Dœmi

dœmi

dœmi, n. 1) hvad der tjener til at begrunde en Mening, til at oplyse eller overbeviseen om noget; ebreskir menn segja, atengillin varð á þessum degi fjandi,draga þeir þat eigi sízt til dœmis þarum (til Bevis derfor anføre de især den Omstændighed), at - Stj. 131; dróguþeir þá öll dœmi saman dvs. de sammen-holdt da alle Omstændigheder for deraf at uddrage en Slutning, Nj. 49 (7614);hann sagðist þá eigi lengr þar megadveljast hæfligu dœmi dvs. sagde, at derikke gaves nogen træffende, gyldig Grund,som kunde bevæge ham til at blive der længere, Heilag. I, 11324; eru nökkurdœmi til þess með yðr, at menn meguslíku trúa Barl. 8719 fg; því næst fóruþau (nl. Adam og Eva) at fela sikmillim trjá ok gáfu oss dœmi sínnardulrœnu, því at þau gáðu þess eigi -Kgs. 11426. 2) hvad der indeholdes i en Bog, et Skrift, og kan anføres tilStøtte for en Paastand eller Mening; sýndi hann af dœmum heilagra bóka,at Jesus er sannr guðs son Post. 51426;jvf Elucid. 16613 fg; með því at hvárir-tveggja mundu fram draga athuga-samlig dœmi af sínum bókum mótiöðrum til sanninda ok staðfestu sínsfróðleiks ok heilagrar trúar Kgs. 10023;jvf Anecd. 621. 153. 2112. 3) Begiven- hed, hvad der hændes, er skeet; þykkimér þat mart heldr útrúligt, er þérsegit, en þó hafa mörg dœmi orðit íforneskju OH. 7332; var konungumtítt at hafa gamla spekinga til þessat vita forn dœmi ok siðu forellrasínna Fsk. 219; nú mun ek segja yðrþat, er nýliga hefir at borizt nökkurumaf várum brœðrum, at fyrirfarandidœmi (dvs. tidligere Hændelser, = lat.præcedentia exempla) vinni yðr varariHeilag. II, 35713; nú hefir hörð dœmihildingr þegit Hund. 2, 2; sama dœmisœkir (dvs. det samme hjemsøger, veder- fares) Asiam Post. 47433; e-s dœmi dvs.hvad der er hændt, vederfaret en: at eigiverði oss Adams dœmi dvs. at det ikke skal gaa os, som det gik Adam, Homil.3217; man þér nú eigi verða þeirrakvenna dœmi, er þat gráta á annarristundu, er eggja á annarri Þ.stang.5225; eigi hygg ek okkr vera ulfadœmi, at vér munim sjalfir um sakastHamd. 30; þat ætla ek, at mér verðivargsins dœmi, þeir finnast eigi fyrrat, en þeir hafa etizt ok þeir koma athalanum Band.* 1436 (jvf Band. 3514). 4) Fortælling, = dœmisaga. Heilag.I, 18026 jvf20; stóð upp páfinn ok talaðifyrir herinum ok sagði mörg góð dœmi,fyrst frá Moysi, hversu hann kom yfirPharaonem konung með guðs kraptiKlm. 38430; þessi dœmi sagði várrlávarðr af (dvs. om) þeim, er - Barl.4712 jvf 7311. 16623; aðra sögu segirhann ok til þeirra, er föng hafa œrinok vilja þó fám af gefa, tekr dœmiaf einum ríkum manni, er klæddr var- Barl. 3524; í þessum æventýr -gerist vel skiljanligt -, at allir him-neskir guðs englar vilja manninumeilífan fagnað -, svá sem í úliku dœmi(dvs. i en Fortælling af anden Beskaffen-hed) vilja allir helvízkir andar mannsinsúfagnað Heilag. I, 68535; Ari prestrfróði, er mörg dœmi spaklig hefirsamansett Bp. I, 14516; fróðr at dœm-um (&vl dœmisögum) Fm. VII, 102. 5) = kvæði; þessi dœmi öll ero kveðinum þenna atburð Mork. 11416; skalláta heyra dœmi, hversu höfuðskaldinhafa látit sér sóma at yrkja SE. I,230. 6) Exempel, Forbillede som kantjene andre til Mønster og Efterligning; máttu hér náliga taka dœmi af oss,er með engom verðleikum komum tilþessa ríkis, nema heldr með þeirra(nl. Gudernes) miskunsemdargjöfum, okfyrir því þjónum vér þeim Barl. 11213;þat ætla ek, at þessi kona sé fyrirdœma sakir (dvs. for at hun skal tjeneos til Exempel) í vára augsýn hérkomin í dag Barl. 881; þeim mönnumtil dœma, er misgört hafa ok viljaþó bœta ok betra sínn hag Barl. 4611;nú af því, at ek skyldi vera dœmiungum mönnum til góðs, þá vil ekekki vera þeim gildra til tjóns Gyð.65; þá eina hluti mun ek segja, er ekheyrða af skynsömum mönnum, eptirþeim dœmum sem Marcus ok Lucasrituðu guðspjöll meirr af heyrn en atsýn Heilag. I, 28032; hann gaf (Men- neskene) skynsemi, at hverr mátti merkjaat sínu dœmi (dvs. af hans Exempel),hversu hann skyldi gera við náungsínn Leif. 8619; ústyrkum mönnum ereigi fallit at hafa sér at dœmum frelsilífs þeirra Heilag. I, 18129. 7) hvad der kan stilles ved Siden af en andenTing (e-s) som dens Lige, som noget afsamme Slags eller Beskaffenhed; tárþessar syndugrar konu hrœra steinlighjörtu til iðranar dœmis (dvs. til Angeraf samme Slags, lat. ad exemplarpoenitendi) Leif. 7933; sams, slíks dœmidvs. Magen dertil, saadant, Am. 21;Oddr. 13; Flat. I, 5837; hafa margsdœmi (dvs. mange Slags Ting) orðit íforneskju Flat. II, 8832 (jvf OH. 7332under Nr. 3); djarfari en dœmi munutil vera dvs. mageløst dristig, OH. 14035(Flat. II, 24414); umfram dœmi dvs. iden Grad, at dertil ikke findes Mage, Stj. 14318; kom þá svá mikill snjór atþat var or dœmum dvs. var mageløst,údœmiligt, dœmalaust, Fm. VIII, 528;meirr en til d/eo/mis, til dœma dvs. mere,i høiere Grad end at dertil findes Mage,mere end almindeligt; Jacob gerðist þáríkari maðr, drjúgum meirr en tildœmis (= Vulg. ultra modum) Stj. 1794(1 Mos. 30, 43); þann tíma sem árnareðr önnur vötn vaxa meirr en tildœma Stj. 8733; Isaach óttaðist þámikilliga ok undraðist meirr en tildœma eðr nökkurr maðr mætti skiljaeðr trúa Stj. 16712 (1 Mos. 27, 33);gaus þar upp grátr ok gaulan -svá at enginn maðr vissi dœmi til(dvs. noget Exempel paa), at nökkut folkhafi svá borit eins manns fráfall Pr.23412; drýgt þú fyrr hafðir þat, ermenn dœmi vissuð til heimsku harð-ræðis Am. 83 (86); til dœmis at draga,taka dvs. for at gjøre en Sammenligning: rekandi þá svörtu anda - langt áflótta, svá, t. d. at taka, sem öflugrstormr skekr á haustdegi lauf af blás-num viði Mar. 19030; svá sögðu þeirsíðan af sínni ferð, t. d. at draga, semstormrinn brakaði á báðar hendr Bp.II, 11632.

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚦᚯᛘᛁ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary