Rétta

rétta

rétta, v. (tt) 1) gjøre ret (jvf Adj. réttr 1)ben, lige (mods. beygja, kneppa, kreppa);hans kné beygðust svá, at hælarnir láguvið þjóin, ok dró hann svá hræðiligasaman, at hann varð sem einn böllr -;þá tóku þeir knútar, sem saman höfðudregit hans líkam, at losna -, ok svátóku nökkut fœtrnir at réttna (&vlréttast); réttist (&vl reistist jvf s.95918) hann þá upp ok sat Mar. 95912.96228; hann rétti á sér fingrna ok virtiAron þat svá, sem hann vísaði honumí burt Bp. I, 62830 (SturL. II, 33731);er hann þar þó í eyjunum ok hefirþat at vísu í hug sér at rétta þannkrók Laxd. 14 (2431); þat dreymdi mik,at ek þóttumk hafa mörbjúgahlut íhendi heitan ok af sneisarhaldit; ekþóttumk rétta (&vl slíta þat í sundr)milli handa mér, ok þá er ek hafðarétt, gaf ek yðr öllum at eta af SturL.I, 30533 Grettir hafði fast krept fingrat meðalkaflanum -; hjuggu þeir afhonum höndina í ulfliðnum, þá réttustfingrnir ok losnuðu af meðalkaflanumGrett. 18610. 16; hann kann hvarki kreppasik né rétta EL. 5634. 2) strække, ud- strække, række; rétta sik, rétta hendrsínar í kross Bp. I, 6304 (SturL. II,3399 fg); SturL. II, 26518, se 2det Bind s. 351; hann rétti frá sér hendrnar,hafandi ásjónuna í jörðunni ok sýndisvá með rétting sínna lima merkingpíningar várs herra J. Krists Mar. 84222;fellr griðungrinn ok rétti frá sér allafœtr Bp. I, 34518; Þ. hafði rétt fótsínn annan undan klæðum (der hvor han sov í konungs herbergi) OH. 7432(Flat. II, 8926); hefir hann sofnat síðanok hefir réttan fótinn út undan fötunumHrafnk. 152; Þórir hundr gékk þar til,er var lík Ólafs konungs, ok veitti þarumbúnað, lagði niðr líkit ok rétti okbreiddi klæði yfir OH. 21934 (Flat. II,35817); var engi svá móðr eða hungr-áðr, at sína hönd rétti til at kenna(dvs. smage) Stj. 45330; rétti Ólafr spjóts-halann at hverjum þeirra (dvs. pegedemed Spydsenden (jvf hali 2) paa hveraf dem) ok nefndi þá alla, er þarvóru Laxd. 33 (8531); sá fór ok réttisjóðinn at Sigmundi (dvs. overrakte Sig- mund Pungen) Flat. I, 14926; sveinninnmælti: hvárt muntu lofa mér at sjá(nL. sverðit)? Þorkell svarar: - "munek þetta leyfa þér," ok réttir (nL.sverðit) at honum GísL. 5525; rétt framhöndina ok handsala mér landit Eb.14 (3819); gékk B. til tjarnarinnar októk sniðilsheptit - ok rétti þat ítjörnina Heilag. I, 20633; hann réttifram sverðit, er hann hafði í hendi, íhunangit Stj. 45330; hann réttir höndinaat móti fésjóðnum (som Vigdís havde bedet ham modtage) Laxd. 15 (3112); hvískyli eigi mannsins vit fúsliga sœkja tilþess (dvs. gribe efter det), er guð réttir ímóti (dvs. rækker ham) Leif. 810 (Prosp.Aquitan. Epigr. 27 de proficiendo). 3) reise (hvad som er i en liggende, hæl-dende, ludende Stilling) saa at det kanstaa opreist paa Ende som paa sine Ben,komme i sin rette Stilling, = reisa 2;hversu hamingjuhljólit valt með bráðumatburð ok hversu fljótt mót líkindumþat réttist aptr Æf. 4882; hvelfdi skipinu-, en dvergarnir réttu skip sítt (dvs.bragte det paa ret Kjøl) ok reru tillands SE. I, 2182 jvf rétta upp, rétt-ast upp. 4) intrans. = rétta, réttastupp; tók hann þyngd svá mikla, athann rétti (&vl reis) ekki ór rekkjuBp. I, 6911; jvf rétta við. 5) bringe, hjælpe noget paa Fode saa at det kom-mer i en bedre, fordelagtigere Stilling,rette paa noget saa at det kan blivedermed som det skulde være; eggjuðumargir Árna biskup at halda eigi -þau sammæli, er ger vóru á alþingi, okleita fyrst at rétta kirkju sína ok staðiBp. I, 77324; úvinir Snorra goða lögðuhonum til ámælis, at hann þótti seintrétta hluta Alfs Eb. 61 (11114); Uni -sagði honum sín vandræði um víg Oddssonar síns, ok vilda ek hafa þítt lið-sinni at rétta mítt mál -; síðan fóruþeir á fund Sæmundar ok báðu hannrétta málit Vatsd. 20 (3322. 32); konungrvildi ekki rétta þetta mál, er kært varfyrir honum Flat. I, 15316; rétta kvið,kviðburð, vætti dvs. formulere kvið o. s. v.,give sammes Udtryk eller Ordlydende den rette Form, Grág. 33013. 17. 19 fg. 3311; Grg.I, 5825. 27. 6717 fg; Nj. 143 (23818); jvfrétta lög sín Grg. I, 21226. 6) føre fra Afvei tilbage paa ret Vei, til sit retteSted; tók David þar báðar konur sínarok rétti (&vl rétti aptr) alt ránit svágersamliga, at eigi misti hins minnstalutar af öllu því, er Amalechite höfðuhertekit Stj. 49025 (1 Sam. 30, 18 fg); svásem þat var lesit tysvar fyrir honum,rétti hann þá klerkinn í sumum orðumþeim, sem hann las ei sem skrifat varDn. V, 182 (1413); réttast dvs. omvende sig, = leiðréttast: þeir ero réttir afmínni rasan (dvs. mit Fald) Heilag. II,64529; allir réttosk eptir uppriso Kristsþeir, er hann bað fyrir; af því máttueigi höfðingjar Gyðinga réttask, at þeirmisgerðu meirr af íllsku en af ókœnsku;- en hinir leiðréttosk af kenningompostola, es - HomiL. 686 fg jvf 10; skolomvér ok sitja þolinmóðliga meingerðirnángom órom til þess, at þeir megiréttast af várri þolinmœði HomiL. 6725;íllvirki krossfestr óðlaðist - líf eilíftþá, er hann réttist á eno efsta dœgrilífs síns Heilag. I, 38830 jvf 27. 7) hjælpe en til sin Ret, retfærdiggjøre; lögmaðrfari með sýslumanni þá, er hann ferrat rétta menn í sýslu sínni Dn. XI,6 (1213) = Rb. 25 (7620); hverr monannat tveggja réttask eða fyrdœmask(= lat. justificatur aut condemnatur)Hom. 4714. 33. 8) dømme; skal ok herraábóti sjalfr rétta eptir lögum yfir sínaok klaustrsins dagliga sveina Dn. II,30713. 9) drive, = reka 1 (jvf rétt f. 1);eigi skal Ýtribleiðinar maðr ré(t)tasmala sínum um bœ hins (dvs. den an-dens) síðan, er grind er fyrir (nL. Skipa-víkar hlið L. 11) Dn. IV, 612 jvf Dn.I, 17419; þegar hann þykkist fullrosk-inn, réttir hann af sér okit ok geristofsamaðr mikill Bp. II, 1428. 10) ladedrive, = leggja í rétt (se réttr, m. 7);varð þá at hlaða seglum ok rétta;eptir þat kom á steinóðr útnyrðingr,mátti þá eigi lengr rétta, ok sigldu þávið eitt rif Fld. III, 11811. - Med Præp. og Adv. á: rétta á dvs. anrette,sætte Mad, Retter (jvf réttr 6) paa Bor-det, = rétta upp 4: seint er at teljaalla þá dýra rétti ok fáséna, sem framkómu í þessarri veizlu, ok þí manumvér þar um líða ok þar til víkja, semá er rétt fyrir keisara son ok kongsdóttur Clar. 713. - fram: rétta framdvs. række frem: Þorsteinn spratt uppok bað hann selja af höndum goðorðitok rétta fram höndina Pr. 4632 (AnaL.1732); rétt fram höndina ok handsalamér nú landit Eb. 14 (1619). - upp: 1) rétta e-t upp dvs. rette eller reise nogetsaaledes opad, at det faar en paa det nær-meste lodret Stilling, Retning = rétta 3:nú leysa þeir skip ór festum ok sœkirmaðr eigi halfrými sítt, þá skal réttaupp ár hans ok skirskota þriggja markasekt á hendr honum GuL. 3011; köttr-inn beygði kengit svá, sem Þórr réttiupp höndina SE. I, 15823; 2) réttastupp dvs. reise sig: tóku nökkut fœtrnirat réttna, réttist (&vl reistist) hann þáupp ok sat Mar. 96228; þar var konasú, er atján vetr hafði hryggbrotinverit ok mátti eigi upp líta; Jesuskallaði hana til sín ok mælti: kona!fyrlátit hefir þik sótt þín; þá lagðihann hendr yfir hana, ok réttist hónupp þegar Leif. 8529; ek settumst áfótskörina ok kló ek fótinn þar til, erbæði sofnaði konungr ok biskup; þáréttumst ek upp yfir konung ok ætlaðaek at fyrirfara honum Flat. I, 4006;gat hann (nL. Halfreðr, som hafði lagztniðr at kveykja eldinn L. 6) rétzt uppmeð Önund (som han havde oven oversig) ok fœrði hann niðr svá mikit fall,at - Flat. I, 34216 jvf Frs. 1017; rerimaðr at skipi jarlsins á báti -; þessimaðr kallaði upp á skipit -; jarl stóð -ok stöðvaði manni blóð -; þá mæltibátmaðrinn: þiggja mun ek líf af þér,jarl! ef þú vill veita; Hákon jarl réttistupp ok nefndi til tvá menn ok baðþá flytja hann til lands Fm. VI, 32027. 3) réttast upp dvs. gjøre Opstand (upp-reisn, uppreist): viðr hans kvámu rétt-ust upp at nýju frændr Sichem tilúspektar Stj. 40017; man Israel núréttast upp í mót Philistæis (= Vulg.erexit se Israel adversus Philistos) Stj.45010 (1 Kong. 13, 4). 4) rétta e-t upp= rétta e-t á: er klerkar sjá fram komaharðla lítit brauð ok vín sér upp réttat,styggjast þeir fyrirlítandi sendinginasvá sem engis verða Heilag. II, 12034. -við: rétta við dvs. komme sig af Syg-dom, Livsfare, Nød, Forlegenhed (af e-u,ór e-u): keisaranum brá svá við, erhann heyrði orð heilagrar meyjar, atí fyrstu mátti hann engu svara; en erhann rétti við svá sem af nökkuruómegni eða óviti, þá - Heilag. I, 4035;síðan gékk hann til rúms síns ok fékklangt úvit, ok rétti þó við ór því Nj.126 (19514); Narfi réttir við ór rotinuKorm. 6214 (1518); œpti íllþræli áðrodds kendi, tóm lézk at eiga - vinnait vergasta, ef hann við rétti Am. 59;ef hann réttir við ok grœr fyrir tungu-stúfinn, þá kemr mér þat í hug, athann mun mæla mega Flat. II, 38730;Kolgrímr var þá handtekinn, ok létKalfr varðveita hann í járnum en vildieigi láta drepa hann fyrr, en vitat værihvárt Þórðr (som han havde tilføiet et banvænt sár) rétti viðr Fm. VI, 3415;síðan skal prestr leysa hann, ef hanner dauðváni, ok veita honum þjónostu-; réttir hann við eptir lausnina, þáskal hann - Stat. 24723. 2483 jvf DI.II, 3216; honum gat ek kipt á framan-verðan stokk, en þá gat hann of alltvið rétt ok settist niðr aptr fyrir mérFlat. II, 13639. - Det bemærkes, at me- dens rétti er den almindelige Præteri-tumsform af Verbet rétta, forekommersom saadan ogsaa réttaði, med hvilkenForm rétta maa ansees for et Deno-minativ, for hvilket réttr dvs. Ret Mad ligger til Grund, se Heilag. II, 12034under rétta upp 4; hvorimod rétta á isamme Betydning forekommer med Præt. Part. rétt Clar. 712, se under rétta á.

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚱᚽᛏᛏᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.