Eða

eða

eða eller eðr, conj. der tjener dels til Bindepartikel mellem 2 Led af sammeSætning eller 2 forskjellige Sætninger,dels til Modsætningspartikel og bruges 1) hvor der skjelnes mellem Ting, derstaa eller stilles i Modsætning til hin-anden, mellem flere Alternativer, afhvilke det ene eller det andet forudsættesat kunne være det, som vil finde Stedeller hvormed man har at gjøre; f. Ex. hann skal velja sér vátta 2 eða fleiriGrág. 32718; vóru þeir á skipi 10 eða12 OH. 13837; bjóðum vér, at þér sétþeim eða þeirra umboðsmönnum greiðirok góðviljugir DN. I, 88; fyrirbjóðandi- þeim at tortíma eða þeirra varnaðiDN. I, 8010 jvf 8013. 22. 8711. 1115 fg,især efter et foregaaende a) ef: ef þrælarmanns eða skuldarmenn vinna á eyktGrág. 3316; ef fé gengr í akr eða engGrág. 3318 jvf 307. 899. 11 fg; ef maðrer veginn í öldrhúsi at brennanda eldieða í dagsljósi Gul. 1571; ef þú áttvið vini þína um eðr úvini Flóam. 2(12114); jvf Gul. 1791; Landsl. 7, 105;Heilag. I, 27036; Grág. 2775; DN. IX,11315. 18; b) hvárt: hvárt riddarrinnunni nökkut frú sínni eða ekki Str.824; hvárt þeir liggja opnir eða á grufuKlm. 25937 jvf 10126; c) hvárt sem:hvárt sem ero góðir eða íllir Barl. 12424;hvárt sem hann bað fyrir óvinum eðahann ávítaði þá Homil. 764; jvf Barl.71; DN. I, 8020. 9232; FlD. I, 243;d) annattveggja: þeir skolu a. veðjaeða af láta annarrtveggja af sínu máliGul. 266 (8729); a. at enni mesto líkneða at áfallsdómi Homil. 7716; hvor eða anvendes paa denne Maade, kander efter samme enten umiddelbart ellerlængere ude følge en anden Konjunktion,der tjener endmere til at fremhæve denderi liggende disjunktive Betydning, især ella, ellar eller elligar, hvorom se underdisse Ord, men ogsaa a) ok: þessi sókneðr ok lögfesting DN. IX, 314; b) svá: varð kunnum mönnum þeirra eða svánáungum eða sifjungum svá mikillfagnaðr Homil. 12937; svá sem nú erohelgir menn hans eða svá góðir mennþeir, er hér ero enn innan heims Homil.16122; c) vel: prior lætr eigi semhann heyri, þótt nökkurr frægi eða veltali af nýsömdu historia sæls N. Heilag.II, 1548. Naar eða forbinder saadanneAlternativer, der ikke sættes i udtrykkeligModsætning til hinanden, falder det iBetydning saa nær sammen med ok, atdet ofte kan ansees ligegyldigt, hvilkenaf disse Partikler der anvendes, f. Ex. við þá, er fyrir stáðinum ráða ok ráð-andi verða (jvf sem þeir eiga eða eig-andi verða í landi eða lausum eyriDN. I, 806. III, 33) DN. I, 51; erþetta bréf sjá ok heyra (jvf det sæd- vanlige sjá eða heyra) DN. III, 108;hvormed maa sættes i Forbindelse An-vendelsen af bæði foran flere ved eðaindbyrdes forbundne Led, f. Ex. bæðisóttir váveifligar eða svá baninn bráðreða næsta allskyns angr Homil. 7736. 2) enkeltvis ogsaa foran det første af toved eða indbyrdes forbundne Led i Be-tydningen "enten" (jvf lat. aut - aut):hvat er pú eða heyrir eða sér (dvs. hvad du saa enten hører eller ser), þá -, Mar.XXXI20. 3) hvor derved forbindes toLed, hvis indbyrdes Forskjellighed aleneligger i Udtrykket, medens det som beteg-nes ved begge væsentligen er det samme,f. Ex. ef ek vissa, at kristinna mannatrú - væri betri eða réttari en vártrú Barl. 12010; tálma eða spilla þeimskipum eða farkostum DN. I, 8119;ef nökkurir væri inni byrgðir eða læstirBarl. 17918; virðir engan lut mætaraeða meira Barl. 17917; D. lét sér fáttum finnast eða ekki Flat. II, 30131;gefinn hinom helga Ólafi eða kirkjunniDN. III, 34 (38); hvaðan kom þér eðahverr gaf þér Str. 2230; ef þú fróðrsér eða alsviðr jötunn Vafþr. 6; hvártek skylda vega eða val fella Sig. 3,38; engi var þröngðr eða nauðgaðrBarl. 17932; engi var svá ríkr eðaágætr höfðingi Klm. 29220; sú hinsama gildra eðr snara hefir fallit áyðr sjalfa, er þér egndut öðrum Flat.I, 37722. 4) hvor der skal fremhæves enModsætning mellem to forbundne Led,medens de omtales som Ting, der beggeere Gjenstand for den samme Virksomhedeller staaende i det samme Forhold f. Ex virði ek hvat ek hefi tekit eða (dvs. og)hverju ek hefi týnt Heilag. I, 17927;ek veit hversu helgar ritningar hafafyrir sag Krist dróttin koma í þennaheim eða (dvs. og) hversu feðr yðrirduldust við hann, er hann kom Heilag.I, 30413; hann fær skilit hvat hégomligfrægð hefir af honum talat eða hvathann er með sér í sannleikinumMar. 103914; þótt ek mætta munahvat ek gaf eða hvat ek varnaða Fris.20836 (Hkr. 5673; Fm. VI, 220); jvfThom. 1913. 6511; Heilag. I, 1316 fg;Post. 49839; ek hefi verit ymist meðheiðnum mönnum eða kristnum Flat.II, 13736; hertil maa vel ogsaa henføresfølgende Udtryksmaade: þeim þótti þatmjök saman fara húsakynni eða hús-búnaðr eða drykkr eða maðrinn Fm.IV, 38212 (Flat. II, 30131); jvf Homil.7736 (se under Nr. 1 i Slutningen). 5) hvor 2 Led forbindes med eða i denHensigt at fremhæve den Forskjel ellerUlighed, som findes mellem Tingene, f. Ex. hugsa hversu úlík sýn er þessieða (dvs. og) hin fyrri Mar. 98433; hversuúlíkr hlutrinn er þínn eða þeirraannarra BanD.* 133; er úglíkt at hafameð sér góða drengi ok hrausta eðaeinhleypingja úreynda Heið. 16 (3252);eru þeir eigi skröksamligir, er þat viljasaman hafa, er úlíkast er, at lifa meðmunuð ok úkænsku eða ætla sér þarfyrir góðra verka ömbun? Pr. 3011;hafi þér sét úlíkara mann sjalfum sér, erhann er nú eða þá var hann? Háv.333; engi maðr má þat orðum inna,hversu mikit at skilr siðuna, þann erkonungrinn hefir ok þeir er hans orðumhlýða eða sá (for þann) sem þú hefirFlat. II, 14619; mikinn mun eigum vérat gera þín eðr annarra heimamannaGrett. 436; hversu langt í milli barvænleiks þíns eða Þorbjargar Flat.II, 1545; val langt á milli hins fyrstaskips ok ens síðarsta, svá þess er útarstfór eða hins er næst fór landi OH.16421, i hvilket sidste Exempel ok og eðafindes brugte til at udtrykke det samme. 6) hvor Modsætningen skal fremhævesmellem et foregaaende negativt og etfølgende positivt Udtryk, der begge inde-holde en Sammenligning mellem de sammeLed, saa at eða her udtrykker det sammme som ellers heldr; f. Ex. ek em eigiverri riddari en s. konungr eða nökk-uru betr Didr. 1613; þá munda ekeigi síðr þeim ætla en mér, eða nökk-urum mun heldr Barl. 9728. 7) hvorden skal tjene til Overgangspartikel, idetman afbryder Talen om et eller med en,for at overføre den paa noget andeteller henvende sig til en anden: meðþvílíkum fortölum - herðir erkibisk-upinn af Jork - konungsins hug mótiThomasi erkibiskupi, eða í hvílíka œðiþeir fá honum snúit -, þá birtist þatskjótt Thom. 2292; især hvor Overgangensker til et Spørgsmaal: ver vel kominn!eða (dvs. men) hvat mey er þat, er þérfylgir Bev. 23744; stýr þú hingat! eðahverr á skipit Hárb. 7; ek heiti Auð-gísl, skortir mik eigi auð, eða ertuH. vandræðaskald? Fm. II, 80 (Flat.I, 3419); ek veit gerla hverr þú ert,eðr viltu veita mér far suðr í landFlat. II, 19332 jvf 1329; mjök er ekreiðr, (er) ek hefi látit svá marganmann, eða hvat ráði viltu mér gefaBev. 25452; men undertiden er der ingenforegaaende Tale, hvorfra eða kan ud-trykke Overgangen, da dette ligesom det"og", hvormed ens Tale stundom kanbegynde, maa ansees at stille den talendesfølgende Ord i Modsætning til hans ikke udtalte Tanke, f. Ex. eða mun ek verðaat fara til eyðimerkr dvs. Nei! nu maajeg reise &c., Heilag. II, 58420. 8) hvorman skulde vente né i nægtende Sætning,i hvilken dette Ord regelmæssigen tjenertil at forbinde de forskjellige Led; lifðihann svá nær tíu daga, at hann áteigi eða (&vl né) drakk Mar. 8086;hvárki matr né drykkr eða aðrar krásirBarl. 369; þeir munu hvárki fyrir sjáfé sínu eða fjörvi OH. 2111. - Eða ogeðr ere 2 Ord af aldeles samme Betyd-ning, eller to Former af samme OrD.De ældste Haandskrifter have nok ude- lukkende eða, f. Ex. Rimb., Hom., Homil. Gul., Alex., Barl., Grág., Grg. og deældste til Post. og Heilag. benyttedeHaandskrifter. I de ældste norske Brevefinder man almindeligvis eða, men manfinder ogsaa eðr (eðer, eðar) i megetgamle Breve, f. Ex. DN. I, 124 (fraAaret 1309). 133. 144. II, 54 (fra Aaret1299). 83. 98. 107. 109. III, 33 (fraAaret 1293). 437. 106. 109. 113. 116IV, 58 (fra Aaret 1304). 86 b. 109 &fg.., 62 (fra Aaret 1319). 63 fg. 63. 75 fg.84-93. 95-105; medens begge Formerneppe nogensinde forekomme i sammeBrev.

Part of speech: conj

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚽᚦᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary