Vita

vita

vita, v. (veit, vissi, vitaðr) 1) gaa, reise (hvoraf veita, der svarer til vita som fœra til fara; = gsax. givítan, ags.gevítan, jvf G. d. d. Spr. 890 n.); þatráð viljum vér eiga með feðr várum,at hann viti til landa sínna aptr oktýni eigi liði sínu Klm. 10622. 2) faaen vis Udgang, et vist Udfald; þú gersem ek býð, ok kann vera at þér vitivel Post. 7669; vita e-s eller til e-s dvs.tage en saadan Vending, at noget bliverEnden eller Udfaldet: kann vera at þérviti vegs, ef þú gerir sem ek mæliPost. 75326; þá gleði er viti til meins(dvs. som bliver til Skade for) oss eðaöðrum, þurfum vér - at varask Homil.10820; hann mældi grundvöll undir hús;þat var þeirra átrúnaðr, ef málit gengisaman, þá er optarr væri reynt, at þessmanns ráð mundi saman ganga, ef mál-vöndrinn þyrri, en þróast, ef hann vissitil mikilleiks Korm. 86. 3) være vendti en vis Retning fra eller mod noget; öllhans segl vóru sett pellum bæði þat eraptr vissi ok fram Fm. VII, 946; röktuþangat sporin sem klaufirnar höfðu vitat(= gengit Flat. II, 27235) af hreinsfit-junum (dvs. de forfulgte Sporene i denRetning som anvistes af den Stilling somKloverne havde i Forhold til fitjarnar)OH. 15235; vissu þá grundvellir upp á,en vígskörð ok veggir í jörð niðr Kgs.14211; lýstr á þunnvangann þann, erupp vissi SE. I, 14824; snaraði svá atfœtr vissu upp EG. 68 (16525); orma-höfuð öll vitu inn í húsit SE. I, 2003;í þann hlut garðsins er fram vissi tilbœjar Sturl. I, 30729; vörðu þann hlutgarðsins er til fjalls vissi Sturl. I, 30727;þar sem hestr hans lá á honum, okvissu í lopt upp fœtrnir Bær. 11363;svá var þat, er vissi námunda Muspelli,heitt ok ljóst SE. I, 4215; sá bekkr ervissi móti sólu Fm. VI, 439; fylkingar-armr - sá er vissi at díkinu Fm. VI,40619 jvf VIII, 1154; þeim megum semat vissi borginni HeilaG. I, 69324; reruBaglar skútunum fram um Hlaðhamra,ok lögðust þaðan undir, sem at veitbœnum Fm. VIII, 3777; þat er vissitil norðrættar SE. I, 42. 4) henhøre,kunne henføres til noget (e-s eller til e-s);jarl þessi mun vel vera, enda þykkiryðr þat eina vera er til hans veit Flat.II, 47136; þat er til heiðins siðar veit(&vl horfir) Eids. 1, 24; sökin veit tillandslaga en ekki til Bjarkeyjar réttarFm. VII, 13011; upers. þar sem holtavissi dvs. hvor der fandtes "holt" Karls-efn. 9 (Aa. 148); allt þar er honumþótti grjóts vita, þótti honum við gullglóa Konr. 7339. 5) henpege paa noget,være Tegn til noget, varsle om noget (e-s); ekki vita slík orð lítils Svarfd.1976; hlær þú af því, at þér góðs vitiSiG. 3, 31; jvf Barl. 2015; hræzlu þatvissi Am. 97; Þorsteini (þótti) nökkutsvá vita ofsa þarvist þeirra ok eigi meðfullri forsjó Vatsd. 7 (1327); þat mun eigiöngra tíðinda vita (= &vl mun bendafyrir tíðindum) Nj. 54 (8321). 6) havenoget til sin Grund, være Frugten ellerFølgen af noget; segit nú, - hvat vissilagafrétt sú, er Eymundr spurði ígjárFlat. II, 17031; hvat veit hrygð þessi,er þú þolir Stj. 60028; hvat veit ópþetta Fm. VIII, 141 jvf Stj. 4345. 44314.4576; veit ek eigi hvat þat veit Vatsd.3 (65); Mött. 1629. 7) tilkjendegive,aabenbare; ekki vita þá draumar þeir,er mik hafa dreymt í nótt, ef - Sturl.II, 23515; þessir mosagarðar munu vitaherliðs ván Jvk. 6830. 8) søge at kom-me til Kundskab om noget; beið hannþar ok vildi vita lengð bœnar hansLeif. 685; vildi vita, hvat hann gerðieða hvert hann fœri Leif. 683; báðu,at einnhverr mundi fara heim fyrir okvita hvers víss yrði Nj. 78 (11424); efhann skerr kross at skilum ok kœmreigi í náttstað réttan, þá skal hanneptir fara ok vita á hverjum hendistóð ok stefni þeim þing Frost. 2, 226;bað þá vita, hvat af Gretti yrði Grett.462; játar at vita hvernig til vill takastVem. 296; vit ok með þér, hvárt þúþykkiz ónytsamligr þræll þíns lausn-ara HeilaG. II, 5937; förum í valinnok vitum, hvárt Leborius er dauðrBær. 10036; beiddist at fara útan okvita hvé til tœkist, ef hann hitti Sigurð- Vatsd. 42 (6910); sá skal vita, er ástrenginum heldr, hvárt hann skelfraf því, at vér hrœrum hann Flat. II,1293; ætlaða ek at finna Njál ok s. okvita, ef þeir vildi með mér taka Nj. 36(5423); þat er erindi mítt hingat, at ekvil vita, ef þú vilt veita mér far tilGrœnlands í sumar Fbr. 62; ferr -at vita, ef hann mætti lána honum silfrtil gjaldsins HeilaG. II, 61513; nú emek til þess kominn at - ok vita, efguð gæfi þann tíma at - Sturl. II, 63;bað hana vita, ef hón kendi höfuðitHítd. 6814; Þorkell skyldi hlaupa ísaur, en aðra stund inn, ok koma viðklæði Silfra ok vita, ef hann reiddistVatsd. 42 (6823); vita e-t af e-m dvs. søgeat faa noget at vide af en: lát kallasaman alla þína höfðingja ok vit afþeim sína (dvs. deres) ráðagerð Partalop.434; vita e-t við e-n d. s.: bað þá -vita við Böðvar, hvernig honum værigefit um tilskipan hans Sturl. I, 3508;mun ek vita við skipverja mína, hvatþeim sýnist ráð Fbr. 62. 9) forsøgepaa, gjøre sig Umage, bestræbe sig for;vil ek fara ok vita, at ek mega bjargahonum Post. 45811; má ek vita, at ekfái af hennar kunnáttu nökkurn vís-dóm Stj. 49127; ek mun ríða - okhitta Úspak ok vita, at hann vili sætt-ast Band. 149; gakk þú inn ok vit, atþú náir sverði því, er - Dpl. 2828;vér skolum hlaupa at fylkingu þeirraok vita, at vér komumst svá í gegnumFlat. I, 14011; vildi ek, at við fœrimfyrst til Noregs ok vita, at vér næðimSokka víkingi Fm. II, 51. 10) forsøge,prøve, undersøge; taki menn glímurstórar, ok viti, ef mönnum hitnar viðþat Sturl. II, 1719; vitit nú þá -, efþér fáit valhnøtr Mork. 1651; hannleggst niðr ok vill vita, ef hann gætisofit Gísl. 6728; kómu til helgir englarok vildu vita, ef þeir mætti nökkut full-ting veita öndinni Mar. 7620 jvf Fm.VIII, 4921. 6916. 3549. 11) fornemme,komme til Følelse eller Erkjendelse afnoget; líf ero tvenn, annat þat er vérvitum, en annat þat er vér höfum eigi-reynt, annat dauðligt en annat andligtLeif. 15239; nú (da jeg gav ham Bane-saar) veit hann (dvs. fik han føle) þat, erþeir hjuggu bú mítt í sumar - Fm. VII,17912 (Fris. 31111); eigi munda ek vita,nema blóðrefillinn hans Vagns kœmivið mik líttað í gær, er ek laust hannkylfuhöggit Jómsv. 7513. 12) kommetil Kundskab om noget, faa det at vide;þat hefi ek vitat menn hafa gört, eflíf þeirra hefir við legit, at menn hafablandat saman sjó ok hlandi Flóam.24 (1473); nú skaltu eta ok drekka,síðan skaltu vita þítt erendi Finb. 319(c. 14); vera kann, Kalfr, at þú vilirsættast, en ekki friðsamliga þikki mérþú láta, en hversu fúss ertu at vita þínnhluta, ef vit komumst heilir í brottFlat. II, 35313. 17; vita skaltu þat, at ekem draumamaðr mikill Anal. 18010; þáþóttist Þorkell vita (dvs. skjønne), at Grímrvar þar Dpl. 3427; hann gékk inn ískálann ok vissi, at skíðahlaði var viðdyrr, þær er til fjóss váru Dpl. 2925;þetta mun enn vándi Ögmundr vitathafa Fld. II, 53539; ef ek hefða vitatþat, þá mundi eigi kyrt með ölluverit hafa Vatsd. 25 (4114); sem prófamátti af þeim gröfum, er þann tímamáttu vitaðar vera ok fundnar HeilaG.I, 11719; er þetta var gert ok vitat SE.I, 17212; þat er mælt en eigi sannreynt,at hann sé konungborinn, en þat ervitat at sjá maðr er afbragð annarramanna Fm. VI, 14427; þat er eigi vís-liga vitat (dvs. derom er man ikke kommentil sikker Kundskab), hvárt þeir hafa veritoptnefndri Astríði sambornir í báðarættir eðr eigi Flat. I, 7823. 13) videhvor noget er, hvor det er at finde (jvfvera í vitum e-s; hafa e-t í sínum vitum);Sturla kvað Lauga-Snorra vita bryn-juna, en Þórð - sverðit Sturl. I, 36027. 14) vide Besked om noget, kjende, = vitatil e-s; þeir sem guð nitta ok eigi viljavita skapara sínn Barl. 12433; þat (nl.skynlaust kvikendi) kennir þann er þatfóstrar, en eigi vilt þú vita guð þanner þik gerði Barl. 166; Caldei vildueigi vita guð Barl. 1319; engi vissiskapara sínn útan þeir einir SE. I, 1019;vita e-t með e-m dvs. være ens Medvideri noget: höfðu með sér heimamann sínnþann er vissi þau ráð með þeim Hom.15514; Pamfil. 1373. 9; vita e-s = vita tile-s: barna veiztu þínna Am. 81; vitageðs (dvs. vide sig bevidst = vita til geðsHm. 11) Hm. 19; vita vits síns (= vitatil sín) HeilaG. I, 4893; þótti honumsvá ílla, at hann vissi sín varla (dvs. athan næsten tabte Bevidstheden) Eufem.2728; er hann margs vitandi Vsp. 20;SE. I, 7417; hann var hvártki vitandiné valdandi þessa verks Fm. IX, 4122;víss vitandi, se under víss. 15) vide; vita skyn á e-m dvs. kjende en, hvem haner, GráG. 40421; Fm. XI, 32321; vitaskynjar á e-m d. s. Flat. I, 18423. 20718;T. kvaðz eigi vita skyn á, hverir lög-menn væri mestir Nj. 139 (2231); vitaván at dvs. have Udsigt til, finde det sand-synligt at - EG. 88 (22331); vita ekkiván til e-s dvs. have ingen Anelse om, Sturl. I, 3909; vita eigi ván, vánir e-sdvs. have ingen Anledning til at tænke sig,vænte noget, HeilaG. I, 26320; G. vissislíks matar þar ekki ván Nj. 48 (754);þeir vita sér einskis ótta vánir Flat.II, 36131; þeim er fyrða fegrst at lifaer vel mart vitu Hm. 53; þat vita allirmenn, at - Sturl. II, 2285; svá lengisem váttar hans vitu, at hann tók sérarðar mála Landsl. 7, 14; máttir þúþat vita áðr, at þú mundir enga sættaf mér fá EG. 62 (14428); hvar vitimenn slíku bellt við konungmann EG.62 (14432); þeir vissu þat sannast fyrirguði Hák. 7711; fáir hygg ek at sikviti saklausa, ef hit sanna kemr uppEG. 12 (2231); hvat muntu vita, at ekheiti Oddr Fld. II, 52834; var úvitandiat þessi spurning væri með svá mikillivél Fm. VII, 2003; eigi veit ek, at ekeigi nökkura peninga nema - Flat. I,51434; hann vissi eigi, hví er konungr-inn hafði svá gert Barl. 2015; undarligtþykkir mér, er Kolbeinn vill gipta systursína skilgetna hórkonusyni Snorra, enþat er satt er mælt er, at sjalfr veitgörst, hverjum varningi verja á Sturl.I, 3148; eigi vissu þeir, hvárt hann fékkþat af þeim steininum Dn. II, 123;hvat veit ek, hvárt menn munu aldrihætta lygisögum - en - Flat. I, 18432;sem vita mátti (dvs. naturligvis, som mannok kunde vide, Folkespr. maa veta): varþetta hans bani, sem vita mátti Stj.54121; misti hann þar hers síns, s. v. m.Flat. I, 4804. 16) være i Besiddelseaf Bevidsthed eller Sands og Samling,med nærmere Bestemmelse angivet delsved et Adv. dels ved ekki, lítit, nökkut:vitandi dvs. ved fuld Forstand eller Be-vidsthed (jvf vits vitandi) Fsk. 37; varðhann þá sleginn, svá at varla vissi hannFlor. 17; ef annat hjóna hefir fé til,þá skal þat fœra annat fram, nemaannat viti eigi vel GrG. II, 2613; núskaltu reyna, at við vitum vel (= erumeigi gengnir af vitinu) Post. 31027; vérhöfum átt opt um at rœða -, hvártmaðr vissi nökkut, ef hann væri all-skjótt höggvinn, þá er höfuðit væri af,en þat mun (vera) til marks, at ek munvísa fram knífinum, ef ek veit nökkut,ella mun hann niðr falla Jómsv. 7535 fg;hann var enn eigi örendr, en vissi þóekki Flat. II, 45328; hann þóttist nærekki vita fyrir hræzlu Fm. VII, 142;faðirinn vissi ekki lengi, svá þótti hon-um mikit Bp. I, 3699; var hón (María)hrædd, ok vissi lítit ok trúði fyrir þvíJesum brott tekinn, þar sem hón fannhann eigi HeilaG. I, 52811. 17) efterKaldelse være Vidne til noget; þat veitguð dvs. dertil er Gud mit Vidne (jvf þatsegi ek guði GrG. I, 1927), Mork. 22817;þat veit Maghun herra konungr (jvfsvá hjalpi mér Maghun s. 795) El. 6210;þat veit postuli mínn, er pílagrímr tilganga El. 194 jvf 1437; þat veit höfuðmítt El. 2711. 625. 12; þat veit mítt hithvíta skegg El. 202; þat veit trú mín(= fyrir trú mína Klm. 24121; jvf sverjavið trú sína Klm. 218; segja e-t upp átrú sína Fm. XI, 285) Ridd. 321; El.308. 4917; Partalop. 3612; Str. 3114. Denjevnlige Brug af veit i deslige sværgendeUdtryk medførte, at det brugtes ogsaa,hvor Ord som betegnede Personen, hvor-ved man svor, var et Pluralis, istedetforat svare dertil med Hensyn til Numerus,noget som blev det almindelige ved menn:þat veit menn Ridd. 6225. 9614; Part-alop. 3822; veit menn Mar. 68132; mennveit Klm. 9813; Ridd. 3129. 1292. 18) tilkjendegive, udvise; vitni ritningannavissu, at Jesus var guð Post. 345; sáer þeim völlr vitaðr Vafþr. 18; vita tile-s, se under vita til. - Med Præp. ogAdv. af: vita af e-u dvs. vide, have Kund-skab om noget: ekki vissi a. af kaupiþeirra Vem. 1256; Ö. spurði, hvárt hannvissi nökkut af, hverir vera mundi Sturl.II, 8718. - at: 1) vita at e-u dvs. vende,være vendt i Retning mod noget, se un-der vita 3. 2) vita e-t at e-m = vitae-t eptir e-m: hvat íllt mun Þ. þessvita at sér eða dóttur sínni, at hannvill gefa hana slíku fífli ok glóp semÞorkell er Finb. 5519 (c. 30). - eptir:vita e-t eptir e-m dvs. vide en skyldig inoget, som kan lægges ham til Last: þeirer eigi vitu stórsyndir eptir sér Leif.5922; er þeir vissu eptir sér glœp slíkanHeilaG. I, 56626; létu þeir sér þat sjalfirorðna mikla písl, er þeir vissu eptirsér orðinn svá mikinn glœp HeilaG. I,62227. - frá: vita frá sér = vita 16;þessi Frankismaðr er œrr ok veit ekkifrá sér El. 5614; ek var svá syfjaðr, atek vissa fátt frá mér Gísl. 6114. -fram: vita fram dvs. vide: vissi hannvel fram sem vanir aðrir Hamh. 15. -fyrir: vita e-t fyrir dvs. vide noget for-ud, eller førend det sker: örlög sín vitiengi maðr fyrir Hm. 55; fjörvi yðruskyldut ér firðir vera, ef ek vissa þatfár fyrir SiG. 2, 7; guð vissi fyrir, atmaðrinn mundi syndaliga falla Stj.1834; vita fyrir óorðna hluti Barl. 154. 6;mundi hann vita þat fyrir, er hann vissidauða sínn Nj. 64 (9813). - í: vita íe-u dvs. kjende til noget: vér trúum á einnguð, en sjá Silvestr veit ekki í lögumhann, er þrjá goða göfgar HeilaG. II,26038. - með: vita með e-m dvs. væreens Medvider (jvf under vita 14): tök-um við langskip 4 ok förum at Njáls-sonum ok drepum þá, þvíat þeir munuvitat hafa með Þráni Nj. 90 (1361). -til: 1) vita til e-s dvs. gaa hen til etSted, se under vita 1. 2) vita til e-sdvs. være vendt i Retning mod et Sted,se under vita 3. 3) vita til e-s dvs. hen-høre, kunne henføres til noget, se under vita 4. 4) vita til e-s dvs. henpege paa,varsle om, se under vita 5. 5) vita e-ttil e-s dvs. : hann spurði -, hvat mennvide noget om en Ting, ogsaauden Objektvissu síðast til flokksins Hafliða .SturlI, 32 jvf II, 58;51 . 43;Partalop10 þá erek vissi til guðs . I, 118;Flat6 minnaviti þér til konungsríkisins en vér .FlatII, 228;33 ek veit þat til forellris þíns,at þér er eigi augum upp sjándi, ef ekvilldi segja þat . II, 123;DN hann vissiekki til manna bygða . II, 434;Heilag6hvat máttu vita til þess, hvar vér erumfrá . I, 274;Heilag12 spyrja þeir, ef hannþœttist nökkut til vita, hvat af Þórivar orðit . 14;Vem56 folkit vissi ekkitil, hvat Jonathas barst fyrir . 482;Stj1þá mælti hann við Kolbein -, svá atbœndr vissi ekki til . 38;OHm2 ekkivissu landsmenn til um ferð Þórolfs. 19 (35);Eg16 vitast til dvs. : vissust til jafnan í hafinu .have Under-retning om hinanden, saa at den ene vedhvor den anden er, hvorledes det gaarhamFlatII, 243;13 vóru þeir Þórir allir sjaldansamt, en vissust þó til jafnan . II,Flat256;24 vita ekki til sín dvs. : tók hann þá einn þeirrahave tabtBevidstheden, ikke vide hvorledes det ermed en selv(manna) ok varðist með, þar til er sávissi ekki til sín . VI, 110;Fm27 vissiþá ekki til sín löngu . I, 335 jvfBp37. II, 389;Flat30 vita fátt til geðs sínsdvs. (jvf vita geðs, vita vitshave liden Bevidsthed eller Sandsog Samlingsíns, vita 14), . 11;underHm vita ekkitil manna dvs. : hneig hón aptr ok vissihave tabt Bevidstheden,som om man er ude af Verden, bort-rykket fra de Mennesker, af hvilke maner omgivenekki til manna, en er af henni hóföngvit, þá - . 68;Hitd23 þeir urðusvá hræddir við þetta -, at þeir félluþegar niðr til jarðar ok vissu ekki tilmanna . I, 375;Heilag23 Imogen féllsvá nær brottferðin, at hón vissi náligaekki til manna . 7 (130);Bret18 gengrblóð út um nasirnar ok um munnHeimis, ok veit hann nú náliga ekkitil manna . 197 jvf . I, 354;Didr22Bp5vita ekki hingat : kom at honumd. s.síðan at baugþaki brotfallit, en hannvissi lengi ekki hingat . I, 336;Bp7 jvfhann vissi hvárki í þenna heim néannan . I, 317. - Bp12. 17. 26um: vita1)um e-t dvs. : Þ. fór á fundse eller forhøre sig om noget,for at faa eller finde detEyjolfs - at vita um heraðsvist norðrþar . 20;Vem8 sendi Syrpa bónda sínnat vita sér um brúngras . 5 (. 3).Finb18c vita um e-t dvs. : eigi veit ek um gaman þetta2)vide Besked om, kjendetil noget. 67. - Grett14við: vita e-t við e-n1)dvs. søge at faa vide noget af en, se under vita 8. vita e-t við e-n = vita e-t2)með e-m: ef maðr tekr grið með manni,sá er í fiski ferr, ok varðveitir þat ekki,ok vitust þeir þat við málamunda þann- . I, 131 jvf . 267. Grg11Grág24 vita3)við dvs. : Knútr konungrpege i en vis Retning, være afen vis Beskaffenhedsvarar, at þat mál vissi allt annan vegvið . 199;OH2 eigi veit þannig við dvs., . 120 (180);det har sig ikke saaledesNj24en ef öðruvis veit við . 106.Alex9

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚠᛁᛏᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.