Reka

reka

reka, v. (rak, rekinn) 1) drive, jage et levende Væsen fra eller til et Sted, i en vis Retning; Laukhamars menn mein-aðu henni jamnan at reka bú sítt suðryfir áðrnefnda á Dn. X, 2116; rákumenn þá bú sítt á fjöll SturL. II, 297;þeir sá, hvar undan þeim vóru rekinnaut ok hross, ok vóru með þrir mennSturL. II, 2913; reka fé GráG. 4597 fgg(GrG. II, 1183 fgg); Nj. 80 (11922); Ljósv.1432; reka málnýtu sína GráG. 2925 (GrG.I, 251); ef maðr kaupir geldfé á haust,ok er honum rétt at reka heim ok meðat fara, þótt dróttinsdagr sé GráG. 301(GrG. I, 256); hjörð rekr handar vanrHm. 70; rak hann nautin úvægiliga EG.84 (21127); þeir finna þar mann, ok rekrfyrir sér 3 kýr ok geitr tolf Jómsv. 722;reknir vóru klyfjahestir fram um mýrinaNj. 152 (26417); hér eru naut hjá garði,ok skulum vér þau reka á húsin þar,sem Þorvaldr hvílir undir ok teygjumhann svá út VígagL. 2728; reka heimsmala sínn GrG. II, 1217; mokuðu þeiryfir moldu ok síðan huldu þeir meðtaði ok ráku inn svínin Fm. X, 26919;reka skulu Ottomenn mátt sínum umDalsmanna teiga Dn. I, 17419; deyddihann fyrst móðurina en rak nú barnitá húsgang Harð. 29 (248); rak R. þá íbrott ok settist þar í bú Flat. I, 2914;nú rekr maðr hval í hvalvág annarsmanns ok stikar fyrir LandsL. 7, 64(1488. 10); s. - drepr einn þeirra enrekr tvá í kaf Flat. II, 39912; reka flótt-ann se under flótti 2. 2) sætte noget ien Bevægelse, hvorved det føres hen paa,eller ind i noget; rak hón klæðin ofaná Þorstein Grett. 1997; rekr nú knífinnfyrir brjóst sér Gyð. 853; sýndist hon-um, sem djöfullinn - í líki eins grað-ungs - vildi reka sín horn í gegnumhann Mar. 84223; Högni - rekr at-geirinn í gegnum hann Nj. 80 (11927);Kári - rak sverðit í gegnum hann Nj.152 (26426); (Vagn) grípr upp spjót eittok skýtr eptir honum ok rekr (= keyrirJómsv. 7210) á honum miðjum Flat. I,18725; þar spurða ek þik ekki at leyfis,sagði sveinninn ok reiðir upp sverðitok rekr á halsinn Þorkeli svá, at aftók höfuðit GísL. 561; hleypr hann uppok rekr á honum talgukníf Band. 4219;selrinn gékk þá niðr við (nL. det Slag, som den fik), sem hann ræki hæl EG.35 (9923); dragst í braut skjótt, eða ekmun reka kvíslina í höfuð þér OT. 828;Flosi kastaði af sér skikkjuna ok rakí fang henni Nj. 117 (176); Egill drapþenna ok rak hann útbyrðis EG. 45 (886);H. - þreif til hans ok brá honum álopt ok rak hann at höfði í soðketilinnNj. 146 (2483); eru nú reknar hendrþeirra á bak aptr ok bundinn hverrhjá öðrum Fm. XI, 14627; upers. rekre-t dvs. a) noget sættes i Bevægelse, føresflydende om paa Vandet drevet af Vind,Strøm: G. keyrir hann (nL. den dræbte)út á Rangá, ok rekr hann ofan á vaðitNj. 73 (10818); gerði R. sverð, at sváhvasst var, at Sigurðr brá niðr í renn-anda vatn ok í sundr ullarlagð, er rakfyrir strauminum at sverðsegginni SE.I, 35636; fór hón til sjófar ok hljóp ásæinn ok vildi týna sér, en hana rakyfir fjörðinn SE. I, 36614; viðuna rakvíða um eyjar, hornstafina rak í þá ey,er Stafey heitir síðan Laxd. 76 (21828);kugg einn rak Fm. X, 13525 jvf 19. 28. 32. 34.1361 fg 19; stóð ek þá upp ok lögðumskí eikjuna, ok rak hana frá landi; þvínæst kom svá mikill stormr at eikjunni,at lítlu skjótara mátti skipum sigla, enhana rak Bær. 8949. 52; rak mik í hafút Bær. 8960; bátinn rak undir honumfyrir vindi ok straumi -; fyrir eyþeirri, er bátinn rak at Flat. I, 29121. 25;rak þá víða um hafit Laxd. 21 (485);sjá þeir möttulinn rekinn í eyri einaFm. X, 26923; ef hey rekr í engi, í hagamanns GráG. 5128 jvf 51112 (GrG. II,1242 fgg); nú rekr hval í almenning, ífjöru LandsL. 6446 (14813); ef við rekrá land Hák. 925 jvf Þorskf. 558; men ved Siden af dette upersonlige rekr e-tforekommer ogsaa reka brugt som per-sonligt Verbum med det Ord som Sub-jekt, der betegner den drivende Gjenstand (se GuL. 1454 under rek) i Lighed med Anvendelsen af renna (nd) som intransi-tivt Verbum; b) noget driver i Land paaStranden, = rekr e-t upp: blótaði H.syni sínum til þess, at þar ræki trésextugt, ok eru þar enn þær öndvegis-súlur, er hann lét ór trénu gera GísL.14316; ef þar rekr fugla eða fiska, selaeða hnísur Hák. 924; fóru með fjör-unni ok leituðu, ef lík hans væri rekitMar. 9527; fundu þeir þar borð nýrekitVatsd. 14 (255). 3) forskyde, forkaste, vrage; satt er hit fornkveðna: sváergist hverr sem eldist; svá er þér ok,Þrándr! lætr Karl enn mœrska rekafé fyrir þér í dag allan OH. 15727 (Flat.II, 24736); þér leitit þess með öllu kost-gæfi, er gagnstaðligt er lífi ok heilsu-, ok rekit allt þat, er unaðligt erí heiminum HeilaG. I, 28620. 4) for- drive, forjage noget saaledes at det ikkelængere er forhaanden, tilstede; vilduþér ekki þeim gefa ok rákuð þá frádurum yðrum Hom. 633; þykki mérok rekin ván (der synes mig ikke nogenUdsigt til), at þér þorit Kjartan heimat sœkja, ef þér þorit eigi at finnahann nú Laxd. 48 (14413). 5) udstyre, pryde med indlagte Figurer (jvf renna(nd) 4); hann hafði stálhúfu á höfðien öxi forna ok rekna í hendr, erStjarna hét SturL. I, 37530; Snorri gafAuðgísli öxi rekna, er hann fór í brottLaxd. 67 (1932); hann reið í steindumsöðli ok hafði öxi rekna á öxl næralnar fyrir munn Þorskf. 6414; munek þá hafa í hendi handöxi mína reknaLjósv. 1040; jvf gullrekinn, silfrrekinn. 6) forfølge; búendr ráku skamt flóttannOH. 21930 (Flat. II, 35914); nú eru vérgjörvir rækir ok reknir sem skœðirvargar Bp. I, 4710. 7) plage med Søgs- maal, Rettergang; þeir þyngja svá þeimmönnum í margfaldligum rekstrum, semgjarna vilja lagamenn vera, at þeir gefaljúfara upp sín málefni eða gelda (dvs.gjalda) eptir því, sem lénsmenn leggjaá þá, heldr en þeir vili um hit samamál reknir verða Rb. 19 (6418); sættastþeir heima við sóknarann, þá skuluþeir lúka helfdina af sakareyrinum, entvá luta ef þeir rekast til lögmannssvá, at þeir vildu ei áðr heima bœtaDn. VI, 23826; hefir þó sytlumaðr (dvs.sýslumaðr) hverr eptir annan stefntoptliga Oddi um þetta mál ok Björnlengi rekizt ok fékk aldri rétt á Dn.I, 11615. 8) drive paa en Sag, udførehvad der er at gjøre for at den kan vindeFremgang; verð ek víðara um heiminnat reka mín forlög Pr. 2287; hann rakkaupferðir til ymissa landa OH. 5014;jvf BarL. 431; má vera, at annat séeyrendi þeirra, en at reka kaupstefnueina saman Flat. II, 3991; Magnús kon-ungr rak hernað um eyjarnar Fm. VII,4322; jvf Flat. I, 9411; Gunnhildr - rakenn fréttir til um Ástríði (= heldr G.fréttum til Ástríðar Flat. I, 7514) Fm.I, 733; hví skulu vér reka sparmælit (dvs.vise Skaansel) við skógarmanninn Grett.18613; reka minni til e-s se under minni 1s. 702a13 fgg; eigi skolo þeir svá rekaaðra sýslu, at þat dveli garðlagit GrG.II, 1218; þat er mér lítit starf at rekaþetta erendi EG. 62 (1434); fór Þ. úttil Íslands ok rak eigi eyrendi bróðursíns Fm. VII, 10320; jvf reka konungserendi OH. 456. 462 (Flat. II, 4924. 5022);skal hann (nL. lénsmaðr) hafa þann tíma,sem hann rekr lénit, eigi fleiri sveinaen tvá innfœdda, spaka ok skilríka Dn.VI, 238 (2795). 9) søge Hevn, Opreisning,Fyldestgjørelse for noget (e-s): þótt þúberir eigi traust til at reka þínnar sví-virðingar, þá mun ek þó eigi nenna atsitja kyrr fyrir Flat. II, 1974; allir þeir,er harma sínna ætti at reka við Ólafkonung (= allir þeir menn, er harmaok heiptir ætti at gjalda Ólafi OH. 21518)Flat. II, 35214; margir þeir menn, er sérvildu fjár afla ok áttu at reka harmasínna í Noregi Flat. II, 12012; skal þatmælt (nL. vera), at þessa máls skal rekitvera SturL. II, 14516; men ogsaa reka e-ti samme Betydning: þikkir Refr óslæligahafa rekit íllmælit Krók. 1912; hafi þér- rekit margra manna sneypu ok sví-virðing (= svívirðingar Fbr. 1714) Flat.II, 10032; jvf ef nökkut mætti þeir rekaréttir (&vl réttar) sínna svívirðingaVem. 3012; mjök lögðu menn til orðsÞorkeli -, er hann rak eigi þessa réttarLaxd. 57 (1663); áttu vér þá guðs réttarat reka OH. 20536 (Flat. II, 3394); efþér rekit eigi þessa réttar, þá munuþér engra skamma reka Nj. 44 (6818). 10) udtrykke sig saaledes, at man be-nytter Omskrivninger istedetfor at be-tegne Tingen ved dens eget, egentligeNavn: níunda (nL. leyfi háttanna) erþat, at reka til hinnar fimtu kenn-ingar, en ór ættum er, ef lengra errekit SE. I, 6124 fg; vel má nýta athafa eptir þeim heiti ok kenningar eigilengra reknar, en Snorri lofar SE. II,89; viðris veðr er hér kallat orrosta,en vöndr vígs sverðit, en menn stafirsverðsins, hér er bæði orrosta ok vápnhaft til kenningar mannsins; þat errekit kallat, er svá er ort SE. I, 43823. 11) rekast (v. r.) dvs. færdes, være paa Reise; lítit er mér um þat at rekastmilli kaupstaða á haustdegi Laxd. 73(20827); oss virðist, at þér sé betrhent at þjóna tignum mönnum, engerast at kaupmanni ok rekast landaá milli Flat. I, 34010; förumenn, er hérrekast dagliga Grett. 13410; ek hefirekizt úti í allan vetr á mörkum okskógum Flat. I, 33019; rekast í dýrumklæðum Clar. 1930. - Med Præp. og Adv. á: reka e-t á e-m eller e-n dvs.sætte Redskab eller Vaaben i saadan Be-vægelse, at det rammer Person eller Sted,Flat. I, 18715; Band. 4219; GísL. 56 (seunder reka 2). 2) upers. rekr e-t á dvs.noget indtræder, kommer tilstede: rak áfyrir þeim hríð Halfr. 10 (Frs. 10821). 3) rekast á e-m dvs. trænge sig ind paaen, vise sig paatrængende mod ham: segirVémundr til Þorgeirs: vil ek gjarnagefa þér mat, meðan við erum hér -,kvað þat makligast, at hann rækistekki þar á öðrum mönnum Vem. 1219.- af: reka e-t af e-u dvs. bortfjerne,borttage noget fra den Ting, som harværet derunder, været bedækket eller be-tynget deraf, fra det Sted hvor det harværet: þat (nL. hár hans) þyngdi hannsvá, at hann varð um sinn á hverju áriat láta reka af sér Stj. 52430 (2 Sam.14, 26); hann rak (Texten: rakar) afþeim hárit ok gerði þeim koll ok barí tjöru eptir, síðan tók hann kníf sínnór skeiðum ok rak (&vl skar) af þeimöllum eyrun Háv. 4829 &vL. 492; rákuþeir af honum hárit ok gerðu honumkoll Trist. 61 (303); hann batt hann okrak af honum hárit Fld. II, 34127;hljópu þeir til skipa sínna ok ráku afsér tjöldin Flat. II, 63016 (Fm. VIII,2631); af sér rak Þórarinn ragmælit ídag Eb. 18 (2320); er oss þat hin mestaskömm, ef vér þorum eigi at reka afoss þessa íllsku Flat. I, 23335; sýnistoss einsætt herra! at þér unnit Sveinkastraumbrots firir at reka íllþýði afhöndum Mork. 1422 (Fm. VII, 2716);hann bað yðr rekast af höndum óaldar-flokka slíka OH. 2138 (Flat. II, 34928);gjörðut þér hann útlaga ok rákut hannaf landi EG. 62 (14521); at hann rækisteigi lengr af eignum sínum ok óðulumFm. IX, 44330; O. var ræktr ok rekinnaf páfasæti Ann. 11623. - aptr: 1) rekae-n aptr dvs. drive, jage en tilbage: núer þú ert hér kominn við svá mikitfé, þá nenni ek ekki at reka þik aptrsem búrakka Laxd. 29 (7324). 2) rekae-n aptr dvs. gjendrive en: nú vil ek tjáþér, hversu ek skal aptr reka þá -,er þik eggjaðu at afvirða fyrir mér míttsœmdarráð BarL. 212; landsdróttinssaga skal standa, nema leiglendingrreki aptr með vitni Frost. 13, 130. 3) slaa igjen (Dør) og saaledes lukke (hurð):hljóp hann inn ok rak aptr hurðinaEG. 88 (22420); húskarl hleypr inn okrekr aptr hurðina H/oe/nsn. 10 (1586);Varbelgir ráku aptr kirkjuhurðina Fm.IX, 5189. 4) lukke Rum, Værelse (ved at stænge, hindre Indgangen), gjøre det utilgjængeligt: þeir ráku þegar aptrstöpulinn ok héldu sér þar lengi Fm.VIII, 24718 (Flat. II, 62430). 5) tilbage- kalde, ophæve, gjøre ugyldig (en Aftale,Overenskomst): þú skalt - láta hver-vetna falt smiðit ok reka aptr kaupinmjök Nj. 22 (3212; jvf taka aptr kaupL. 10). - at: reka e-t at e-m dvs. fore-kaste, bebreide en noget: hvat reki þérat oss? vér gerðum yðr ekki til angrsVöls. 14813 (c. 28). - brott, burt, braut:reka e-n brott dvs. bortjage, forjage, drive bort fra sig: Mar. 6554; Post. 17612;kómu hér - nökkurir menn í vón-dum klæðum - ok báðu mik nætr-vistar, en ek rak þá í burt, því atmér eru allir stafkarlar leiðir Flat. I,7326 jvf 13; B. verðr nú reiðr ákafligaok rekr á brott sendimenn jarls meðmikilli reiði Fm. X, 26426; Sigríðrkvað sik mega reka brott af stað-festu sínni, en aldri kvaðsk hón atheldr eiga Grund (jvf Sigríði rak hannnorðr í Grund L. 4) SturL. II, 57; rétt-látir kennast eigi við þá menn, er þeirsjá brott rekna frá skapara sínum Leif.4331; þessi jungfrú hafði hann frelstok rekit brott djöfulinn (= langt íbrott frá honum L. 5 fg) Mar. 8439. -eptir: rekast eptir e-m dvs. følge en,rette eller lempe sig efter ens Vilje: Gizuri þótti Sighvatr eiga at rekasteptir Þórvarði, en Sighvati þótti Gizurraldri vilja veita sér SturL. II, 25312. -frá: reka e-n frá e-m dvs. bortjage no-gen fra en: hann rak djöfla frá óð-um mönnum ok gaf líf dauðum Post.33320; sá er griðníðingr, er griðumspillir, rækr ok rekinn frá guði oköllum guðs mönnum GráG. 40415. -fyrir: reka e-t fyrir e-t dvs. kaste, sætte,lægge noget foran en Ting: hann þreifhúðfat ór sætinu ok rak fyrir skála-dyrin nyrðri svá at aldri gékk upp(nL. hurðin) SturL. II, 16218; gengr hónbrott af stufunni ok rekr fyrir lás SturL.II, 874; hón rak lás fyrir kistuna oksettist þar upp á Grett. 16814. 2) rekae-n fyrir dvs. fordrive, forjage: hann rakfyrir víkinga, er þeir höfðu gert ófriðlanga stund Pr. 941; þá váru villumennfyrir reknir Pr. 1008; þeir börðust hverndag á móti löstum ok lýtum, ok rákusvá fyrir ósýniliga fjándr með andligumvápnum HomiL. 15916; þat vas lofat -,at góðir menn ok guðs vinir skyldireka fyrir, ef þeir mætti, guðs and-skota ok sína HomiL. 1634; hann varðþungliga fyrir rekinn með spámannsorðum HeilaG. I, 57918. - í: reka e-ní e-t dvs. ved Anvendelse af Magt ellerTvang drive det dertil, at nogen kommerind i en vis Stilling, Omgivelse: síðanviltist hann í trú ok var rekinn í út-legð Pr. 10014; þeir gerðu suma hand-tekna ok ráku í bönd Fm. VI, 2226. -niðr: reka niðr = reka ofan: rak G.hann þá niðr undir sik Grett. 13621; G.mælti: -, rekr síðan skyrtuna fram yfirhöfuð hanum ok lætr ganga límann umbak hanum ok báðar síðurnar Grett.13621. - ofan: reka ofan dvs. drive, dragened: slitnaði bróklindi Falgeirs, rakÞorgeirr þá ofan brœkrnar Fbr. 492. -saman: reka e-n saman dvs. gjendriveen, bringe ham til Taushed: er ek fékkhann eigi með einum samt orðum sigratné saman rekit (= lat. quia concludereeum verbis non poteram) HeilaG. II,4226. 27. - til: 1) reka e-n til e-s dvs.drive, tilskynde, tvinge en til noget: þérvegit víg þau, er yðr rekr lítit til (dvs.hvortil I have liden Tilskyndelse, Grund)Nj. 99 (1549); hann segir, hver nauð-syn hann rekr til, at eigi liggi sjáíllska lengr yfir þeim Fm. X, 2655;til þess rekin at vera fól öllum tilhlátrs Klm. 6030. 2) reka e-n til e-sdvs. bestemme en til noget, som skal veder-fares ham: var þá högginn tíundihverr maðr, sem hlutr rak til (=sem hlutfall beiðir L. 13) HeilaG. I,64817. reka e-t til e-s dvs. reka minni til e-s dvs. : Þ. sagði svá, at hann skyldi þar3)ladenoget vederfares, tilfalde en Ting saa-ledes at denne bliver Gjenstand derfor;i Udtrykketmindesnogetþat hervirki göra, at Egill ræki allanaldr minni til, þótt hann héldi lífinu. II, 200 jvf . I, 262;Sturl8Flat27 .Mork54;27 . II, 115 minni 1.Sturl28under reka til e-s dvs. ef4)ved anstrængendeVirksomhed søge at opnaa noget?þræll manns rekr til lausnar at leysasik (jvf reka 8) . 4, 55. -Frost1 undan: reka e-n undan e-u dvs. : Sigurðr höggr1)drive noget saaledes afsted, at det kommer udafsin Stilling under nogettil þess, er at honum sótti, ok rekrundan honum fœtr báða fyrir ofan kné. II, 399;Flat8 tóku þá Leif - ok létu,sem þeir mundu reka fót undan honum. II, 5. Sturl25 e-n rekr undan2)upers.dvs. (jvf berr e-nen undslipper, undkommerundan, dregr e-n undan): hefir þik ekkitil einskis undan rekit . 94;Fbr27 bað þáeigi láta Gretti undan reka . 138;Grett5þótti mér ílla, ef undan berr ( veið-nL.ina), en ek treysti mér bezt, at eigidragi undan; til skolu við svá stefna,segir Helgi, ef við komumst í fœri, ateigi reki undan . 100 (155);Nj3 rekastundan dvs. : ef Kjartan skal núundslippeundan rekast . 49 (148);Laxd5 reka undan renna (rendi) rekamen og- saaintransitivt i samme Be- tydning ligesomog rek þau öll er reka .i OrdeneGul145: má þá enn vera, at ek hafi undan4rekit til nökkurs . 95 (jvf 94 ). - Fbr127oven- forupp: reka e-t upp dvs. (jvf ljósta1)sættenoget i Gang, i Bevægelseupp, setja upp): þeir ráku upp hlátrmikinn . III, 182. Fm15 rekr2)upers.e-t upp dvs. (= rekrnoget driver i Lande-t, a): hafði rekit upp reyðise s. 7149mikla . 57 (245);Eb1 rak skipit upp áleirur . 10 (245);Gunl1 fundu þeir, hvarupp rekin var kista Kveldulfs . 27Eg(56). - reka e-t úr dvs. : man hón14úr:drivenoget ud af, bort fra nogetreka okkr úr landi . 3 (5);Nj19 þeirfœrðu stéttir þær í ána, er aldri síðanhefir úr rekit hvárki með vatnavöxtum,né ísalögum eðr jöklagangi . 132.Grett29- rekr e-t út dvs. : ef hval rekr út .út:upers.noget driver ud fra StrandenLandsl7, 64;32 ábyrgjast þeir við því, at útreki, er skáro hval ok upp báro .Grág519. - reka e-t yfir e-t dvs. : svá5yfir:sættenoget i saadan Bevægelse, at det farerhen over noget, over en Strækninglangt, at hann mátti eigi auga yfirreka dvs. ,at han ikke kunde overse det, athans Øie ikke kunde række frem derover . 56. Jómsv3 láta rekast yfir dvs. : hann hafði vist á sumrum en2)flakke omkring?lét rekast yfir á vetrum . II, 102.Flat18

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚱᚽᚴᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.