Lög

lög (lǫg)

lög, n. pL. (af lag, jvf leggja 10) 1) hvadder tildeles et Menneske som dets Livslod,som dets Skjæbne, = örlög; þær (nL.Urðr, Verðandi og Skuld) lög lögðu,þær lif kuru alda börnum orlög segjaVöL. 20 (NFkv. 14 a28. 21 a23); sögðusverð þeirra ein lög öllum Svíum, erþeir náðu til dvs. tilkjendte, tildelte allede svenske Mænd, som de naaede, en ogsamme Skjæbne, Flat. I, 48415. 2) Vil-kaar som forelægges en, at han kanvælge imellem dem; nú vil ek bjóðaþer lög -, at þú gjalt mér fé þítteðr gakk á holm við mik ella GunL.7 (2255). 3) Lov, hvad der skal anseesog holdes for gjældende Ret inden envis Kreds, i et givet Tilfælde; lög oklandsréttr se under landsréttr; lög oklýrittr se under lýrittr ; vita í lögunumdvs. kjende Loven, være lovkyndig (lögvitr)Mork. 1839; leggja lög á e-t dvs. givenoget Lovskraft, bestemme, at noget skalvære gjældende Lov: G. biskup lagði oklög á þat (= lét lög leggja á þát ÍsL.10; Bp. I, 15825), at stóll biskups þess,er á Íslandi væri, skyldi vera í Skála-holti Bp. I, 2815; styrktu þá aðrir höfð-ingjar - þat mál - -; ok vóru þálög á lögð Bp. I, 13529; leiða e-t í lögdvs. søge og faa noget antaget, fastsat somLov: leiddi Skapti í lög fimtardóm okallt þat, er upp var talit (s. 1501 fgg)Nj. 98 (1514); þá var leitt í lög messu-dagshald hans Bp. I, 11519 jvf 10616;HeilaG. I, 29719; skipa í lög dvs. fastsættesom Lov: mínn herra konungrinn hefirnú svá skipa(t) í lög, at nú skal haldastþriðjungsfélagit, þegar hvárir tveggjaerfingjar játa Dn. I, 1087; taka e-t ílög dvs. vedtage, fastsætte noget som Lov, = lögtaka; var þat í lög tekit, at -Bp. I, 15822; fyrr en kristni væri ílög tekin á Íslandi OH. 120; (Tiberius)vill þat í móti leggja, at sjá Jesus, erhonum hafði heilsubót unnit, væri ílög tekinn (&vl lögtekinn) ok í goðatölu hafðr þaðan í frá bæði í Rómaborgok annars staðar - -; þá var sem núsvá rík Róma, at þat eitt skyldi full-komit eðr lögtekit með öllum mönnumum heiminn, sem þar var sett eða lög-fast gert (&vl lögtekit), en öldungarvildu eigi þessu samþykkja, at Jesusværi í lög leiddr HeilaG. II, 29126. 28;hafa e-t í lögum dvs. optage noget i Lovensom en gjældende Bestemmelse: þat varí lögum haft á Íslandi, at yrkja skyldium Danakonung níðvísu fyrir nef hvert,er á var landinu Hkr. 15114) Fm. I,1589); setja lög dvs. give, fastsætte Lov: hann (nL. Hákon Adalsteinsfóstri) settiþau lög í landi, at - EG. 62 (14027);setti hann þeim (nL. gestum ok hirð-mönnum) mála ok lög dvs. bestemte deresLøn og hvilke Love de skulde lyde, OH.4335 (Flat. II, 4827); rétta lög dvs. be-stemme hvad der skal ansees for gjæl-dende Ret ved at give en gyldig Fortolk-ning af Lovens Bestemmelser og afgjørehvorledes de skulle anvendes (se Konr.Maurer die Rechtsrichtung des älterenisländischen Rechts i Festgabe zumDoctorjubiläum des Herrn J. J. W.von Planck (München 1887) s. 119-149, især s. 132 fgg, jvf v. Finsenom de islandske Love i Fristatstiden s. 58-61 (AnO. 1873 s. 160-163)og GráG. II, 64420): þar (dvs. í lög-réttu) skolu menn rétta lög sín okgera nýmæli GrG. I, 21226; vera lög dvs.være gjældende Lov: hugðu þat sumirmenn ei lög vera Dn. I, 1086; þathygg, segi ek lög (nL. vera), at - Mork.18319; Fm. IX, 33215; ef annat er dœmt,en mér þikki lögin vera Mork. 1838;konungr segir: hverjum manni hefi ekheitit lögum hér í landi Nj. 3 (613);vér viljum, at hverr maðr verði sínsréttar ok laga njótandi Dn. VI, 2668;konungr mun oss láta ná lögum okréttindum á máli þessu EG. 56 (12211);ef þeir eru ráðnir at vilja lögin ámálinu Mork. 1791; ef bœndr vilja lögvið hann (nL. biskup) dvs. ville have sitMellemværende med ham afgjort efterLoven, BorG. I, 107; halda ganga tillaga við e-n dvs. procedere, gaa RettensVei med en, Dn. I, 87213 fg; flytja máltil laga dvs. procedere: flýtr nú málit tillaga svá, at öllum þótti lögligt Mork.17923; ef sumir vilja sœkja en sumirsættast á, ok á sá at raða, er sœkjavill til fullra laga GrG. I, 1683 jvf 5 fg;leita laga dvs. søge en Sag afgjort, etSpørgsmaal besvaret efter Loven: vexmér ekki í augu at leita laga við Berg-önund EG. 56 (12213); Hrútr leitaði lagaum mál þetta; ok er þetta mál varrannsakat af lögmanni, þá gékk þeimHrúti lítt í hag Laxd. 25 (6612); bjóðalög fyrir sik, bjóða sik undir lög dvs.tilbyde Fyldestgjørelse efter Loven, under-kaste sig Lov og Dom: nú skal hann(der har lýst vígi á hendr sér) fara til þings ok æsta sér þinggöngu ok legginiðr vápn sín ok bjóða lög firi sérGuL. 15617; bjóða sik undir lög okgóðra manna umdœmi Dn. VI, 2667;svara e-m lögum dvs. staa en til Retteefter Loven: bað þá Neriðr Helga svarasér laghum firir hesttakuna Dn. I,24513; létom vér (Auðfinnr m. G. m.biskup í Bergvin) þá stefna sira Bótolfieinn tíma o. s. v. at koma til vár oksvara firir oss fyrr sagdum meistaralöghum ok réttindum um sína ákæruDn. VIII, 6614; þola e-m lög dvs. findesig i hvad en gjør for at han kan kommetil sin Ret efter Loven: þess er hverrmaðr skyldr at þola öðrum lög okfyrir gefa hvat sem manni er misboðitMar. 126; þreyta lög um e-t dvs. pro-cedere om noget (jvf þreyta með lögumMork. 18023 fg) Mork. 17822. 18030. 36;standa á lögum dvs. staa paa LovensGrund, have Loven paa sin Side: hannhafi sítt mál, er á lögum stendr Frost.5, 78; sá maðr skal vera nökkurr ávaltá landi óro, er skyldr sé til þess atsegja lög mönnum ok heitir sá lög-sögumaðr GrG. I, 2084 jvf II, 8416; detsamme havde lögmaðr at gjøre i Norgenaar han var kvaddr laga, se nedenforog under lögmaðr 2 b, jvf lögsegja;stefna e-m til laga dvs. til Lagtinget (=til lögmanns Dn. VI, 23864?), Dn. VI,23861. X, 897 fg 11 fg; koma til laga dvs.møde paa Lagtinget for Lagmanden, Dn.II, 81817 jvf 3; vera fyrir lögum meðe-m dvs. møde for Lagmanden paa Lag-tinget med en for der ved Dom at faaderes Retstvist afgjort Dn. II, 81827;kveðja e-n laga um e-t dvs. afæske en (nL. Lagmanden) hans Erklæring ellerKjendelse (orskurðr), at han skal segjalög, segja upp lög, skýra lög) om hvadder er Lov i en Sag, som er indbragtfor Lagtinget = krefja e-n laga orskurðar(Dn. II, 28524): kvaddi þá Finkell mik(nL. Ögmund Saxason lögmann á Upp-landum) laga um þetta mál, ok af þvi,at - -, dœmde ek því með lagao(r)skurð Asbjörgo kono Finkels fyrrnefnt sex aurabol í Skjældungabergiaf Kolbeini ok Sighvati ok - Dn. I,26517; krefja e-n laga d. s. Dn. I, 4768;syni Erlings steinveggs segi ek (nL. G. lögmaðr) engi lök ok engi kann ek,segi Víkverjar honum lög, þeir hófuhann ok hans föður Fm. IX, 33123;Páll Einarsson, er til er settr af ráðinuat segja lög til þess, er (dvs. indtil) sálögmaðr kemr, er vera skal Dn. I,2162; bað konungrinn Saxa á Haugisegja hér lög um, hann var (nL. lög-maðr) á Heiðmörk Fm. IX, 33422; skýtek nú til lögmanna, at þér segit lögum, hvárt maðr má aldri svá misfarameð saksóknum sínum, at - Fm. VII,1427; margir vilja eigi lögmanns or-skurðum hlíta síðan er hann hefir löginsagt Frost. IndL. 1611; þat er ok skyltþeim mönnum öllum, er lögréttusetoeigo, at fylla upp sögn ávalt, er lög-sögumaðr vill upp segja GrG. I, 2166;a[f þvis]a bornu, sem yðr er sýnt, pásagða ek, en lögréttumenn dœmduBótildi 6 aura ból í Gerstaðum Dn. I,9316 jvf þeir menn, er í lögréttu erunefndir, skolo dœma lög um þau máler hingat eru skotin Frost. I, 211; núhafa þeir lögvunnit eignina, sem Simunlögmaðr hefir laogh um skýrt Dn. I,37; dœma e-m lög dvs. paadømme ensSag efter Loven: Samuel fór á hverjuári yfir ríkit ok dœmdi mönnum lög(VulG. judicabat Israelem cunctis die-bus vitæ suæ) Stj. 4406 (1 Sam. 1, 16);hann krafði dómendr at dœma sér lögaf máli þeirra Önundar EG. 57 (1287);fylgja lögum dvs. holde sig Loven efter-rettelig (jvf fylgja 3): ef þú vilt lögunumat fylgja ok réttri landstjórn Mork.17839; brjóta lög, lögin dvs. krænke, over-træde, tilsidesætte Loven: man ek eigifyrir þínar sakir brjóta lög ok leggjakonungs tign OH. 11714 (Flat. II, 23117);þér, konungr! brutut lög á Agli fyrirsakir Bergönundar EG. 62 (14518); rænae-n lögum dvs. forholde, berøve en hanslovlige Ret, Laxd. 26 (6712); at lögumdvs. i Overensstemmelse med Loven, =eptir lögum, með lögum GrG. I, 3917.812. 13. 1895; Mork. 17734. 1794. 1821;eptir lögum d. s. Mork. 17821. 18028. 18130;með lögum d. s. nema móðir sé mundikeypt eða hann sé með lögum í ættleiddr Frost. 3, 135; var nú rannsakatmálit með lögum Mork. 1799; s. kon-ungr vill ekki annat en þreyta meðlögum (= þreyta lög) til áfalls SigurðiHranasyni Mork. 18024; með lögumskal land byggja, en með ólögum eyðaFrost. 1, 6; Nj. 71 (1064); ogsaa lige-som lögmál om religiøse Forskrifter: áþeirri tíð, es eyddost en forno laog,unz kristr gaf en nýjo HomiL. 18931 fg;þeir brjóta niðr goð ok stalla - -,reisa nú lögin ríkuliga Gyð. 1020 (jvflagabrot s. 118); þú ert heiðinn ok trúirá lög Fabrins ok lýtr tréguðum Maghunok Terrogant EL. 1158; þess bið ekþik, almáttigr guð! (sagde Viliamr) atþú miskunnir sálom várom framleiðis;hinn vándi rekingr! kvað Rodean, íllalíkar oss læti þín, at þú kallar lög þínok líkneskjur þér til bjargar EL. 228. 4) Lag, Samfund, Corporation, hvis Med-lemmer staa i saadant Forhold til hin-anden, at de ere undergivne fælles Love,ere indbyrdes forbundne ved gjensidigeRettigheder og Pligter; þeir (nL. þrælar)eru ekki í lögum eða landsrétt meðöðrum mönnum OH. 11435 (Flat. II,2293); þá er manni frelsi gefit at fullu,er hann er í lög leiddr; hann skal í lögleiða goði sá, er hann er í þingi með;hann skal taka kross í hönd sér oknefna vátta í þat vætti, at hann vinnreið at krossi lögeið: ok segi ek þatguði, at hann mun halda lögum sem sámaðr, er vel heldr, ok hann vill þá veraí lögum með öðrum mönnum GrG. I,1924 fgg jvf lögleiða 2) ; Gunhildr sendiEyvind (nL. skreyju bróður sínn) suðr tilDanmerkr -, því at hann mátti eigi verai norrœnum lögum EG. 49 (1003); vérskolum þat (nL. at biskup skal koma ífylki hvert á 12 mánaðum o. s. v.) athonum kaupa ærtog firi 40 nefja innanlaga várra GuL. 92; ef maðr kemr orlögum várom í fylki annat með bú sítt,geri aptr gerð hina næsto sem hann varfyrr, en síðan haldi gerð upp þar, semhann kemr GuL. 29829 jvf 27; ef þrællleypr frá dróttni sínum innan laga várraok útan fylkis Frost. 10, 4011; Þrænda-lög Fris. 37035; Gulaþingslög LandsL.Indledn. (NL. II, 73); í RobyggjalögumDn. I, 5853. 7142. 7323. 7441 &fg. . III,3621; Sigvaldi hefir skamma stund stýrtlögum þeirra (nL. Jómsvíkinganna), áðrnökkut breyttist or því, er áðr varJómsv. 6817; vér viljum, at þú takir þáí lög með oss, ef þér sýnist Jómsv. 6630jvf 685; hann gékk þar í lög þeirra(nL. Jómsvikinganna) Eb. 29 (527); biðjanú síðan samlags við sonu Atla jarls;þeir vóru fúsir þessa við Ingolf, en þatvóru lög í þann tíma, at eigi skyldiyngri maðr vera í herförum en 20 vetra,en elligar vildu þeir gjarna leif í lögtaka Flóam. 2 (12018); kaupeyri munek fá þér svá mikinn, at þú megirganga í hraustra manna lög Laxd. 58(16920); þat gerðist þar at, at annarrmaðr at öðrum nefndi sér vátta, oksögðust hvárir or lögum við aðra, enirkristnir menn ok enir heiðnu Bp. I,228 (Flat. I, 44313) jvf Nj. 106 (16413);síðan (nL. efter tolv Aars Alder) til þess,(er) maðr kemr í bónda lög, greiðist íútferð laupr eða tvá aura forngildaEJb. 5767 (Dn. IX, 186 s. 18832). Jvf.lögleiða 2, útlagi, útlagr, útlægr, út-legð.

Part of speech: n pl

Orthography: Johan Fritzner's dictionary used the letter ö to represent the original Old Norwegian (or Old Norse) vowel ǫ. Therefore, lög may be more accurately written as lǫg.

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛚᚯᚵ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.