Fótr

fótr

fótr, m. (G. fótar, D. fœti, n. & Akk. PL.fœtr) 1) Fod hvorpaa et Menneske staareller gaar, eg. vel forskjellig fra bein 2,fótleggr, men dernæst omfattende begge (ligesom hönd ogsaa bruges om hele Armen; jvf DWb. IV: fusz 4 og 6);sýndist hann yfir alla hinn fríðastiriddari með fögrum fótum ok fríðumok vel vöxnum beinum Str. 3929; sumirtráðu ok stigu hæla hans ok fœtrMar. XVII7; á fœti heitir lær, kné,kalfi, bein, leggr, rist, jarki, il, tá SE.I, 54210 fgg; s. höggr til þess, er athonum sótti, ok rekr undan honumfœtr báða fyrir ofan kné Flat. II,3999; jvf SturL. II, 525; var festr fótrhans dvs. hans Benbrud lægedes, groedeigjen, SturL. I, 995 (jvf 9734); þá tóksá (nL. den døde) at lifna - ok leitaðivið at rísa upp, þá tók m. í hönd hon-um ok setti á fœtr hann dvs. reiste hamop saa at han stod paa sine Ben, HeilaG.I, 5791; hann þóttist náliga ekki megastíga á fótinn Bp. I, 34322; jvf SturL.I, 2912; hljóp hann upp ok stóð áfótum EL. 394; reis upp heill ok stóðá fœtr sína HeilaG. I, 56115 (= reisupp á fœtr sína HeilaG. I, 58329); þeirÞ. ganga til dyra ok drepa á dyrr,við þat vakna menn -, ok standa áfœtr skjótt Fbr. 1527 (Flat. II, 9933); jvfVígagL. s. 9124 ; komast á fœtr dvs. reisesig, staa op, Flat. I, 3869; fœrast á fœtrD. s. VígagL. 680; LaxD. 17 (343); sjúkr svá,at hann mátti eigi á fœtr standa eðahendr rétta HeilaG. II, 22912; standaá fœtr dvs. staa paa sine Ben, HeilaG. I,3484; spretta á fœtr (op af en siddendeeller liggende Stilling) eg. 67 (1622);Helga dóttir bónda var þá á fótum (dvs.paa Benene, oppe af Sengen) ok heilmeina sínna eg. 79 (19012) jvf 75(18217); Ólafr kvað hlýða mundu, meðanhann væri á fótum dvs. var rask og rørig, LaxD. 51 (15311); er hann hafði legitnökkurar nætr, léttist honum heldr,ok var hann á fótum 3 daga Fm. X,1474; kómu þar nökkuru fyrir sólarroð,vóru þar byrgðar hurðir allar, en ekkimanna á fótum SturL. I, 3234; Hreiðarrvar á fótum fyrr en aðrir vaknaði Fm.VI, 201 (jvf Mork. 3627); hann varsnemma á fótum (dvs. tidlig oppe) þannmorgin VígagL. 228; jvf Vallalj. 627;HítD. 6130; FlD. II, 16517; LaxD. 55(16020); a. hleypr upp (da han hørte bankepaa Døren) ok var hræddr mjök, ok erprælarnir váru seinir á fœtr (dvs. længeom at staa op), þá ferr hann sjalfr tildyranna HeilaG. I, 62710; við þat vakn-aði Erlingr ok aðrir þeir, er inni sváfo,hann var (= varð Flat. II, 23126) skjót-astr á fœtr OH. 11723; hafa fóta sínnaforráð dvs. kunne gaa, bruge sine Ben:J. biskup bauð þat folkinu, at hverrsá maðr, er fóta sínna forráð hafði íhans biskupsdœmi, skyldi vitja umsinn á hverju ári höfuðkirkjunnar atHólum Bp. I, 23919; kunna fótumsínum forráð dvs. vide hvor eller hvor-ledes man skal gaa, vandre: ek emeinn smásveinn svá fávizkr, at ek kannvarla fótum forráð meðal þessa lýðs,er pú hefir þér valit (VulG. ego sumpuer parvulus et ignorans egressumet introitum meum, et servus tuus inmedio est populi, quem elegisti) Stj.5584 (1 KonG. 3, 7 fg); kasta, skjótafótum undir sik dvs. give sig til at løbe,tage Fødderne til Hjælp, tage til Bens:við tal þeirra var staddr einn um-renningr, hann kastar fótum undir sikok kemr um kveldit til Þverár Þ.hræð.4323; hann brást við sem harðast okskaut fótum undir sik ok hljóp tilskipanna, sem hann væri œrr ok óðrFm. VIII, 35821 (KonunG. 15915); takatil fóta D. s. Herv. 21117 (FlD. I, 51829);Grett. 5029; Bp. I, 80421; HeilaG. II,7327; Mar. 105514; hann tekr nú tilhvatra fóta sem mest mátti hannorka Mar. 105815; heiðingjar neytaþegar fóta ok flýja á brott Klm. 25019;verðr þá fegnari, en frá megi segja,leggr land undir fót ok hleypr svánorðr eptir löndum, at - Bp. II, 1246;rennr Helgi sem fljótast má hann, enHávarðr gengr eptir ok biðr Helgaekki hlaupa undan sér, en Helgi gafat því engan gaum ok fór sem fœtrtoguðu GísL. 614; áttu þar bœndrfótum fjör at leyfa dvs. havde Bønderneder Flugten at takke for sin Frelse, OHm. 93; leggr ei fót (dvs. stanser ikkesin Gang) fyrr, en hann kemr í RomamBp. II, 12212; hvern þann stað, erþér komit fótum á (VulG. omnem locumquem calcaverit vestigium pedis vestri),man ek selja undir yðart vald Stj.34914; koma e-m af fótunum dvs. bringeen til at falde: var þeirra glíma okatgangr bæði harðr ok langr -, eneigi kom hann honum af fótunum FlD.II, 2564; kastar fótum (upers.) dvs. Fød-derne blive kastede, tage en Overhaling;kom (lagit) á hann miðjan, ok féllhann svá við, at fótunum kastaði framyfir höfuðit SturL. II, 21619 jvf 12224.I, 40213; féll hann á bak aptr svá, atnær kastaði yfir fótunum SturL. I, 34734;drepa fótum í e-t dvs. støde med Fød-derne imod noget: Arni b. hljóp þegarút eptir Halli, hann drap fótum í borðit-, ok féll hann þá, er hann kom útSturL. II, 1668; þeir léttu eigi fyrr, enþeir drápu fótum í húsum nökkurumí náttmyrkrinu Vallalj. 545; drap hestr-inn fœti, ok stökk í sundr fótrinn íhonum Flat. II, 3403; hleypr a. út áána, en hestrinn misti þegar fóta (tabtestrax Fodfæste), ok rak hvárntveggja íkaf SturL. II, 399; spratt honum fótr(dvs. hans ene Fod gled), er hált var af regnIceL. ReaD. 2029; ganga á fœti dvs.gaa tilfods, EL. 842. 6215; fara á fœtiD. s. OH. 17010 (Flat. II, 28533); Flat.II, 9912; vera á fœti dvs. tilfods, mods. tilhest, EL. 357; SturL. II, 4324; fjóradaga var hans leita farit á hestumok fótum Post. 67430; þeir menn, ermest eru sárir, riði undan -, en eigitaki þeir menn hrossin, er vel megifœtrnir bera þá á fjall upp SturL. II,606; þegar er fjárfœling á fénaði, ereigi bera fœtr heim til húsa eigandaLandsL. 7, 374; frár á fótum sem heillmaðr Mar. 15715; er eigi þat, at þúmunir eigi vera seinni á fœti enhestrinn? Fm. VII, 16923; í því hljópGrettir undir hendr honum (nL. Glámi)ok þreif um hann miðjan - -, vildiGlámr leita út, en Grettir fœrði viðfœtr (dvs. satte Fødderne imod) hvar semhann mátti, en þó gat G. dregit hannfram or skálanum Grett. 8419; hafaþegar hendr á honum skyldandi hanntil at skunda til kirkjunnar, því atdrjúgum draga þeir hann með sér, enhann setr fót fyrir fót, hvat er hanngetr (dvs. alt hvad han kan), ok gerirþví síðr ganga, sem þeir nauðga hannmeirr til at skunda Thom. 25424; þáer þeir riðu ofan at Hofi, stakk Hrafnvið fótum dvs. stansede R., som gik i deres Følge, Finb. 572; hann steig (dvs. han satte sin ene Fod) fyrir fœtr Ílluga okfeldi hann dvs. kastede ham til Jorden, SturL. I, 38915; falla til fóta e-m dvs.kaste sig for ens Fødder, foran ham, HeilaG. I, 5612 (58317. 6141); Post.32435; Mar. 109112; honum þótti þatráð, at drepinn væri hverr á fœtr öðrumdvs. den ene ovenpaa den anden, eg. 46(911); þat hlœgir mér -, at Hákon -ferr hér með liði ok drepr yðr á fœtross ok hefnir svá vár Fm. X, 38620(Ágr. 2120); koma fótum undir sik:þegar hann kom fótum undir sik íDanmörk (efter sin Søreise kunde brugeBenene i D.), gékk hann einn samanfrá skipi til skógar Flat. I, 38827;þeir skolu eigi segja þetta bragþÓlafi fyrr, en þeir stíga á Noreg fótum(førend de ere komne tillands i Norge) Fm.X, 25921; fig. hann eignaðist bæði landok konungdóm eptir Siga feðr sínn,ok nú er hann þykkist hafa fótumundir komizt í ríki sínu, þá - Völs.8512 (c. 1); synir Sæmundar -, er þávóru mest á fœtr komnir SturL. I,24532, jvf komast á legg, se under leggr; þegar er hann dróst á fœtr, þámælti - faðir hans: þínn fóstrfaðirskal vera Hildibrandr inn ríki, faðirmínn FlD. II, 4678, jvf dragast á legg,se under leggr; Hrapp gat eigi fang áÞórði fengit (dvs. kom ingen Vei med Þ.,fik ikke gjort ham nogen Fortræd), síðanÓlafr fœrðist á fœtr dvs. var kommen sig paa Fode, LaxD. 17 (341) jvf 16(3225 fgg); mun ek fara til þings áðr,en alls er fótum undan mér skotitdvs. førend jeg er kommen aldeles paaKnæerne, saa at jeg intet mere formaar, Ljósv. 1479; þeir menn, er komnir eruaf fótum fram fyrir aldrs sakir dvs. ereblevne saa gamle, at det er forbi meddem, med deres Kraft og Dygtighed, Flat. I, 20129; þú stendr feigum fótumá virkinu dvs. du er feig, Døden nær, der hvor du staar o. s. v., Krók. 2821;víða stendr kyn mítt fótum dvs. jeg har en vidt udstrakt Slægt, Fbr. 495. 6222;stóð þar á mörgum fótum fjárafliSkallagríms eg. 29 (5915); góðzi þínudugir þat ekki, þótt þat standi á mörg-um fótum, at þú tærir út báðum höndumen vanrœkir allan umganginn Fm.XI, 4239, jvf standa á tréfótum; þóttek beri þaðan hvárigan fótinn heilan(dvs. om jeg end ikke skal slippe helskindet derfra), þá skal ek þó fara VatsD. 5(912); miklu er þér fyrir fœtr kastatdvs. du faar meget at gaa imøde, Korm.17611; mun ek fyrir hann taka fébœtr,ef nökkurr vil bjóða, en eigi nenni ekat kasta máli þessu niðr undir fœtrmér dvs. opgive, frafalde denne Sag,Harð. 20 (6620); troða e-n undir fótumFlat. I, 3868; i fig. Betydn. BarL. 19511;eg. 57 (1264); fastr á fótum se s. 344b1 fgg. 2) Fod paa Dyr; hóf þat (nL. dýrit)sína fyrri fœtr ok sló til hans Bev.23510; sýnist Bootes á bak ennar meiribirnu ok snýr fótum til meyjar í zodi-acum gegnt barka ok enum fremrumfótum ennar meiri birnu Pr. 4777; jvfframfótr. 3) Fod som Længdemaal; nú gékk ek þrem fótum til skamt eg.22 (4113); þat er löggarðr, er er fim fótaþykkr við jörð Hák. 1018; Hugon kon-ungr bar sína koronu miklu lægra,því at Karlamagnus konungr var fœtihærri ok þrimr handargripum Klm.48125; hann reisti hóf 100 fóta langtVatsD. 15 (269); slík dœmi gefr afsér þessi enn mikli Alexander, er allrheimr þótti sér oflítill vera til at hafavald ifir, ok nú vinnst honum sú jörðat liggja á, er hón er 5 fóta löngAlex. 16323; sagt hefir hann nökkuttil, hvers hann mun unna Haraldi -af Englandi, þat er 7 fóta rúm okþví öllu lengra, sem hann er hærri enflestir aðrir Fm. VI, 4157, ved hvilkeOrd han tilkjendegav at han vilde ladeham faa saa meget Jord, som han behø-vede til en Grav, hvis Længde i Almin-delighed og i lignende Udtalelser gjernesattes til 7 Fod, undertiden dog ogsaatil mere eller mindre, jvf Herr MichaelsRimværker udG. af c. Molbech s. 18026 (Brandt og Helveg den danske Psalme-digtning 1, 1511); en fortabt SjælsKæremaal paa Kroppen, optrykt i NDm.II, 32324; MhD. Wb. III, 445 b27 fgg;Liebrechts Gervasius s. 87 fg; jvf Pfeiffers Germania IV, 375; Zeitschr.f. deutsches Alterth. IV, 2796 fgg. 4) Fodsom bærer, tjener til Støtte under denderpaa hvilende Gjenstand; s. hjó ísteðjann ok klauf niðr í fótinn Völs.11423 (c. 15); 2 smörfat með fótum, okaf tin Dn. V, 588 (41034); jvf örku-fótr (se under arka s. 72 b11), fóta-grýta. - Som anden Del af sammen-satte Stedsnavne forekommer fótr í Ló-fótr Dn. V, 59722. 6569; Bolt. 1434;Vargfótr Bolt. 1424-11; Mosafótr NL.II, 48715; Kvernfótavágr Kalfsk. 68 b11;jvf Ófóti SE. II, 4933; í Olmfóta kirkju-sókn Dn. IV, 33613; í Olmfóta Kalfsk.17 a14; af hvilket sidste Navn vistnok detved Dalsfjorden i Voldens Sogn paaSøndmøre liggende Ommelfot (se StrømsBeskriv. over Söndmöre II, 368. 388)er en ForvanskninG.

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚠᚮᛏᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary