Staðr

staðr

staðr, m. (G. –ar, n. pl. –ir, A. pl. –i) 1) Staaen, Standsen (af standa); staðrvarð á bœndum, er þeir fundust, okvildu varla fram Fm. IX, 39214; dreprór hljóð fyrst ór konunginum ok verðrhonum staðr á ok mælti þó vánu bráð-ara: svá o. s. v. Fm. XI, 1152; þeimvarð staðr á um andsvörin (nl. paa dentil dem henvendte Anmodning) Fm. IX,46110; Hermundr - snýr at honum okspyrr: hverr ertu? sagði hann; honumverðr staðr at svara Sturl. I, 1518; nemastað, staðar dvs. standse: hér munum vérstað nema Flat. II, 12736; hann namlítt stað (&vl staðar) ok hvarf þegar Fm. VI, 6019; hann gékk ofan um strætiok nam eigi fyrr staðar en hjá skut-bryggju á skipi Sigurðar Fm. VII, 14324jvf 4053; þessi ör nam staðar á kviðikonungs Stj. 60428; þá mælti postolinn,at staðar skyldi láta nema bararnarPost. 45635; var nú staðar numit okgengit eigi at Sturl. II, 18433; þeirkómu í Munbrank ok námu staðar íeinum skógi ok hvíla sik Bev. 25531;sverð þat, er Sniðill hét, allra sverðabezt, svá hvergi nam í höggi stað Fld.II, 2459; gefa e-u stað dvs. standse noget,ophøre dermed: þeir gefa eigi stað ferð-inni, fyrr en þeir koma norðr í þatland, er - SE. I, 2419; býðr hann,at börurnar gefi stað dvs. standse, blivestaaende stille, Post. 62919; nú gefr hannstað, ef hlýða skal Post. 5043; veitmér bœn mína, at þú gefir stað Post.4885; varð þat íss, ok þá er sá íss gafstaðar ok rann eigi, þá - SE. I, 427;konungr var þá kominn upp á Mörtu-stokka ok gaf (&vl nam) staðar oklýddi til frásagnar þeirra (som kom efterog havde tíðendi at segja) Fm. VIII,40021; lét hann þá staðar gefa róðrinná skipunum Fm. VI, 38427. 2) atman holder Stand, ikke skrækkes ellerviger tilbage paa Grund af det Indtryk,man faar, det Angreb eller den Mod-stand, hvorfor man er udsat, Kraft tilat staa imod; ef þú þikkist munu gerastað í hestinn (under Hestekamp) -, þáfar til Bp. I, 63338; mun hann ekki eigastað við sjónum hans Fm. IV, 2426;hann þóttist sét hafa fyrir liði þeirraHrafns ok Eyjolfs þann úhreinan anda,er hann átti eigi stað við at sjá Sturl.II, 21515; þat nökkut bar fyrir hann,er hann átti eigi stað við HeilaG. I,38232; í móti stendr stundum skepnakarla verkum ok lætr ei ætlan í staðvera Pamfil. 13620; oft hafnar mærmanni fyrir lítla sök, ok ef staðr ertil, þá lát hana afls í leiki kenna, þámun mörg þér þat veita, er þik væntieigi áðr Pamfil. 1334. 3) Ende, Udfald, Resultat; þar hefir nú staðar numit -atkvæði allra gyðinga, - at þeir munuallir frá gyðinga trú hverfa HeilaG. II,27230; fór Eymundr upp í Svíþjóð okátti þar tal við marga menn, ok komþar allt í einn stað niðr Flat. II, 16833;fullsatt ok fullsnjallt talaði ábóti mínnfyrir mér; en þá er þat tók engan staðmeð mér (dvs. gjorde ingen Virkning paamig), þá féll ábóti mínn til fóta méro. s. v. HeilaG. I, 4408; engar urðumeðalferðir, svá at þat ætti stað (at der kom noget ud af det) Sturl. I, 36419;nú vil ek vita, hvern stað eiga skalmálit Gunl. 5 (21615) jvf Eb. 28 (4623);svá lítst mér, sem fleira muni hér viðþurfa en ákafa einn saman, ef þettamál skal nökkurn stað eiga, er Þórðrbeiðisk Sturl. II, 617. 4) Maal som søges opnaaet; hvern stað á sættar um-leitan þessi, er þér farit með Fm. IX,5121. 5) Sted hvor noget standser ogforbliver, skal være; féllu ymsir hugir íbrjóst mér -, en sá tók stað, er aptrhvatti, en hinn varð fyrir at láta, erfram vildi ok góðs hvatti HeilaG. I,43929; Egill - lét upp setja skip sínok fœra varnað til staðar EG. 72 (1746);er dýrit spyrndi við, þá fór drekinn áhæl ok stóð þá í stað, er hann kom atKonr. 6639; Bæringr vildi öngu svara,því at eigi var stund né staðr til Bær.9821; opinberar hann meðr skýrum an-svörum þessarra luta stuldarmenn seg-jandi greiniliga hvers þeirra flótta meðránefndum stöðum ok stundum Mar.113611; bíða ór stað dvs. blive hvor maner: munum vér nú ór stað bíða (= manek nú ekki flýja OH. 11929) Fm. IV,2682; honum var þetta eigi ráð at bíðaór stað þessa háska Fm. VIII, 481;Baglar biðu eigi högganna ór stað, okflýðu þeir upp fyrir norðan bœinn Fm.VIII, 31816; Birkibeinar biðu þeirra eigiór stað, hljópu í móti þeim ok veittuþeim þá hríð, er - Fm. VIII, 3557;vildu þeir eigi ór stað bíða, heldr létuþeir herklæðast mikinn her ok riðutil Munbrank Bev. 25527; ek skal eigikoma af staðnum í vetr - ef nú skalek ekki at hafast Sturl. II, 1396; erhann (dvs. Dofri) var lauss orðinn, þakk-aði hann Haraldi lífgjöfina ok hafði siksíðan af stað Flat. I, 56518; þat (dvs. guðyðart) kemst aldrigi ór stað, nemaaðrir draga þat eptir sér OHm. 389; erruglat ór stað allri hans athöfn Kgs.755; hét Egill honum aflausnum um þáhluti, er hann sæi þegar stað fjár síns(dvs. saa til at have Penge staaende deri)Sturl. II, 12132. 6) Sted hvor en har stadigt Ophold, = staðfesta 1; vildihann biðja Helgu Sæmundardóttur;vildi hann hafa stað í Stafaholti okþar með fé, en Snorri vildi, at hannhefði Borgarland -; en er Snorri vissiþat, þá gaf hann upp staðinn (í Stafa-holti) Sturl. I, 29231; á erfingi kost,hvárt sem hann vill at búa þar eðabregða búi, ef hann vill, ok fá þeimmönnum slíkan stað ok mála, sem þarvar, er bóndi andaðist GráG. 27023 jvf26420 fg. 2651; nú vil engi maðr fœratil staðar úmagann, þá - GráG. 1214;- staðir forekommer særdeles ofte somGaardsnavn sammensat med en Per-sons Navn, som der har været bosat: hann reisir þar bústað sínn - okkallaði Hávarðr þenna bœ á Hávarðs-stöðum Háv. 5229; jvf GunnarsstaðirHœnsn. 10 (15618); Hrappsstaðir Laxd.24 (627); Höskuldsstaðir Laxd. 7 (1028-30). 7) Sted i Alm.; sá hann niðr fyrir sikmarga hræðiliga staði fulla af loga okkvölum Flat. I, 11721; hón þik fýsiskat finna, ef staðr væri til Pamfil. 1349;í þeim stað, er síðan er kallat ÞingnesÍsl. 5 (814); í þeim sama stað, í fyrr-nefndum stað Dn. IV, 2027. 18; eigigreina guðspjöll stund eða stað þessaatburðar HeilaG. I, 51524; í stöðum dvs.sammesteds: svín rótuðu í stöðum, en ístöðum var blómgaðr völlr af hinumfegrstum grösum HeilaG. I, 56818; hinirkynda ellda úti fyrir í stöðum ok hellduat þeim reykinum til þess at sprengjaþá Gyð. 104; alls staðar, annars staðar,fás staðar, margs staðar, sums staðardvs. overalt, andensteds, o. s. v. HeilaG. I,6139; Flat. I, 28519; Fm. IV, 10522. VII,7025. VIII, 1697; Stj. 13530; sá þeir ein-staðar (&vl eins staðar) í gegnum gluggnökkurn út hanga festi Stj. 36016; eiginé eins staðar (dvs. ikke nogensteds) hefiek farit Stj. 61816; í stað e-s dvs. isteden- for noget: í stað viðreldis tíundar þáskulu menn ost gera af mjólk þeirri,er - Frost. 2, 188; í þann stað at -dvs. i Stedet, til Gjengjæld for at -:þér skulut styðja ok styrkja várt ríki ístað, at vér gerum yðr at þeim mannií Noregi, er - Fm. VI, 1826 (Flat. III,30923); í staðinn dvs. i dets Sted, til Gjen-gjæld derfor: lét hann brenna hof, enbrjóta hörga ok reisa í staðinn kirkjurFlat. I, 28521; ef maðr verðr dauðr órkvið eða úmáli, þá skal kveðja annan ístaðinn fyrir GrG. I, 6919; þess væri vert,at vér tœkim upp bæði hey ok mat oklegðim verð í staðinn Nj. 47 (7322); ferrek fyrir þessa sök stað af stað dag oknætr HeilaG. II, 44310. 8) Retninghvori noget bevæger sig eller et Menne-skes Tanker er vendte; hón (áin) fellr ísjau stöðum ok meðr sjau ósum tilsjófar Stj. 8828; gerðist þá brátt greinirmiklar með stórmenni ok hurfu gœð-ingar mjök í tvá staði Flat. II, 4375;ef eigi endist í alla staði fé dvs. omGodset ikke strækker til at fyldestgjøre alleKrav, Gul. 1158; í annan stað dvs. paaden anden Side: höfum vér síðan haftaf honum mikit traust um alla hlutiþá, er vér þurfum at krefja, en í annanstað sjalfræði ok hóglífi Fm. IV, 8522;í annan stað íhugaði Magnús konungr,at - Fm. VI, 1912; í þriðja stað vissibiskup - Mar. 1517; í engan stað dvs. iingen Henseende: nú hefir hann í enganstað meira kost en einhverr várr Flat. II, 389; í alla staði dvs. i alle Henseender: hann sér, at þetta kvánfang var keisar-anum sœmiligt í alla staði Fm. VI, 598;liðveizlu mína er skyllt at ek leggjatil í alla staði slíka, sem ek má Nj.135 (2139); í öllum stöðum d. s.: þúskalt jafnréttr Noregs konungr (vera)sem ek í öllum stöðum Fm. VI, 18127. 9) en af de Parter, hvori noget deles; bók þessi - höfum vér skipt í 16 staðiFrost. Indl. 251; nú er hverr maðrskyldr at gera tíund - ok skipta í fjórastaði BorG. 1, 112; hvervitna er mennskipta jörðu sínni í tvá staði eða í fleiri- JKr. 2113; Heiðrekr skipti liði sínuí þrjá staði Herv. 23015; gékk þá liðit ítvá staði Sturl. II, 1329. 10) Tilfældesom er forhaanden eller som man kanforestille sig; í engum stað öðrum kemrmaðr til arfs, nema móðir sé myndikeypt Frost. 3, 134; þat er í þrimstödum, er dauðum má sök gefa Gul.1601; nú telr ármaðr bú manns eðatekr upp í stöðum öðrum en í þeimþrimr, er til þess eru taldir Gul. 2131; vist mun hér svá sýnast í þessum stöð-um, sem nú er frá sagt, at - Kgs.12224. 11) Mærke efter noget som harværet paa Stedet eller er gjort der; þeirsá þar engan stað þeirra tíðenda, erþar höfðu vorðit Flat. I, 2836; minnistaði muntu á vita, at ek hafa eigihaldit einkamálum Hkr. 56133; sýndihann oss á sínum limum járna stað okbanda Hom. 16127; sjórinn svelgr sváfljótt undir sandinum, hvat er þagatleggst, at engan sér stað Post. 50410. 12) Sted hvor man forretter sin Nødtørst;um nóttina gékk hann út í svalir atleita sér staðar Yngl. 14; jvf Tidsskr.f. Philol. og PædaG. VI, 2623 (jvf Stj.4806); allir menn skulu í lögréttu sitja,þeir er í eru nefndir, meðan menn viljaþing hafa, nema hann gangi at staðarFrost. 1, 29; nótt þú rísat, nema ánjósn sér eða þú leitir þér innan útstaðar Hm. 112. 13) Kirkelig Stiftelse;om Kloster: sá útlægizt, er henni (nl. Nonnen) spillir í-stað sínum Frost. 3,38; vér höfum tekit stað hins heilagaMichiels at Munkalífi í Björgvin Mk. 514;síðan mun ek fylgja þér til staðarinsFlat. I, 50331; hann myndi ella brennastaðinn Fm. VIII, 3769; víða gaf hannok til stórfé þar, sem váru klaustr eðaaðrir stórir staðir Fm. XI, 20218; omBispesæde; kanni hann þing ok hafi þarrit biskups eða staðarins, ef biskup ereigi heima, eða ef hann er fráfallinnFrost. 3, 2411; erkibiskup - talaðifyrst um fjárþurft staðarins ok þatmeð, hversu mikla uppreist staðrinnþyrfti at hafa Fm. VII, 29926; tókuþeir vörulán af staðnum á þann máta,at biskupinn vildi, at þeir legði í pantgull eðr brennt silfr, en ef eigi kæmivara fram, skyldi staðrinn eignast þat,sem niðr var lagt Bp. I, 85514; om Kirkemed tilhørende Presteembede paa Island (jvf staðarmál, staðarhluti): hann gafhonum Háls stað í Fnjóskadal, þvíat þávar eigi annat beneficium laust Bp. I,85424; aldri kom herra Laurentius inní staðinn nema þá stundum sem hon-um var sagt, at dansleikr var hafðr ákveldum, þá lét hann bera fyrir sérskriðljós inn í stóru stofu, fyrirbjóð-andi - at hafa dansleik þar á staðnumBp. I, 84913; hann fór - at finna hinnhelga Maurum ok fœrði honum góðargjafir ok graf til staðarins tvá bœi Hei-laG. I, 67222 jvf dedit ad ipsum locumfiscum regium Surius Jan. 2432; gefrek til staðar hins helga Halvarðs -svá mikit sem ek eigir í Holti Dn. II,6686; ek gefr - fyrir útferð mína tilstaðarins í Stafangri 3 pund vax ok12 aura forna til offers Dn. IV, 1699;punds lykt í kirkju Hœylandi í Gond,sem biskupinn sagði, at staðrinn áttiDn. IV, 50510; ek hefir selt - herraBotholfi m. G. n. biskupi í Stafangriok staðinum mannsverk jarðar í VelliDn. IV, 5124 jvf 7. 12; vér höfum bygt Os-mundi - jörð staðarins hinnar heilaguSunnifu Dn. V, 1343. 14) By, Stad,lat. urbs (jvf kaupstaðr, borg); keisar-inn hafði vald yfir staðnum í LybikuFm. X, 489 jvf 15; marga staði vann hanní þessu landi í vald Girkjakonungs Fsk.158; þat fyrirbjóðum vér ok fullkom-liga -, at þeir - dikti sér nökkur lögeða setningar staðinum til úróar eðaskaða Rb. 6413; hann skipaði sínummönnum staðinn Stj. 63810; er Marthaheyrði, at Jesus fór þangat á leið,rann hón út af staðnum (dvs. Bethania)í móti honum HeilaG. I, 52220; í stað-inum Niðarós Dn. VIII, 763; einhverrstaðr, kastali, þorp, bœr eðr strætiDn. VIII, 76 (9521). 15) Elasticitet som bevirker, at hvad der er bøiet sprin-ger saaledes tilbage, at det bliver ret;postolinn mælti: hví er hann (dvs. bog-inn) eigi uppbendr? leikarinn svaraði:eigi má þat fyrir því, at ór dregr stað-inn allan ór honum þá Post. 45920;tók hann í blóðrefilinn ok dró svá,at oddrinn lá í hjöltunum; lét síðanhlaupa aptr; var þá ór staðrinn Svarfd.820 jvf 276. 16) Tidspunkt som er for-haanden; í stað dvs. nu: David konungrhafði frelst ok friðat fyrst í stað ríkisítt Stj. 50531; í stað sem - dvs. i samme Øieblik som -: i stað sem guðniðingr-inn Noctifer var víss vorðinn -, atguð hefir skapat duptligan mann tilþeirrar sömu fullsælu, er -, þá brennrhann nú með nýfundnu galli HeilaG.I, 67832; þegar í stað dvs. strax, paa Øie-blikket: í þessu kemr at þeim Þórirbóndi ok bað þá þegja þegar í staðDpl. 917; trúðu þeir þeim brœðrum þáþegar í stað Stj. 2632; nú eru hér 2kostir -, sá annarr, at þér takit viðkristni þegar í stað, eða - Fm. IV,2494; þegar upp á staðinn (= strax)biðr hann sína menn leiða hana (dvs. kú)at honum ok slá hana af Æf. 295; réttí stað dvs. just nu, ganske nylig: hannvildi nú rétt í stað hafa drepit sik meðþessum knífi Flor. 7 (2225).

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛋᛏᛆᚦᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.