Bœr

bœr

bœr, m. (G. bœar, bœjar eller bjár, N. Pl.bœir, G. Pl. bœja eller bjá) = býr. 1) de paa et Sted værende Bygninger,som ere fornødne, for at det kan værebeboeligt, være en bústaðr; I. kaus sérbústað í hvammi einum - ok efnaðitil bœjar (jvf bœjarefni) Vatsd. 15(269); í því sama holti lét Ólafr reisabœ ok af þeim viðum, er þar vóruhöggnir í skóginum (jvf reisa sér bústaðHáv. 1010) Laxd. 24 (6222); hann létfyrst reisa bœinn at Helgafelli ok fœrðiþangat bú sítt Eb. 11 (1218); kaupirhann at honum land ok reisir bœ atToptavelli ok bjó þar nökkura vetrÞ.hvit. 3515; setti þar bœ ok kallaðiat Borg (jvf setti þar bústað er heitirat Varmalœk EG. 28) EG. 28 (578);hann setti bœ mikinn við Hofsvág,er hann kallaði á Hofsstöðum Eb. 4(610); hann lét ok bœ gera þar ínesinu - þann bœ lét hann ok mjökvanda Eb. 11 (1221); Gizurr enn hvítibjó í Höfða áðr hann gerði bœ íSkálaholti ok fœrði þangat bú sítt -- - hann bygði þann bœ fyrstr, er íSkálaholti heitir er nú er allgöfugastrbœr á öllu Íslandi Bp. I, 2619. 6022 fg;fœrði bœinn (dvs. flyttede Husene) uppá hamrana Sturl. II, 2357; á þeim bœskal mann kveðja, sem hann býr GrG.I, 12726; til lœkjar þess, er fellr á millibœjanna (Hóls ok Sæbóls) ok tekit varneytingarvatn af hvárumtveggja bœn-um - Gísla var kunnig húsaskipan áSæbóli, því at hann hafði gjört (=smíðat 1137) þar bœinn Gísl. 2824 fgg;þar er kallat í sveit þeirri á Kolgu-mýrum, ok eru þar bœir margir okheitir einn bœr á Meðalheimi Heið. 16(32218); þar eru þrír bœir, er í Mörkheita allir, á miðbœnum bjó sá maðrer Björn hét Nj. 149 (25720); ek skalgreina þér hver eignin er, hér gengrá hundrað kúa &c., bœrinn sjalfr ersvá búinn at húsbúnaði, klæðum okbrendu silfri, sem bœtir um mikitMar. 105313; eptir þat ganga þeir tilbœjar ok taka þaðan á burtu mikitfé Gísl. 85; lét jarl flytja í brott lausafésítt allt af bœnum til skógar Fris.23327; tóku upp búit en brendu bœinnFm. VIII, 60; þeir taka bœinn okbrjóta upp bœinn ok taka Bjarnabónda í rekkju sínni ok leiða hannút Flat. I, 14521; hann vildi dragahann út af bœnum, en þat varð eigifyrr, en þau leystu frá allan útidyraum-búninginn ok báru hann út á herðumsér Grett. 1517; heima á bœ í húsumFrost. 10, 47. 2) Jord som er tageni Besiddelse af Mennesker, som nyttig-gjøre sig samme eller dens Udbytte; núbúa tveir menn á einum bœ eða fleiriGul. 821 jvf 811. 4; vötn öll skolorenna svá sem at forno hafa runnit,veita þat engi af bœ eða á bœ annarsnema þat brjóti sjalft Gul. 851 fg; Ytri-bleiðinarmaðr hann skal láta grindfyrir Skipavíkarlið Halvarsmœssoæftan,því at eigi skal Ytribleiðinarmaðr reta(for rétta dvs. reka?) smala sínum umbœ hins (dvs. Innribleiðinarmanns) síðaner grind er firir DN. IV, 612; menpaa hvilken der kan være flere særskilteHusholdninger med dertil hørende Tomterog Bygninger m. m. (bœir i Ordetsførste Betydning, garðar, tún, hús,stofur), som dels a) kunne være saaledessamlede paa et snævrere Rum, at de til-sammen danne ligesom en Landsby, ellerhvad man nu gjerne i Norge kalder enGaard f. Ex. 6 aura ból jarðar í vestragarðinum á Hildistöðum ok þriggjaaura ból jarðar í œystra garðinum ásama bý DN. XI, 2512; 9 aura ból íHeitakri svá sem 3 marka ból væriallr býrinn DN. IV, 3329; modsættes búgarðr (= garðr) Bp. II, 358. 24 (jvf353. 21); 6710; jvf Mar. 3152. 9; Fm. XI,4397; dels b) kunne være fjernede veden saa stor indbyrdes Afstand, at deforskjellige Bosteder med tilhørende Landeller Jord have faaet hver sit særskilteNavn og at bœr passende kan oversættesmed Bygd eller Grend, ligesom det isin Anvendelse aldeles falder sammen med bygð, gren eller grend, krókr.Som paa Island Saurbœr betegner ensaadan Bygd (Kaalund I, 497 fg) og Þykkvi bœr (Kaalund I, 209. II, 322)synes at maatte opfattes som en medNavnet Tykkebygden paa Voss enstydigBenævnelse, saa er Vaðlabœr EJb.3821. 26. 3910 = Vaðlabygð DN. IV,65219; Haddelandsbýr DN. IX, 362 =Haddelandsgren DN. I, 970. IX, 362;Hjuxabœr EJb. 67. 15. 281. 3 fg 9 en Bygdhvori indbefattedes de særskilte Jord-eiendomme Hjuxa, Haugholt, Teigrinn,Gauthaugar (der igjen hver havde flere garðar), Raustit og Berghúsar; Sauða-bœr EJb. 627. 29 = Sauðakrókr EJb.7,30 en Bygd med de særskilte Jord-eiendomme Flathúsar, Haugr og Hváll;jvf í Abœ í miðbœnum í Vyniæ sonkDN. IX, 414; 4 laupa land i Borgenesom ligger í Hyldelands bœ í Vinjasonkt DN. I, 761; 4 markbol í Grofuení Haukalidæ bœ í Vinje sokn DN.IX, 4864; 8 marker bol jarder í Gufo-gard í Haukelid ok en ødhæ gardsem hete Vagxlid liger ok til Gufo-gard i Vinie sokn DN. IX, 461;Grepshús í Haukaliða bœ DN. IX, 461;a Granena i Seliogiord i SelakersbœDN. IX, 1923; 4 marka bol jærdhæ iHwarfwo som ligher (i) Selakerbœ iSelagjord soghen DN. XI, 2645; 8laupe bol jerder i Midbonum i Lidrboi Hierdals soks DN. XI, 138; í þeirrijörð er Miðhús heitir í Sygnabœ DN.I, 2918. Jvf. Kraft Beskrivelse overNorge2 III, 202 Anm. 3) Jordeiendomder ligger til et vist Bosted (bœr 1 jvfgarðr 7, tún 3, hús 2) eller hvad mannu gjerne kalder "Brug i en Gaard" (bœr 2), idet nemlig bœr faar sig til-føiet eller bliver sammensat med et andetOrd, der angiver det Bosteds Beliggen-hed, hvortil Jorden hører, f. Ex. íOfreksdali í forna bœ dvs. den Del somtilhører de Huse, hvormed Ofreksdalrførst blev bebygget Kalfsk. 42 a5 (Jvf.í Fornoby (Jemtland) DN. III, 25514. 41; áFonnaby (Holme Pgd.) DN. III, 84817; áFonnabœ í Uppdal s. í Nomedali DN. IX,3163; forni bólstaðr Bolt. 1144 anførtunder bólstaðr; forna Ruð EJb. 15125,som det synes i Modsætning til annarr 1s. 5814 fgg); í Vígheimum er kallast œfrabœ EJb. 814 jvf 612. 30; - í nœrðragarðinum í Yxnom halft 8 eyrisból,í Øfra bý 5 œrtoga ból (hvor býr dvs.bœr vistnok maa forstaaes om en andenDel af Gaarden Yxnir eller som ensty- digt med det foregaaende garðr) EJb.1006. Hvorvidt Ordet bœr med saadantTillæg eller med saadan Sammensætningskal forstaaes paa denne Maade ellersom Navn paa bœr 2, er vanskeligt atafgjøre uden at have den dertil for-nødne Lokalkundskab, medens der hvordet saaledes forekommer i Nom. propr.f. Ex. miðbœr, meðalbœr, loptsbœrer Grund til at antage, at herved op-rindeligen har været betegnet en af flereDele, som havde et fælles Navn, dersenere forsvandt ved at vige Pladsenfor Delenes særegne Navne, idet disseDele nu hver for sig ansaaes som enegen bœr 2 (jvf árgarðar). Som noglefaa Exempler af de mange, hvori Ordet bœr forekommer som Stedsnavn, kan nævnes: bratti bœr Kalfsk. 82 a15;neðri bœr Kalfsk. 74 a5; œfri bœrKalfsk. 10 b21. 38 b18. 41 a31; œfstibœr Kalfsk. 43 b23; ýzti bœr Kalfsk.45 a11; aðalbýr, austrbýr, suðrbœr, sæ-bœr, útbœr, húsabœr. 4) Kjøbstad; íbœ ok í heraði (= í kaupangri ok íheraði Frost. 7, 11; Byl. 3, 7) DN.III, 101; í Þrándheimi ok í bœnumNiðarósi DN. I, 883; þar við verð ekat hafa ráð hirðmanna; kom til míner ek kem til bœjarins Mork. 10527(Flat. III, 38120), hvor ved bœrinn efter Fm. VI, 393 skal forstaaes Niðarósseller kaupangrinn í Þrándheimi; þávar Eysteinn í Þrándheimi - ok þegarstefndi hann til sín búandaliði miklook fór út til býjarins Mork. 22314; komherra electus - til Þrándheims, okvar herra E. erkibiskup þar í býnumBp. I, 8431 jvf 8034. 83617; sókna-prestar innan bœar í Björgvin DN.II, 952; ero þat ok gamul heit okjáttan Björgvinar manna síðan þeirurðu firir þeim skaða, at bœrinn gékkupp firir elds ofgangi, at - DN. II,9513; hann gaf guði ok hinum helgaSviðuno bœenn sjalfan Stafangr ok hefirþó nú undan gengit staðinum umhríðir DN. I, 5112 jvf 19; þá brendi E.allan Osló bœ Fsk. 2577; þá riðu ímót þeim menn þeir, er fóru til bœjar(dvs. Oslóar) með mjöl ok malt Fris.23319; H. konungr sneri síðan aptr úttil býjar (dvs. Oslóar) Fris. 23331; láguþessar jarðir til Petrskirkju í Túns-bergi, fyrst í Rauðheldu - item íbýnum presthúsin &c. EJb. 19519. 5) Gaard i Kjøbstaden, = garðr. Sturl.II, 11533. 6) I Oversættelse fra Latinforekommer bœr ofte, uden at det paahvert Sted kan sees, i hvilken af deforan anførte Betydninger Ordet skalopfattes eller hvilket latinsk Ord derveder gjengivet; á bœ þeim es Chana heitirHom. 18728. 1896; á bœ þeim es Audu-rus heitir HeilaG. II, 30713 (Hom. 2056);kom hann á bœ þann er Ciriacusheitir HeilaG. I, 42413 jvf 4308; Clau-diomacus hét bœr skamt frá Turins-borg, ok er nunnusetr í þeim bœHeilaG. I, 56725 jvf 59110. 6237; lagðield í hof á nökkverjum bœ HeilaG.I, 5606 (= 58218. 61312) jvf 56018. 34.57118; konungr gaf til staðar þeirraþorp þat, er Polazon heitir, ok bœþann, er Langavöllr heitir HeilaG. I,67317; gaf til staðarins 2 bœi HeilaG.I, 67232; einn bœr var sá, at bráðhríð ok hagl spilti ökrum manna HeilaG.I, 59611. 33; allr borgarlýðr ok allr(lýðr) af akrum ok bœjum HeilaG. I,60239. Paa nogle Steder er bœr brugti samme Betydning som þorp: þá áttihann för til bœjar þess, er Condatensisheitir HeilaG. I, 60116 (jvf til þorpsþess, er c. heitir, ok er þar biskupsstóllí því þorpi HeilaG. I, 63512); var eksíðan upp fœddr í því þorpi, á þeimbœ er - HeilaG. II, 2077. Stundomsvarer det til lat. vicus HeilaG. II,4161. 3 (jvf 41537 fg). 44416 jvf 36; kapellaein gékk upp með óvörum eldiok allr sá bœr, er nærri stóð - - tók sá blezaðr staðr viðrkvæmiligt nafnaf - ok kallast á latinu dei vicus,þat þýðum vér guðs býrr Mar. 10459.10471 (jvf þorp 104520); stundom til villa: Leif. 481 (Luc. 14, 18).

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛒᚯᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.