Mæla

mæla

mæla, v. (lt) 1) tale (uden Objekt); lambeitt mælti á Egiptalandi Alex. 160; hvíþegit þér svá, at þér mæla né meguðLok. 7; E. mælti þá lágt fyrir munnisér EL. 575; mælandi muðr GuL. 1562,se under muðr; þá mælti Hjarrandihviða: mæl þú allra drengja heilastrFm. VIII, 974; jvf VII, 2909; Flat.II, 19628; SturL. I, 11918; himnesk spekimælti fyrir munn hans HomiL. 17528;þat er mark um Kalf, ef hann mælirvel, at þá er hann ráðinn til at geraílla OH. 21610; honum mæltist vel(= hann mælti vel) Nj. 56 (8729);kom út bref Þ. biskups svá mælandaSturL. I, 22331; fór útan Hallr Teitssonok mælti alls staðar þeirra máli, semhann væri alls staðar þar barnfœddr,sem þá kom hann Bp. I, 805; mörgumorðum mælta ek - í Suttungs sölumHm. 104; ek hygg, at engi man sávera, er þessum orðum mælir fyrirSvía konungi, at refsingalaust komistá braut OH. 5335; menn skolo þá mælamálom sínom GrG. I, 2099; er mennhöfðu mælt lögskilum (lögskil Flat. II,239; OH. 1263) Fm. IV, 28024; er þar varlykt at mæla lögskilum GunL. 11 (2555). 2) sige, udsige, = segja; eigi muntu þatvilja mæla Nj. 54 (851); Flosi gaf gótthljóð til ok mælti ekki orð á meðanNj. 142 (23019); tala, mæla mælt máldvs. sige hvad man har hørt for sig, hørtandre sige: hér mun hann mælt máltalat hafa GísL. 1111; þat ero dœmi, atmaðr mæli mælt mál eða spyri eptirþví, sem áðr er orðfleygt Stj. 46317 (1Sam. 17, 29); haldi maðr á keri -mæli þarft eða þegi Hm. 18; G. mæltiekki við íllt Nj. 59 (9214); þá skyldiHelgi - mæla lögskil DpL. 1813; jvfOH. 1263; hefir þú til þess burði -ok alla atferð, at vera svá frjáls hérí Svíaveldi at mæla mál þítt þat, ervel samir OH. 5416; Þ. kvezt hafarétt at mæla VígagL. 2717; vér höfumréttara at mæla, en bœndr Flat. II,34525; þeir dagar mono koma, es þérmonot þat mæla, at þær sé sælar,er eigi hafa börn alit ok óbyrja eroHomiL. 17413; þat mun mælt (dvs. detvil man komme til at sige), at - SturL.I, 34228; þat þœtti mér mælanda (dvs.det lod sig høre), at hann bæði hennar,ok þá gæfi ek honum hana Flat.II, 1962; þau bréf vóru mælt harð-liga til þeirra Sighvats Bp. I, 55419;þeir vóru margir -, er mæltu, at þáskyldi geyra eptir Þorvaldi ok drepahann Bp. I, 6659; Kári mælti: þess vilek biðja þik Nj. 148 (2565); jvf 3 (58);56 (8718); Frs. 924. 7. 10; Flat. I, 1004;enn mælir sá, er þenna draum sá: svásýndisk - Hom. 19432; konungr mælti:hvat er þat, er þú vilt spyrja Flat.II, 16935; Skjalgr mælti: nei! faðir!eigi er svá Flat. II, 19613; sendi hannmenn með bréfum - - þau er svámæltu: þér rituðut - Fm. IX, 38916;flestir mæla svá, at þeim þykkir undar-ligt, er - Hom. 19513. 3) tale saaledes, atman derved bliver ens (e-s) Mester, Over-mand, i Talemaaden mæla e-n orðum:þá risu upp þrætumenn í gegn honumok hugðust hann meondo m/ao/lom mælaHomiL. 17527; œði þér dugi, hvar þúskalt - orðum mæla jötun Vafþr. 4. 4) ved Tale eller Ord fastsætte, bestemmenoget; vér höfum fund várn mæltanhvert ár hér í Gula GuL. 3 jvf 8; númæla þeir mót með sér annat sumarFlóam. 2 (12026); jvf EG. 75 (1828); Fld.II, 19528 under mót n. II, 3; þat er mæltþar, er (dvs. fastsat som gjældende for detTilfælde at) -, ok varðar þat fjörbaugs-garð GrG. I, 1443; var svá mælt, atSigurðr jarl skyldi koma með her sínnallan til Dyflinar at palmsunnudegi Nj.156 (2719); mæla e-m e-t dvs. bestemmenoget for en, kræve at han skal have det: ef þú vilt þér mæla man Hm. 97 (98);mæl þú þér ok á kveð þílíkt kaup,sem þú vill, at ek gefi þér (= VulG.constitue mercedem tuam, quam demtibi) Stj. 17632 (1 Mos. 30, 28); ek hefkafé mælt mér í dóm þenna ok munkaek mæla GrG. I, 8227; fá slíkan staðok máldaga þeim griðmönnum, er áðrvóro teknir, sem þeir átto sér mæltanGrG. I, 1341; mun ek eigi mæla mér allarbœtrnar Eb. 31 (5515); mælit henniþílíkar gjafir, sem yðr líkar Stj. 18710(1 Mos. 34, 12); eigi skal göngumönn-um veita húsrúm þeim, er eigi er elþimælt GráG. 25712. Med Præp. á: mælaá mútur se under múta s. 756a60 fgg. -aptr: mæla aptr dvs. tilbagekalde (hvadman har sagt, jvf kalla aptr): hitti (J.)Þormóð ok spurði, ef hann vildi haldaá því, er hann hefði mælt um haustit,eðr vildi hann þat aptr mæla SturL. I,14133. - eptir: 1) mæla eptir e-n dvs.optræde med Krav paa Fyldestgjørelse forens Drab (jvf eptirmál, eptirmálsmaðr);s. goði mun ætla at mæla eptir Þor-björn mág sínn Eb. 19 (2527); þú átteptir hraustan mann at mæla Flat. I,52925; jvf Nj. 56 (8527). 2) mæla e-teptir e-m (jvf eptir 6): tale, sige nogetsaaledes, at det stemmer overens med ensØnske, Fordel; þótti mönnum, sem kon-ungr mundi liðsinna Gizuri alt þat, erhonum þótti sér sama eptir honum atmæla SturL. II, 7634; þótt m. væri þeimeptirlátsamr um aðra luti biskupum, þávildi hann þó eigi eptir þeim mæla þat,er til áleitni var við Martinum HeilaG.I, 63134; Hallgerðr mælti þá eptir Þjo-stolfi dvs. tog Thjostolfs Parti, Nj. 16;ferr þér ílla, þar sem ek hefi mælteptir þér hvern hlut (dvs. i enhver Hen-seende) Nj. 36 (5317); er Þorvaldr knok-aði sína menn til ljúgvitna ok eptir-mælis við sik, þá drógust þeir í málinuok mæltu þá eptir Þorvaldi allir, nema- Bp. I, 66528; hversu hógværligaherra Gregorius páfi mælir eptir kirk-junnar rétt dvs. tager Parti for KirkensRet, Mar. 4563. - fyrir: 1) mæla e-tfyrir e-t dvs. kræve noget i Betaling foren Ting: þeir þóttust eigi sjá, hvártþeir munu alt þat silfr fá, er hannmælti fyrir (nL. þat gersimi L. 34) Flat.I, 12335; þeir seldu honum - feldi okmæltu mjöl fyrir Brandkr. 618. 2) mælafyrir e-u dvs. udtale sin Villie, hvorledesdet skal blive eller være med noget; þater mér sagt -, at engi maðr mælijamvel fyrir griðum sem þú Heið. 33(37818 fg) jvf 34 (38215); hvárir veittuöðrum trygðir ok grið, ok mælti Njállfyrir Nj. 7, (10611); síðan vær mæltfyrir trygðum Nj. 94 (1467); lauk sváþinginu, at grið vóru sett ok trygðirveittar, mælti þar fyrir Gunnarr grjón-bakr Fm. IX, 5321; mæli ek svá fyrir,at þeir sé allir heyrandi váttar, er hjáeru at lögbergi, at ek skora þér áholm Nj. 8 (1512); honum (nL. Böðvari)gaf Özurr hlut í skóginum, mælti sváfyrir, at hann skildi sér skóginn, efmisdauði þeirra yrði ok ætti Böðvarröngan erfingja eptir sér Flóam. 6(12425); ek fylgða honum til sauðahúsavárra, sem Þórðr mælti fyrir Laxd.15 (2814 jvf 5 fg); sagði Jófríðr honum,at barnit er út borit, sem hann hafðifyrir mælt GunL. 3 (2002 jvf 1981 fg);svá skal fé hennar heimta, sem biskupmælir fyrir GráG. 2045; mæli ek núok svá fyrir, at sá -, er sólina hefirskapat, efli þik til góðra hluta Krók.134; mæla vel fyrir e-m dvs. udtale detØnske, at det maa gaa en vel, at hanmaa vorde lykkelig: mæla þar hvárirvel fyrir öðrum Flóam. 24 (1483 fg);G. gaf sveininum gullsylgju ok mæltivel fyrir honum SturL. II, 10413; Hugojarl gékk með fagnaði á móti Þorgilsiok gaf honum hring einn, annan móðirhans, mærin enn þriðja, ok mæltu síðanvel fyrir honum Flóam. 16 (13616); mælafyrir e-m = mæla vel fyrir e-m: er þeirhöfðu lítla hríð siglt í allhagstœðumbyr, gékk Þ. til siglu ok mælti fyrirskipi eptir sið, ok skorti eigi mikittungubragð Bp. I, 77435; mælast fyrirdvs. bede for sig selv, gjøre sin Bøn: fórhann í þann stað, sem krossinn var,ok mæltist þar fyrir - -; en erJudas lauk bœn sínni, þá - HeilaG.I, 3073. 17; ek heyrða, hve lítillátligaok hve óhrapalliga ér mæltozk firirvið goð yðarn Post. 13624; gengr hann(nL. Hákon jarl) í rjóðr eitt, ok þarleggst hann niðr ok horfir í norðr okmælist nú fyrir, sem honum þóttivænligast Flat. I, 19120; hann mæltistþaðan fyrir með svá föllnum orðumMar. 105224; hann mæltist marga vegavel fyrir ok lifði síðan fá daga Ingv.8 (159b2); Finnr andaðist or þeirri sóttok mæltist vel fyrir Flat. I, 39237;mæla vel, ílla, fyrir e-u dvs. tale vel,ilde om noget: þetta mæltist lítt fyrir aföðrum góðum mönnum Eb. 31 (5524);víg Gunnars spurðist ok mæltist íllafyrir Nj. 79 (11725); ekki má ek kon-ungr heita, nema ek gefa stökk þessomófriði -, ok er gótt til þessa at veitamér, ok mon þat vel fire mælast aföllum góðom mönnum ok réttsýnomMork. 1339; gerum vér góða ferð hans-, ok man þat vel fyrir mælast Nj.17 (292); Þórðr hóf þá upp kvæðit okkvað -, ok er lokit var, mæltist kvæðitvel fyrir Fm. VII, 11313; ílla mun þatfyrir mælast at ganga á sættir Laxd.54 (15721); mæltust þau verk ílla fyrirSturL. II, 2927. - móti, í móti: mælaí móti e-u dvs. gjøre Indvendinger, Ind-sigelser mod noget: nú máttu þessu eigií móti mæla Fm. VII, 13625; Erlingr -lézt eigi í móti mæla, at konungr hefðigrið, ef - Fm. VII, 2906; hér kunnuöngir í móti mæla EG. 17 (3224); allirheiðnir menn mæltu í móti (nL. at takatrú) Nj. 104 (16210); jvf Nj. 103 (1585). -til: 1) mæla til e-s dvs. tale til en: hónmælti til hans djarfliga Nj. 33 (4810); 2) mæla til e-s dvs. tale om noget; Gunnarrhafði aldri ílla mælt til Njálssona Nj.45 (2126); 3) mæla til e-s dvs. yttre Ønskeom, begjære noget; mæla til mægða viðe-n Flat. I, 41523; Laxd. 70 (20219);mæla til samfarar við e-a Laxd. 70(262); ek mæla til kaupa við þik, villRútr gerast mágr þínn ok kaupa dótturþína Nj. 2 (315); nú viljum vér mælatil vinganar við yðr Vatsd. 7 (154);Egill ok Einarr mæltu til vináttu meðsér at skilnaði EG. 82 (2068); berjastþann dag allan til nætr, skilja viðmyrkr ok mæla til bardaga með sérum morguninn Flat. I, 1426 jvf 3; munikei gulli við Gúsa skipta né heldr fyrritil friðar mæla Fld. II, 12121; mæl tilhversvetna ílla þess, er þú beiðir hannFm. XI, 5824 jvf 28; hræðist þú nú grís-inn, ok væri þér betra at hafa sæztvið hann fyrr, þá er hann mælti veltil (nL. sættar) Flat. I, 44914 (Frs. 1114). 3) mæla e-t til e-s dvs. kræve en Tingsom Løn, Betaling, Betingelse for noget:þeir fóru lengi undan ok mæltu til fémikit at lyktum Nj. 65 (9921); þú skaltfara til móts við þá ok láta ekki atskorta at koma þeim í með þér, hvatsem þeir mæla til Nj. 156 (27117). -um: mæla um e-t: tale om noget:Gunnlaugr spurði, hvat hann mælti umhrossin SturL. I, 3379; brauð várt hithelga, er vér mæltum áðan um Hom.19724; mikit hefir J. um mælt svá, atmér er eigi þolanda Vatsd. 33 (5421);læt ek þat vera um mælt, at - Fld.II, 1521; ef ek hefða eigi svá mikit ummælt Hrafnk. 828; konungr varð viðstyggr ok mælti um nökkurum orðumEG. 5 (728); eigum vér at vera ókviðnirok mælast eigi ílla um, þótt eigi þikkijafnan blítt eitt fyrir liggja Fm. XI,38922. - undan: mæla e-n undan e-udvs. begjære en fritagen for noget: Herodesok Pilatus - mæltu hann undan dauðaAnecd. 229 (288); hann mælti Aronundan (nL. dauða, drápi) SturL. I, 25711;ef þeir vilja eigi þat, þá mun ek ekkimæla þá undan, at eigi skapi þér þeimslíkt víti, sem yðr líkar Laxd. 59(17215); hann mæltist undan Fm. IX,22714; SturL. II, 9725. - við: 1) mælavið e-n dvs. tale til, med en: Hrafnkellmælti við eina konu þá, er -, at hónskyldi fara til duranna Hrafnk. 81;konungi leizt vel á hana, ok mælti viðföður hennar: þat - Fm. XI, 528; G.báð hana varast at mæla nökkut viðhann svá, at eigi heyrði allir mennNj. 83 (12920); munu við þess þurfa atmuna þat, at við höfum vel við mælztNj. 36 (546); Gunnhildr mælti við Ög-mund: fylg þú þeim til húsa mínna Nj.3 (621); mælast einn við, einn samanvið, sjalfr við dvs. tale ved sig selv, sigenoget til sig selv: Þorvaldr mæltist mjökeinn við þar á þinginu, því at engirmenn géngu i berhögg við hann umliðveizlu við Lopt SturL. I, 24829; þáferr fjándinn víða um auðnir ok úbygðirok leitar hvíldar ok fær enga ok mælistsjalfr viðr: ek skal hverfa aptr - BarL.4311 jvf Matth. 12, 44; hann mæltisteinn saman við á þessa lund: man ekeigi deyja BarL. 163. 2) mæla e-t viðe-n dvs. tale, sige noget om en (jvf mælatil e-s 2): hitt mæla sumir menn viðþik, Sturla bóndi! at þér sœmdi eigiverr at halda vináttu ok félagskapvið Þorgils frænda þínn, en bindast ítrúnaði við þá menn, sem eigi eru vinirhans SturL. II, 12420-125; margir mennmæltu ílla við Skamkel Nj. 51 (804). 3) mæla við e-u dvs. gjøre Indsigelse modnoget: ef allir lutir í heiminum - grátahann (nL. Baldr), þá skal hann fara tilÁsa aptr, en haldast með Helju, efnakkvarr mælir við eða vil eigi grátaSE. I, 17827.

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛘᛅᛚᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.