Hvat

hvat

hvat, eg. n. eller A. n. af det forældede Pron. hvar med Gen. hvess og Dat.hví (se disse Artikler) 1) spørgende sub-stantivisk Pron. hvad, hvad for noget,saavel i afhængige som i uafhængigeSpørgesætninger, i disse med eller udendertil føiet Relativpartikel: hvat sýnistþér ráð Fm. VI, 3665; hvat er til sakaLjósv. 2039; hvat dreymdi þik Ljósv.217; hvat berr til þess GísL. 1612; hvater konom þessom (dvs. hvorledes er detmed disse Kvinder)? hví dveljum vérat láta þær klæðast skikkjunni Mött.2319 fg; hvat er þér? Hjalmar! hefirþú lit brugðit Herv. 30615; hvat er þat,er (dvs. naar hænder vel det, at) gulls-ins þorsti fær eigi þröngt ágjörnummanni? Heilag. II, 18426; Kalfr mæltiþá til Finns - eigi hyggr þú nú at,bróðir! hvat er þú gerir; Finnr svarar:veit ek hvat ek vil ok svá hvat erek gerir Flat. II, 35810 fg; Post. 897.7077; naar det ved hvat omspurgte nærmere skal begrænses ved et tilføietSubstantiv, som udsiger af hvad Slagsdet er, sættes dette Substantiv a) i samme Kasus: hvat Ögmundr ertu? Fld.II, 5344; hvat kona ertu Partalop.3415; hann spurði, hvat menn (&vlhvaða mönnum) þat væri Partalop. 347; b) i Gen.: spyrja eptir, hvat nýshafi til borit Mar. 8669; hvat hannmegins átti Vsp. 5; hvat er þat undra?Herv. 24113. 2425. 19; hvat er þat dýra?Herv. 2545. 2553; hvat er þat fira?hvat er þat rekka? Alv. 2. 5; hvat erþat fiska, er renn flóþi í Sig. 2, 1;hvat íþrótta er þat? SE. I, 1527; hvatmanna erttu? Fm. IX, 5531; jvf Post.3339; hvat kvenna ertu DpL. 49; kvaztúgerla vita, hvat manna hann var Fm.VII, 16618; rœddu þeir um, hvat sveinaþat mundi vera (nL. da de hørte barns-grát) Fm. X, 2197; spurði hón eptir,hvat islenzkra manna væri á skipi Nj. 3 (57); c) i Dat.: hvat liði er þettaFm. IX, 502; hvat ráni var þat?Hænsn. 6 (1423); hvat titli sé ek þar(Vulg. quis est títulus ille, quem video)Stj. 65031 (2 Kong. 23, 17); hann villhafa vinfengi yðart at vinna einn refþann, er -; konungr (spyrr), hvat refiþat væri Krók. 2421; hestrinn kenndihvat hrossi þetta var (nL. at det var merr) SE. I, 13612; er varðmenn kon-ungs sá, hvar þeir fóru, en vissu eigi,hvat flokki þat var Flat. I, 37712; hefirþú heyrt, hvat atburð oss hefir hingatvíst Str. 8110; prestrinn skal eptirleita, hvat Arnaruði þat EJb. 32115;spurði s., hvat mönnum þeir væri eg.33 (6722); þóttust skilja, hvat látumverit hafði um nóttina SE. I, 1463;spyrr, hvat þar fari fram málum mannaBand. 1721; þessar jarðar eru skrif-aðar til biskupsstólsins í Óslo á Rauma-ríki, ok nefnast ei, í hvat sóknumEJb. 23032; jvf gsv. hvat husum Bjark.30: 1; oftere forekommer hvat med denneBetydning i elliptiske Udtryk: er it fyrstakom herópit, þá vöktu konurnar hann,ok vaknaði hann alltrautt ok mælti nærí óvitinu: hvat? hvat? (dvs. hvad er paa Færde eller forhaanden) Fm. IX, 248; hvat?boðar þú mér af löndum Fm. VII, 213;lítils virðir þú líkamslimi þína, en hvatum börn þín, er alin eru af líkam þín-um, gráta muntu fráfall þeirra Heilag.I, 4524; hvat nú þá dvs. hvad skal nuske, hvad er nu at gjøre, sige, tænke:hvat nú þá, allt at einu (nL. hvor ildedet end staar til) styrkist þér, Philistei!ok verit hraustir drengir Stj. 43419(1 Sam. 4, 9, hvor Vulg. dog ikkehar noget til hvat nú þá svarende);hvat nú þá? ero eigi ár Damaschuborgar A. ok p. betri öllum vötnumá Gyðingalandi, at ek þváumst þarStj. 6177 (2 Kong. 5, 12, hvor Vulg.heller ikke har noget til hvat nú þásvarende); ef svá er, sagði keisarinn,sem þú sannar, þá hefir allhégómligtverit hér til várt starf, er dýrðkat höf-um almáttig goð; hvat nú þá? villistallr heimrinn, en þú ein segir satt?- en hversu má þat sannligt þikkja,at þú ein segir satt, en öll veraldar-bygðin ljúgi? Heilag. I, 40418 (jvfLegenda aurea ed. Grässe2 s. 7919-13,hvor dog ikke findes noget til hvat núþá svarende); lagði hann á þat allanhug at sigra lítinn aldr með göfug-leik siðanna, en síðan hann gékk undirvígslur, þá sögðu þat allir firi siðasakir, at hann væri alroskinn prestr;hvat nú þá? nema svá sem hann tókat þroskast, svá tók hann ok at þróastí háttum heilags siðferðis Heilag. II,22319; hvat ef (dvs. hvorledes vil det gaa,hvad vil du sige eller gjøre, dersom):ef þú fylgir (nL. því, er þú heyrir), þámantu skírliga lifa ok rein búa okeigi oftarr saurgast, man nú þér í haldkoma fontrinn - -, en hvat, ef sváílla verðr, at þú fegrist um ríð ok -,en þú bregðr á hátt verra ok vendirþik til vándra verka? Heilag. I, 46731;en hvat, ef hann frestar sínni sýn viðþik? skaltu fyrir því fyrirlíta hans ást?Heilag. I, 45526; en hvat, ef oft er vent(dvs. vænt?) til umbóta ok oft til meina?Heilag. I, 46737; æðra mælir: úgrafinnmantu liggja - urð mun kiœfa þik?hugrekki segir: en hvat þó (dvs. hvadhjælper det, hvad Fordel har du deraf,om end) þú liggr jarðaðr inni byrgðrfúll o. s. v. Heilag. I, 44916. 2) rela-tivt Pronomen "hvilket", som viser saa-ledes tilbage enten paa en hel foregaa- ende Sætning eller paa flere i samme nævnte Gjenstande, at det ogsaa megetvel kan oversættes med: "og dette"; nú er engi hlutr sárligri, en (nL. maðr-inn) sjalfr vanrœki sítt líf, því atmeðan maðrinn gerir svá, gerir öng-um öðrum at biðja firir honum; hvatljósara verðr hugskotinu, ef vér sýn-um meðr einni dœmisögu Heilag.I, 68436; hann gaf sik fyrr sjalfanundir sanna guðs hlýðni með önd oklíkam, hvat skínn ljósi bjartara í þess-um miraculis Post. 48315; býðr þeimguðs maðr bera til sín fjörugrjót okskógarhrís, hvat hann hvárttveggja (dvs.hvilke to Ting han) í guðs nafni um-vendir o. s. v. Post. 48340; ogsaa for hvert: þetta sama orð var ok upphaf,í hverju ok fyrir hvat er guð skapaðiallan heiminn Stj. 428. 3) alt hvadsom helst; hennar stéttr ok ástúð erhreinni ok helgari en hvat annat Heilag.I, 67618; vel þótti hón til orða takaof mart hvat KoNr. 5350; erfa skolook leikmenn klerka ok presta í ölluhví (jvf í öðru hváru) Rb. 2610; þatlið, er honum fylgði, flýr sér hvatdvs. hvert sin Vei, en Del hid en andendid, Fm. X, 26826; hvat bíðr sínnarstundar dvs. alt vil komme til sin Tid, skalhave sin Tid, Nj. 50 (7913); því síðrvannst nökkut léttir á váru máli, atoss veitti þá hvat þyngra en fyrratíma Klm. 16713; tók hvat at öðru (dvs.alt, det ene med det andet), er á varborðinu SturL. I, 36519; var þá elds-gangr svá mikill, at hvat logaði aföðru Flat. I, 11229; svá er söðullinnok maðrinn hvat límt ok bundit viðannat, svá at - Mar. 104730; i de tresidste Exempler er det dog muligt at hvat er feilskrevet for hvárt (i Lighedmed hvad der er antaget i flere underNr. 9 anførte Sitater). 4) = hvatki medfølgende Relativpartikel; hvat er af fénuverðr Post. 15511; hvat sem hvergihefir gört ok flýr hann í kirkju -sér til hjalpar, hann skal hafa hjalpirþær, sem - NBKr. 78; hann ætlaði athalda vestr um haf, hvat sem síðangerðist til tíðenda í hans ferðum Fm.VII, 2920; sagðist hér hógliga só at-, hvat sem satt er í Dn. VIII, 12319;vil hann hvat gótt til leggja er hannframast kann Thom. 1651; nú finnrmaðr dýr dautt á landi, þá á sá halft,er finnr, en sá halft er jörð á, hvatdýra sem er LandsL. 7, 638; hvat mannasem hverr er Dn. III, 10529; hvat lærð-um manni sem sá er Dn. II, 97 (854);hvat bréfum sem fram kunnu at komaum þessar - gjafir Dn. I, 23323. 5) hvorhen, = hvert; ei vitum vér hvathann fór, en þó ferr hann innan Agða-ness ok þessu megin fjalls eða eiðsFrost. 10, 314 jvf 10. 6) hvorledes, =hversu, hve, dels a) absolut ("hvor-ledes"), dels b) foran et Adjektiv ellerAdverbium ("hvor"); a) hann skýrðimér hverr heimrinn er, hvat hann svíkralla sína trúnaðarmenn Post. 50521;hvat kemr þeim spekt í hald, er slíktætla guð at vera Post. 17818; séek nú hvat sök horfir Hrafnk. 1110;b) þat ero miklar jarteinir, hvat hlýð-nir landsmenn vóro þeim manni, erhann kom því fram IsL. 10; hverr fljúg-andi fugl, sem fyrir hans sjónum verðr,hvat fjarlægr honum sem hann ferreðr flýgr, þá brennr hann af hansmunni Stj. 9326; hó! hvat grimm erhönd þess, er þik krossfesti, eðr hversumjúkt er hugskot þess, er þínist Mar.8927 jvf 89130. 8921-4. 6; hvat opt þíntunga hefir ráð til gefit at vekja uppþrætur ok stríð, ok hversu opt þúhefir syndgazt með ofneyzlu fœzlu okdrykkjar Mar. 67710; ek veit eigi, hvatvel þat mun hœfa SturL. I, 10115;skaltu hugleiða, hvat mikinn harm ekþolda þá, er - Mar. 118217. 7) hvor-for, = lat. quid(?); hvat spyrr þú mik,- en ef ek mælta vel, havt (= fyrhví L. 29) lýstr þú mik þá? HomiL.17127. 31 (Joh. 18, 21. 23); hvat er þér,Atli! æ, Buðla sonr! hrygt í hug?Guðr. 3, 1; hvat erfiðar þú í jarðliguefni gœddr með guðligri gjöf Heilag.II, 44816; hvat undrist þér þetta (Vulg.quid miramini in hoc) Post. 16440 (Ap.Gj. 3, 12); hvat undrist þér (lat. quidmiramini) Heilag. II, 41919 jvf 42021; hvathímir þú Heilag. II, 42010 jvf 42030; hvathrelli þér mik Heilag. II, 47710 jvf 28;hvat þarftu at spyrja at nafni mínu(Vulg. cur quæris nomen meum) Stj.41012 (Domm. 13, 18). 8) Spørgepartikelder sættes i Spidsen af et Spørgsmaaleller en spørgende Sætning, hvorpaa manventer et benægtende Svar, = lat. num-quid (jvf hvárt); hvat (jvf hverso L.10) man ek glata ok gefa upp sœt-leik mínn (Vulg. numquid possum de-serere dulcedinem meam)? Stj. 39914(Domm. 9, 11); hvat ætli þér, at sonYsai man gefa yðr akra ok víngarða(Vulg. numquid omnibus vobis dabitfilius Isai agros et vineas) Stj. 4722(1 Sam. 22, 7); Ögmundr kvazt eigimundu út ganga fyrr en lýsti -; þámælti Guðmundr: hvat muntu þá undirþér eiga meira kost, þótt lýsi af degiSturL. II, 8811; hvat er þá undarligt,þó at þér þiki sem nökkut snerti þikHeilag. I, 51514 (Marc. 5, 31); ef djöfollok englar hans ólíkamligir kveljastí líkamligom eldi, hvat es þá undar-ligt, þótt (= lat. quid mirum si) andirkenni líkamligra kvala áðr þær takilíkami Heilag. I, 2459; hvat megi þábiðja fyrir þeim, er þeir mego eigisnúast til réttlætis verka frá íllsko(= lat. quo modo pro illis orabunt,qui jam nullatenus possunt ad justitiæopera ab iniquitate commutari) Heilag.I, 25518; hvat mun ek þat vita Bp. II,10412; hvat ek veit, segir Gunnarr,hvárt ek man því úvaskari maðr enaðrir menn, sem mér þikkir meirafyrir en öðrum mönnum at vega mennNj. 54 (857). Anvendelsen af hvat idenne Betydning forekommer for oftetil at man kan anse hvat at være enForvanskning af hvárt, og skjøndt manvistnok i de anførte Exempler skuldekunne oversætte det med "hvorledes",kunne de dog ikke vel henføres underNr. 6. 9) som det synes ved Skrivfeilfor hvárt (jvf vhatki for hvártki 2 og 3); kvadda ek Þóre optnæmfndan atsuæiria um fyrsagða bœnahald kú, hvatmóðer hans gaf þá kú hæila æderhalfua Dn. II, 37913; hvat honum verðrþar af bót eða bani Dn. I, 42013;Mar. 104730; Flat. I, 11229 (under Nr. 3)og Thom. 18216 under hveim 3.

Part of speech: uten ordklasse

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚠᛆᛏ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.