Búa

búa

búa, v. (bý, bjó, bjuggu, búinn, men ogsaaPræt. bjuggi for bjó f. Ex. Fm. IX,440; Hom. 1588; BarL. 1829. 2099. 2116;Thom. 393. 4719; Dn. I, 146. 223. II,1768. III, 357 o. m. fL. St.; enkeltvis búði Dn. I, 57915. III, 56713. 19). 1) berede,gjøre færdig, sætte i brugbar Stand, gjøreForberedelser til noget; búa net Post.15931 (Luc. 5, 2); búa skip (= búa skipí för GrG. I, 9027) Nj. 88 (1288); búahesta SturL. I, 31631; búa vápn SturL.I, 24612; búa rekkjur manna EG. 46(9212); Johannes bjoggi guðs göturPost. 84630 (jvf Matth. 11, 10); búae-m öndvegi Nj. 117 (175); búa drykktil jólaföstu SturL. II, 1354; búa ferðFm. IX, 453; BarL. 1829. 6116; búaveizlu, fagnað Fm. IV, 82; búa sikeller búast dvs. berede sig, gjøre sig redeeller færdig, f. Ex. móti fangbrögðumfjandans BarL. 2019; til bardaga OH.1827; ferðar dvs. til at reise, OH.20015; Thom. 139; m. Inf. f. Ex. bjugg-ust þeir - at ríða austr Nj. 6 (1028);bjóst hann at fara til Þrándheims EG.5; ogsaa búast = búast at fara f. Ex. búast ur Þrándheimi EG. 3 (327); búastút til Íslands Nj. 6 (109); búast tilrekkna OH. 15328; búast á land uppFm. X, 483. 2) udruste noget med hvadder tjener til Beklædning eller Prydelse; B. var svá búinn, at hann var í skarlats-kyrtli ok í brynju um útan Fm. XI,272; bjó hón hana sem hón kunni beztok bar á hana gull ok silfr Finb. 3111;sá þeir konur vel búnar Nj. 2 (37); hannvar svá búinn, at hann hafði möttulyfir sér með tyglum búinn mjök ískart Flat. I, 2030; öll umgjörðin varbúin gulli ok silfri Flat. I, 4617; skipþat, er Þ. hafði látit gera ok vandatmjök at smíð ok búit allt; þar vorugyltir allir ennispænir ok veðrvitarok víða annars staðar búit Flat. II,4763 fg; lét L. hann (dvs. Guldsmeden)búa Jóns bolla Hólabiskups, hvern erhann hafði til Róms, ok diktaði þauvers sem grafin eru á honum Bp. I,84326. 90015; búnir glófar Kalfsk. 84;búit handklæði Str. 45; búit belti Dn.II, 170. IV, 120; búit horn Dn. II,208; búinn mösurbolli Dn. II, 89;búit sverð OH. 538; Fm. XI, 272;Dn. I, 187; sverð forkunnliga búitEb. 44 (817); jvf Flat. I, 4546. Jvf.gullbúinn, hlaðbúinn, silfrbúinn. 3) =skipa 6; bjó eina höll öllu liði sínuIngv. 5 (152 a7). 4) tage i Besiddelse, tilBeboelse, = byggja; þegar munu jötnarÁsgarð búa, nema þú þínn hamar þér umheimtir Hamh. 20. 5) raade over noget,have det under sin Bestyrelse, behandledet paa en eller anden Maade, m. Dat.;maðr er búi sínu býr GuL. 2663; eferfingi býr þar því búi enu sama GrG.I, 13324; fóru þeir inn í stofu ok rákuþangat folk allt en bjuggu búi semþeim líkaði Bp. I, 54423; H. fór tilGárekseyjar ok bjó heldr ósparligakornum Sveins ok því öðru sem þarvar Flat. II, 50214. 6) intr. bære sigad, opføre sig, handle paa en eller andenMaade, som angives; bjuggu þeir þarheldr úfriðliga SturL. I, 24934; við hannvar rangliga búit SturL. II, 14522;möttullinn mun segja, hve trúliga þærhafa búit við bœndr sína Mött. 1224;kvað Odd úmakliga við sik búa Flat.III, 38323. 7) være bosat med egen Hus-holdning (jvf búa búi under Nr. 5);er sá maðr andast, er býr GrG. I, 13917jvf 13326; því at einu er rétt at hafaþingfesti í öðrum fjórðungi heldr enmaðr býr GrG. I, 1414; þar bjó sámaðr, er Þorvaldr gneisti hét GísL.1014; jvf Þorskf. 5818 fg; hann bjoggií annarri stofu þær þegar í hjá semAslakr bjoggi Dn. II, 12327; er faðirhennar bjuggi á Laukhamri Dn. X,2120; ek vil birgja bú þítt at málnytuí sumar en slátrum í haust, svá vil ekgöra við þik hver misseri meðan þúvilt búa, - skaltu búa meðan þérþykkir gaman at, en far þá hingat tilmín, er þér leiðist Hrafnk. 921. 26;sagði, at annarr bjuggi við málnytuok hefir bæði kýr ok ær at búi Nj.143 (23612); jvf GrG. I, 13618 under bú 5. 8) leve sammen som Ægtefolk (jvf búa saman); ef hjún hafa búit 30vetr eða því lengr BorG. 2, 10; jvfGrG. II, 4521. 9) opholde sig eller havesit Tilhold paa et Sted, være der; sámaðr bjó á skipi næst Haraldi er hétLoðinn Fm. VII, 166; engi maðr skyldibúa á þessu skipi yngri en tvítugrFm. X, 321; hverr er hefir skip sválítit, at hann má eigi á búa Bjark. 5;ef menn búa í sáluhúsi GuL. 100; hannfann fyrstr - landtjöld at gera tilþess at búa úti í þeim, ef líkaði Stj.4516; jvf Fm. X, 413; lagði m. kon-ungr brott skipum sínum - út undirHefring ok bjuggu þar um nóttinaFm. VII, 3. 10) = vera; bœtti þarmjök at reimleikum þeim, er mennþóttust þar eigi mega úti búa áðrSturL. I, 24020; batt hann þar í holm-inum við einn staur ok kvað hann þarmundu búa um hríð, nema - Vem.2137; skip þau öll er á vatni búaBjark. 411; eigi býr þér lítit í skapiok er þessi ætlan meirr af kappi enforsjá OH. 3233 jvf 328; sýnandi þáhjartaliga gleði, er í brjósti býr Stj.14132; í þeirri bók býr mansöngr mikillBp. I, 165; þat er í hans orðum bjóSturL. I, 10011; þá mantu skírliga lifaok hrein búa ok eigi optar saurgastHeilaG. I, 46726 (jvf hón kennir þínnbúnað L. 25); jvf búa af, búa fyrir,búa undir, búa við, búa yfir. - MedPræp. af: búa af e-u dvs. fattes noget, = vera af e-u: höfði skemra láti hannþann inn hrímkalda jötun ok af baug-um búa Fafn. 38; - at: búa at e-udvs. behandle noget, = búa e-u (Nr. 4),gera at e-u; f. Ex. höfðu spurt hvernveg Þ. hafði búit at herbergjum þeirraEG. 21. - fyrir: 1) búa e-t fyrir dvs.forberede, gjøre i Stand: þeir lutir erguð hefir fyrir búit sínum ástvinumHeilaG. I, 4135; þá þóttist hann þareiga vel fyrir búit OH. 977; tók sjáöll munkasveit at búa sik fyrir tilennar efstu tíðar HeilaG. I, 67513; búfyrir önd þínni til yfir komandifreistni HeilaG. I, 67512; 2) búa fyrirdvs. være tilstede, forhaanden: hann ætlarat Selþórir mun fyrir búa í hverjuholti Fm. IV, 160 (jvf Flat. II, 22928;OH. 11531); eða fjandmenn veganda- búi fyrir Jb. NL. IV, 21228 jvf II,57 &vl 9; máttu fara suðr á Mýrarok vita hvat þar býr fyrir Grett. 131. 3) búast fyrir dvs. have egen Hushold-ning (búa fyrir sér): þat (þing) skalsœkja bóndi hverr, er býzt fyrir okbóndanafn berr LandsL. 3, 124; þeirvildu, at hann kvángaðist ok bjoggistfyrir sem frændr hans höfðu gert Mar.12915; þeir G. ok Þ. fara á Hól okbúast þar fyrir GísL. 9216; ; búa hjákonu dvs. beligge, have Samleie med, =búa með konu 2: einn ungr maðrnágranni mínn bjó hjá mér (= lat. me compressit) HeilaG. II, 5877 jvf58725; - í: búa í e-u dvs. være skult inoget, = búa undir e-u 2: í þessovináttumarki, er konungr gerði til Ís-lands, bjoggu enn fleiri hlutir, þeir ersíðar urðu berir OH. 12531: - með: 1) búa með e-m eller e-rri dvs. levesammen med en i Ægteskab (hjúskap),jvf búa saman 2, búa 7: ef kona verðrnauðig gipt, þá má hón segja skilitmillim sín ok bónda síns á hverjumdegi -, en ef hón býr með honumtolf mánaði, - Eids. I, 23; hann leiddifyrst inn ok byrjaði at búa með 2konum ok þó systrum sín í milli Stj.458. 2) búa með konu dvs. have Sam-leie (sambúð) med Kvinde, = búa hjákonu: hann (dvs. Josef) neitaði þverligameð henni at búa - hann ætlaði athafa með mér búit Stj. 19914. 28 (1 Mos.39. 10, 14); jvf Alex. 5814; bjó hannmeð húsfrú sínni ok gat son Stj. 4723jvf 4727; - saman: 1) búa saman dvs.have fælles Husholdning, have eitt bú;ef menn búa saman ok tekr annarrþeirra við skógarmanni en annarr villeigi GrG. I, 12619. 2) leve sammen somÆgtefolk: dersom den, der er skilt ved sinÆgtefælle paa Grund af dennes Utro-skab, ikke fører et afholdent eller tugtigtLevnet, þá drýgir þat hórdóm, ok þíer þeim þat ráð at sættast sem fyrstok búa síðan saman AKr. 1345; hannflutti til mín mannskonu þá, er her-tekin var með mér, ok bað okkr samanbúa ok binda hjúskap HeilaG. I, 44132; 3) være, leve sammen i Alm.: ætli láv-arðr okkarr, at við sém hjón (dvs. ereÆgtefolk), en guð viti, at við búim samansem systkin HeilaG. I. 44314 jvf 12; -samt: búa samt = búa saman 3.HeilaG. I, 44312; - til: 1) búa e-t tile-s dvs. foretage sig, gjøre ved en Tinghvad der udkræves for at den kan væreberedt, færdig til noget, til Brug vednoget: áverkar Finns ok Hámundarvoru búnir til alþingis SturL. I, 1991;ogsaa búa e-t til (uden tilføiet Genitiv)dvs. træffe de fornødne Forberedelser iAnledning af noget: búa sök, mál, vígs-mál til GrG. I, 6617; VígagL. 18; SturL.I, 19622. 2) búa til e-s dvs. gjøre For-beredelser til noget f. Ex. til matar OH.15324; til kaupbœjar Fm. VI, 93; tilvetrsetu Fm. X, 42; til jólaveizlu Fm.VII, 303; - um: búa um e-t dvs. fore-tage sig, gjøre hvad der er fornødentfor at det med Hensyn til en Ting kanblive som det bør være eller man vil have det: búa um skip (som er sat paa Land) EG. 41 (821); réðu þeir skipinutil hlunns ok bjuggu um Nj. 6 (1027);búa um löghlið GráG. 45222; búa umandvirki sítt GráG. 4999; kvað núGuðrúnu mundu eiga at búa um rauðaskör Bolla um hríð Laxd. 55 (16230);búendr tóku lík Erlings ok bjugguum OH. 18422; lét G. - búa um helgandóm Gregoríus í Petrskirkju HeilaG.I, 39523; især búa um e-n dvs. berede enet Hvilested, Nattleie, Herberge: varbúit um þau Þórodd i seti ok lögðustþeir til svefns OH. 1532; nú skaltusjá hvar við leggjumst niðr ok hversuek bý um okkr Nj. 130 (20110); búastum dvs. berede sig Natteleie eller Natte-herberge, Fm. X, 13; Thom. 215; Nj.136. 150; OH. 3714; búa svá um, atmed følG. Konj. dvs. bære Omsorg for,ordne det saaledes at - Fm. VI, 351(Mork. 715; Flat. III, 35535). VII, 22512.IX, 524; LandsL. 3, 1415; má svá umbúast at - Fm. VI, 12115; Laxd. 84(2342). 2) búa um e-t dvs. give sig af,befatte sig med noget (jvf búa 5): sagði,at hann hafði heyrt, at þeir Knútrkonungr vildi eigi um heilt búa viðhann - - vilda ek ok svá gæta lífsmíns - ef þér byggit um nökkurnskoll (&vl nökkur svik) við oss Fm.XI, 36516. 10; bjó - at um hverfanhug menskögul SiG. 3, 39. 3) búa ume-t dvs. have det paa en eller andenMaade: búa allir (dvs. onde og gode se L. 3)um eitt lán dvs. vederfares det samme (af Gud) HeilaG. I, 4581; engum komþat í hug, at þar mundu vera umannat at búa en um kyrt í svá miklumher ok ógurligum EL. 9611; gótt er umöruggt at búa dvs. at være i en tryg,sikker Stilling, EL. 2012; er um heiltbezt at búa Flat. I, 4208; - undir:búa undir e-u: 1) være undergiven, under-kastet noget: þá mundu menn eigi eigaundir slíkum ofsa at búa Fm. XI, 2484;þótti bóndum þungt undir at búa okþoldu um hríð SturL. I, 24032; jvf Grett.1184; nema ek sveigja þat á yðr, at hartmun þykkja undir at búa Nj. 58 (9017)jvf 64 (10115). 2) være den skjulte Hen-sigt med eller Bevæggrund til noget:þó at þetta var yfirbragð á þeirraferð, þá bjó þetta undir, at - GísL.605; þat bjó þar undir (dvs. Grundendertil var), at hann vildi taka ríkitundir sik Gyð. 34; þér vitit gjörsthvat yðr býr undir at girnast einaútlenda mey MaG.* 2127; jvf Flat. II,33925; - við: 1) búa e-n veg við e-ndvs. opføre sig mod nogen paa en visMaade: Fm. II, 9625. VII, 20325 XI, 36516. 19(se búa um 2); Flat. III, 38323; Mött.1214; SturL. II, 14522, se under búa 6. 2) búa við e-t = búa um e-t 3: varþat þá fest með þeim, því at bœndrmáttu eigi við hitt búa Fm. XI, 22422;bú nú við slíkt fyrst sem þér er boðitum Flat. I, 205; þú býr við eilifa ástok bíðr eilifra ömbuna HeilaG. I, 45837;eigi má við ástleysi búa HeilaG. I, 45415;þá mun sundrskipt friðinum ok muneigi við þat mega búa Nj. 106 (16423). 3) búast við e-u dvs. berede sig til atmodtage, imødegaa noget, f. Ex. viðsínum dauða Vatsd. 47 (8013); við and-láti sínu Bp. I, 7424. 4) búast við e-udvs. berede sig til et Foretagende: hannbað þik gæta sœmdar þínnar - okbúast eigi við úfriði eða því at berjastvið konung Fm. VII, 2325; búastvið boði, veizlu dvs. gjøre Forberedelsertil et Gjæstebud, Nj. 6 (1023); Völs.14625 (c. 27); jvf SturL. I, 2469; ogsaa búast um við e-u d. s. Fm. VI, 1219(Flat. III, 32431; Mork. 3417); - yfir:búa yfir e-u dvs. have noget skjult i sig: framhlutr ormsins býr yfir eitri Fm.VI, 35125; þá vas sét yfir hví stafrinnhafði búit ok vas þar gull mikit Hei-laG. II, 4328; búa yfir brögðum Fld. I,29013.

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛒᚢᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary