Orð

orð

orð, n. (ght. mht. wort, ags. gsax. gfrs.word) 1) Ord, hvad der siges; svá varorð eftir orði, sem nú var sagt Dn.III, 22515; jvf Dn. III, 11116. IV, 1067.1426; þá vóx orð af orði þar til, er þeirdeildu ok börðust því næst Fm. VII,26910; menn skolu at bók vinna eiða- þeirri, er heilög orð ero á ritin GrG.I, 8014; sem fornkveðit orð er, at sáverðr eik at fága, er undir skal búaEG. 71 (1699); spyr nú, hvernig orð fœrimeð þeim konungs dóttur dvs. hvorledesOrdene faldt mellem ham og Kongedat-teren, hvorledes det gik med deres Sam- tale, Mork. 8412; þeirra kraptr ok máttrer svá mykill ok máttugr, at þeirra orðok erendi fara ok fljúga um allar halfurheimsins BarL. 501; fyrir þá sök lofaðihverr maðr hann, gerðist orð á hanumþat, er flaug í hvers manns hús Fsk.2618 fg; kvað hann þess vænta, at Jónmundi eigi í mót snúast málinu, þóttþau orð flygi um (dvs. om man end hørte saadan Tale derom) SturL. I, 836; ferrorð er um munn líðr Pr. 4211 (AnaL.16910); Vápnf. 151 fg jvf Ridd. 19736; hveþikkja þér honum orð liggja? Konr.5242; segir, at þeim lægi vel orð tilÞorgils (dvs. at de talte vel om Þ.) okvildu gjarna gótt við hann eiga SturL.II, 12419 (jvf s. 516b1 fgg , 449b16 fgg);þá var svá mikit orð á aptrgöngumGláms, at mönnum var ekki jafntíðrœttsem þat Grett. 8126; hann skyldi hafaþrjú orð í framburði laganna, sem þeirGizurr ok Hjalti segði honum firir,hversu sem hann skipaði öðrum lögum;þat var hit fyrsta orð, at allir mennskyndi kristnir vera á Íslandi ok skírntaka þeir, er áðr vóru úskírðir; þatvar annat o. s. v. Flat. I, 44330; margirkjósa ekki orð á sik dvs. ere ikke nøie-regnende med sine Ord, med hvad de sige, Nj. 93 (14225); ymissa orða leituðu mennsér (dvs. man fandt paa forskjellige Svar)en þar kom niðr, at engi kvazt jam-snallr honum VígagL. 650 jvf 640 neden- for; hefir hann þá uppi orð sín (dvs.hvad han har at sige) ok biðr þessarkonu Grett. 229; B. hefir uppi orð sínok bað Sigríðar EG. 7 (123); er mennhöfðu orð við hann, segir hann þettaallt Flat. I, 42027; lét E. setja uppskip sín þau, sem - ok hafði þat orðá, at hann myndi - Fm. VII, 28526;þá greip G. sverðit ok drap alla þá, erþar vóru, svá at engi þeirra kom orðiupp (dvs. fik sagt et Ord) EL. 977; gerðisthann svá styggr, at fáir menn máttuorðum við hann koma EG. I, 22; hannmátti lengi eigi orði upp koma fyrirharmi Fm. VI, 23418; mart reynist öðruvísu, er orði verðr á komit Fm. VI,965; hann bað menn ekki syrgja néláta öðrum herfiligum látum, svá atmenn mætti orð á því gera (dvs. saaat det kunde blive Gjenstand for Folks Omtale) Nj. 128 (19710); gerði jarlorð á því, at hann mundi senda hertil Íslands Fm. IX, 29419; nú munumvér frá því segja, er vér kómum fyrnökkut orði á HeilaG. I, 62431; hónkastaði enn (jvf s. 29826) orðum fyrrá hann (dvs. tiltalte ham først) Flat. I,27925; þessi varp orðum á konung (dvs.tiltalte Kongen) Fm. X, 3517; T. erki-biskup verpr orðum á hann ok segirsvá: - HeilaG. I, 69220; gékk B. tilbúðar Þorkels - ok inn í búðina okkastaði orðum á Þorkel Ölk. 2026;kastar hann blíðum orðum á konung-inn svá talandi Klm. 54218 (Æf. 1139);er þeir finnast, eru þar engin orðaáköst, því at þegar lýstr í bardagameð þeim Fld. II, 20529 (Örv. 8729);af hans kvámum ok tali var kastat orðitil (dvs. i Anledning af hans Besøg -faldt der Yttringer om), at hann mundifífla Þordísi Fbr. 306; til (nL. tölunnarhans, se Fm. VIII, 36912) stungu Birki-beinar orðum ok öngum hagligum,sögðu, at engi var meiri níðingr enhann Flat. II, 67118; þessi félagi mínnhallar orðum til (dvs. lader falde Yttringerom) at koma til hallar Matildar dótturþínnar Konr. 5431; skutust þeir - ánökkurum orðum, ok þótti sínn veghvárum SturL. II, 18525; er Halldórikom þessi orðsending, þá segist, athann skyti við í fyrstu þessu orði (dvs.at han dertil først svarede saaledes):eldist o. s. v. Fm. VI, 25110; nú leitarB. orða við (søger at komme i Samtalemed) Kalegras -, hann fær ekki orðaf Kalegras Trist. 3 (1610. 13); hann varþví vanr at koma til mannboða - okleitaði þar orða (jvf orðheilla L. 46)við menn VígagL. 640; fylkti hann liðisínu, ok orti orða á þá, ok bauð þeimkristnina OHm. 349 (OH. 1074; Flat. II,1898); jarl orti orða á hann ok leitaðiþeirra málsenda, er - OH. 1678 (Flat.II, 28317); kveð ek þik allra þeirra orða,er þik skylda lög til um at skilja okek vil þik at dómi beiddan hafa GráG.19811 jvf Nj. 143 (23815); Eiríkr tekrhann orðum (dvs. taler til ham), erþeir finnast; viltu, segir Eiríkr -Flat. I, 1853; lét Þórhallr sér þatenn ílla líka, þar til er húsfreyja tókhann orðum Flat. II, 3968; hversuhörðum orðum er H. konungr hefirtekit ábotann ok alla hans brœðr fyrirþá sök Thom. 1505; su er hin fyrstanámtíð í mannsins uppvexti, at góðok elskulig móðir tekr hann kristiligumorðum, kynnir honum ótta guðs okkennir heilög frœði Thom. 29918 fg; tekrhann orðum þeirra vesöld ok fær eigibata unnit svá grjótligum hjörtum Post.48337; konungr af Franz tekr hann tilorða ok mælir svá til hans: vili þér -Thom. 1812; máttu þeir ekki festa orðá konungi (dvs. faa talt med Kongen, faaham til at høre paa, hvad de sagde), svávar hann reiðr Mork. 10827 (Flat. III,38517); konungr - snýr síðan inn ístofuna ok má ekki festa orð á honumMork. 7335 (Flat. III, 35728); eptir leit-andi alla vega, lágt ok opinberliga, viðhvern mann, er hann mátti orð á festa,hverr sá mun vera, er - HeilaG. II, 7117;þá skolu þeir hvárirtveggju sœkja orðhans til búðar ok segja, hvat í deilirmeð þeim GrG. I, 21425; hann fékkekki orð af Helga DpL. 214; G. kvaztekki vilja skipta orðum við hana (dvs.have nogen Samtale med hende) ok gékkí brott Nj. 41 (628); þar var Haraldrkonungr, er orðum skipti við HallaMork. 9324; góðr þokki var með Sig-urði ok Þúríði, ok töluðu oftliga, oklagði bóndi ok húsfreyja ekki orð i þat(dvs. blandede sig ikke deri med noget Ord)Flat. I, 13217; þakkaði hann mönnumþá góða fylgð ok fór þar um mörgumorðum ok fögrum SturL. II, 6014; bæði er,kvað Ö., at þú ert göfugligri at sjá enaðrir menn, enda áttu til þess varit; fórhann þar mörgum orðum um ok geristþá hraustr í máli Ölk. 1715; Vigfúss baðþess, at menn skyldu vel stilla orðumsínum (jvf L. 76) - ok er þat minni læg-ing, en taka meira íllt af honum VígagL.643; konungr gerði orð Erlingi, at hannskyldi koma til Túnsbergs - á fundkonungs OH. 11133 (Flat. II, 19811);þeir eigo at gera orð erfingjum þegar,er þeir koma hingat til Íslands GráG.931 (GrG. I, 2437); gerðu þá orð kristnummönnum, at við búnir skyldu vera Nj.105 (16322); sendi jarl orð öllum mönn-um þeim, sem í vóru landinu, at þeirskyldu - Flat. I, 18524; Ö. sendi mérorð, at ek skylda finna hann Trist. 3(1427); konungr hafði til þess orð sent,at Kveldulfr skyldi EG. 6 (830); hannsendi orð Haldori s. ok bað hann -Fm. VI, 2515; H. konungr hafði - sentorð ríkismönnum - ok stefndi til sínþeim, er - EG. 8 (1210); honum monfylgja nattúra, er ekki væri orð eptirsendandi Konr. 6239; þér skulut ríðatil Marðar ok segja honum orð míntil, at hann taki við vígsmáli Nj. 136(21622); sumir sendu orð ok jartegnir,at þeir vildu honum þjóna OH. 4323(Flat. II, 486); mörgum orðum mæltaek í mínn frama Hm. 104; ef hannmælir nökkuru orði í móti pessu Nj.136 (21620); hafði B. í sínu orði hvárt(dvs. sagde B. snart det ene, snart detandet), at hann vildi flýja sem harðasteða hitt, at hann vildi bíða ok takaí móti Nj. 151 (26118); vel orði, orðumfarinn dvs. udrustet med gode Talegaver, OH. 7722; Laxd. 32 (803); G. var hinnfríðasti sýnum ok vel at orðum farinnFm. XI, 19313; hann skýtr svá hart,at allir höfðu at orði (dvs. talte derom,gjorde det til Gjenstand for Omtale), okþó gegnt Flat. III, 40538; var svá fagr-liga umbúizt, at konungr sjalfr hefirat orðum (= Textens gerði at ágætumSiG. Hran. 26 &vl 3; hann kveðr sváat orði dvs. taler saaledes, Anecd. 520.64 (64. 22); jvf Nj. 143 (2388); verða e-mat orðum dvs. blive Gjenstand for Ord-vexling, Tvist mellem nogen: varð þeimfátt at orðum um vetrinn Nj. 11 (1818);þetta varð þeim (nL. Glúmi ok Þjóst-olfi) at orðum mjök -; Glúmr gékk athenni ok mælti: íllt höfum við Þjóstolfrsaman átt nú, ok munu við skammahríð saman búa, ok sagði henni allt þat,er þeir höfðu viðrœzt; Hallgerðr mæltiþá eptir Þjóstolfi, ok varð þeim þámjök at orðum, Glúmr drap til hennarhendi sínni Nj. 16; Þórhallr bóndi varsmákvæmr, ok varð þeim oft at orðumok Bjarngrími; þat var eitt kveld, ermenn sátu í stofu, þá varð þeim atorðum Flat. II, 39536 fg; þat varð eitthaust, at Þórðr vandar um við rétt,ok varð þeim at orðum Þorskf. 7118;draga e-t í orð dvs. nævne, omtale noget: þat mun þá sannast, er þú drótt íorð, áðr en við fœrim heiman (jvf s.1285), at víst em ek þá ættleri -, ef ekhræðomst mjök þessa menn Didr. 1309;hafa e-t við orð d. s.: hefir Þorkell þatmjök við orð at biðja Jórunnar Ljósv.1139; Þorvaldr hafði mart manna umsik ok hafði þat við orð at sitja fyrirþeim á Bláskógaheiði Nj. 103 (1608);grípa til orðs dvs. tage til Orde, tale, sige:æðra grípr svá til orðs við einn hvernþrekumann með ógnir ok segir svá:deyja skaltu HeilaG. I, 44719; taka tilorða d. s.: þá tók Þráinn til orða:ekki man ek - Nj. 34 (513); hann tóktil orða: hefir nökkurr maðr -? Flat.I, 41724; af orðum konu hans dvs. paa Grund af hans Kones Ord, Vatsd. 37(5913 jvf 22); fyrir mín orð dvs. paa Grund af mine Ord Nj. 56 (886). 66 (10118). 76(1139); Fm. VI, 3728; Grett. 8521 jvf 14.Under denne Hovedbetydning maa velogsaa henføres Ordforbindelserne 1) orðok verk eller orð ok gerð og 2) orð okeiðr (jvf orð ok sœri Vsp. 30 eller 27,orðlaust ok eiðlaust Dn. XI, 12617): 1) ef bóandi tekr þá kono, er bú á, oká hann kost at kjósa - sína þingfestiok heimilisfang þangat, er hón á bú,eða hennar heimili ok þingfesti til bússíns ok þeirra manna, er þau eigo varðaorð ok verk firir GrG. I, 1399; þat erhandvömm hans, ef hann sveltir eðadrepr (nL. fulgufé), eða þeirra manna,er hann skal varða orð ok verk (jvfhalda orði ok eiði GuL. 433) fyrir GráG.5009; tóku þeir höndum saman um orðok gerð Dn. X, 557. 2) i Forbindel- serne a) hyggja at, hyggja fyrir orðiok eiði: þann mann skal senda eptirpresti í nauðsyn, er hyggja kann at(= fyrir BorG. 1, 1213) orði ok eiðiBorG. 3, 151; tvá skal hann hafa váttaaf þeim tolf (nL. sem nefndir eru afsakarábera), en tvá nánasta niði, sjalfrhinn fimti, en þeir sjau síðan, frjálsirmenn ok fulltíða, er bæði kunno hyggjafyrir orði ok eiði Frost. 4, 86; sœkjandiskal nefna tolf menn í dóm þá, er vist-fastir sé ok kunni hyggja fyrir orði okeiði GráG. 2628; sjalfr skal hann vinna(nL. lýrittareið) ok annarr jamréttismaðrhonum -, sá skal hinn þriði, er bæðikann at hyggja fyrir orði ok eiði frjálsmaðr ok fulltíða GuL. 1353; b) halda,halda upp orði ok eiði fyrir e-n: þater handvömm hans, ef hann sveltir eðadrepr (nL. fulgufé) eða þeir menn, erhann skal halda orði ok eiði fyrir GuL.433; haldi hverr upp fyrir þræl sínnhérlenzkan orði ok eiði eða því, er tilkemr í orði eða verki Frost. 10, 401 fg;jvf varða orð ok verk GráG. 5009; GrG.I, 1399; c) fá, koma fyrir sik orði okeiði: bóndi einn á M/,e/ri varð fyrirþjófnaðar álygi, svá at hann fékk eigifyrir sik orði né eiði, ok hann til galgaleiddr órvænti af þeim alls réttdœmis,sem við vóru HeilaG. II, 18116; þáreiddist konungr ok lét setja í myrkva-stofu hertugana svá at þeir kvómuhvorki fyrir sik orði né eiði. - -hvat höfum vér svá íllt gert, at vérsém eigi verðir at koma orði né eiðifyrir oss, áðr vér deyim HeilaG. II,3218. 35; ek svaraðak, at eigi væri Roma-borgar lög til at leiða mann til dauðafyrr, en hann komi sjalfr fyrir sik orðiok eiði Post. 23210 jvf Ap. Gj. 25, 16;d) ráða fyrir orði ok eiði: skal karl-mann tolf vetra gamlan eða ellra nefnaí dóm þann, er fyrir orði eða eiði kannat ráða, frjálsan mann ok heimilisfastanGrG. I, 3814; e) standa með orði okeiði: sannliga dikta þeim lögin full-tekna manndrápssök fyrir háðuligaleynd ok undirhyggju, ef þeir vórusvá aldri komnir, at þeir stóðu meðorði ok eiði Thom. 45728; f) vera laussorða ok eiða, rjúfa orð ok eið: uppfrá því, er blóð kemr á jörð, viljumvér allir þínir menn vera, því at vérerum þá lausir allra orða ok eiðavið Knút konung Flat. II, 33013; þatætla ek mér at rjúfa hvárki orð né eiðvið lánardróttinn mínn Flat. II, 29531. 2) Navn som man giver en Ting, hvadman kalder den, Benævnelse som manbruger derom, hvad man anser eller vilhave den anset for at være; þau eruorð þrjú, ef svá mjök versna málsendarmanna, er skóggang varða öll: ef maðrkallar mann ragan, eða stroðinn eðasorðinn, ok skal svá sœkja sem önnurfullréttisorð, enda á maðr vígt í gegnþeim orðom þrim GráG. 3928 fgg jvf39310; ef maðr leynir fé því nökkuru,þá á sá orði at ráða um, er féit á attaka dvs. da kan den, som er berettiget tilGodset, kalde Gjerningen med det Navn, som han selv vil, GráG. 9317 (GrG. I,24324) jvf 23210 (GrG. II, 1609); ef konaskýtr fé búanda síns á brott, ok áhann heimting til þess alls, enda áhann orði at ráða við hinn, er við tekrGráG. 1746 (GrG. II, 454); ef menn sláafrétt, ok varðar -; ef maðr fœrir ábrott heyit, þá eigo þeir orði at ráðaum, er afrétt eigo GráG. 4793 (GrG.II, 11318); ef maðr veiðir annan veg,en nú er tínt, ok á sá orði um at ráða,er eggver á GráG. 50725 jvf 5072. 12.50818; GrG. II, 1228. 17. 23. 1609; ef mennskera hval þann eða nýta sér, er eigier rétt fluttr, þá á sá maðr orði atráða við þá alla, er land á þat, semhvalr væri rétt fluttr á GráG. 53012;ef hann hefir á brott, þá á hann atráða orði um (= ok má þá fœra tilþýfðar eða til görtœkis GrG. II, 2235jvf 9420) GrG. II, 9325 jvf 9420. I, 24324;undir erendislokum þikki mér mest,hver orðit hafa, segir hón; hann svarar:þú ræðr orði á um þat, dróttning, hverþér þikki vera Konr. 789. 3) Ord, Om- tale, Rygte; leikr íllt orð á Sigurði okallum þeim frændum um líflát ÞorkelsFlat. II, 39636; lék it sama orð á meðþeim Hallfreði, sem segir í sögu hansVatsd. 45 (7514); hann bað hann atvera spakliga í heraði ok betr, en þálék orð á SturL. II, 12410; konungrhafði frétt, at um vetrinn hafi veritmeð Brynjolfi ízlenzkr maðr, er orð fóraf SturL. II, 10919; segir hann, at þeimlægi vel orð til Þorgils, ok vildu gjarnagótt við hann eiga SturL. II, 12419; létErlingr setja upp skip sín - ok hafðiþat orð á, at hann myndi - Fm. VII,28526; hann bað menn eigi syrgja -,svá at menn mætti orð á því gera .Nj128 (197);10 þar féll hann fyrir Bárðiok fékk gótt orð . 30 (366);Heið6 fékkhann hér fyrir gótt orð . II, 116;Sturl23af þesso fékk Rútr gótt orð . 8 (16);Nj7Ingimundr fylgði vel Haraldi konungiok aflaði sér góðs orðs . 9 (17);Vatsd18hann var eigi við orrostuna at veitam. konungi, fékk hann ok þar fyrir ílltorð ok gabb af konungsmönnum .FmVII, 89;8 mér er þat lítt at skapi, athón hljóti af þér nökkut orð (dvs. ) . II,kommer i Folkemunde for din SkyldFlat149 (. 30);3Fbr11 einsetumaðr nökkurrsá, er mikit orð hafði upp á sik dvs. (jvf var mörgumstod i stor Anseelsemjök kunnigr ok ætluðu menn, at hannmundi heilagr vera fg), .L. 28 HeilagII, 632;7 hafa e-t á orði dvs. : hafaomtalemenn þat ok á orði haft síðan, hveskjótt þá bar at . II, 160;Sturl27 hafae-t at orði 896a fgg;d. s. se s.1 varþat þá eitt í orði (dvs. ) at eyða Vestfjörðu svá, at Þórðrder var da ikkeTale om andet end, man var da enigommátti þar eigi heldr friðland hafa enannars staðar á Íslandi . II, 24;Sturl25leggja e-t til orðs dvs. : lögðu margir þatgjøre noget tilGjenstand for Omtaletil orðs, ok þóttust eigi vita, hvat undirmyndi búa . 41 (62);Nj5 leggja e-me-t til orðs dvs. omtale noget paa saadanMaade, som om det maatte lægges hamtil Last, ikke gjorde ham nogen Ære: þikkir þat ( Kolbeini) mest gamannL.at tala við Þordísi, ok eigi líðr sválengi fram, áðr aðrir leggja þeim þettatil orðs . 84;Gísl21 lögðu menn mjöktil orðs Þorkeli -, er hann rak eigiþessa réttar . 57 (166);Laxd2 þat lagðiSkamkell mér til orðs, er hann mæltisvá, er riðit var á mik; hefnt hefir þúnú þess, segir Kolskeggr . 54 (85);Nj6vilda ek -, at vér bæðim okkr liðs, þóttokkr sé þat til orðs lagit af nökkurummönnum . 146 (246);Nj25 siðferði hansvar mjök undarligt, sem margr lagðihonum til orðs, því at eigi sýndist mjökkristiligt . 2;Æf11 hættr við orði dvs.: er þat hætt við orði, atsaadan som giver Anledning til ufordel-agtig Omtaleúmerkiliga þykki verða . 12;Band13hann sagði þeim kveðju Gunnhildar okþat með, at hón myndi eigi bjóða þeimfyrri, en þeir hefði fundit konung, fyrirorðs sakir (dvs. ) . 3 (7);for at det ikke skulde blive Gjenstand for FolkesnakNj1sveinninn lézt gjarna gera vilja hvatsem hann beiddi, en óttaðist þó fyrirorðs sakir (= propter scandalum),lat.en hét at fara fyrir hlýðninnar skyld. II, 611. Heilag8 = vísuorð;4) ef maðryrkir 2 orð . 392 (. II, 183);Grág19Grg6síðan kváðu þeir vísu þessa ok kvaðsítt orð hvárr . I, 220;Sturl12 hafa ídróttkvæðum hætti eitt orð eða tvau ívísu með álögum . I, 610 jvf ;SE11. 135. 7. 9í upphafi orðs ok vers . II, 40.SE15 vocabulum . II, 24.5)Ord, lat.SE10 verbum. . II,6)Gjerningsord, lat.SE88. - : árnaðarorð, boðorð, bónorð,23Forekommer i Sammensætnin-gernefestarorð, fullréttisorð, goðorð, prest-orð, skilorð, váttorð o. fL.

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚮᚱᚦ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.