Garðr

garðr

garðr, m. (G. -s, n. PL. - ar) 1) Gjerde.GrG. II, 902; LandsL. 7, 13. 29 fg;Fm. IX, 5614; OH. 1357 fg 10; Nj.77 (11410). 70 (1201 fg); sauðahús stóðí gerðinu, en garðrinn var lágr um -;s. nam staðar, er hann kom suðr umhúsit, á milli ok garðsins SturL. I, 37329;hón (nL. Rán) á þar (nL. í Niflheimi)mikla bólstaði, ok eru garðar hennarforkunnar háfir ok grindr stórar SE.I, 1066; jvf OH. 1352; garðr er grannasættir GuL. 821; þeir sem búa á Leiru- skulu hafa alla íneyzlu til þarfyndagarðs ok grindar, húsa ok annarsviðar or Blikum Dn. II, 1715 jvf XI,1513; halda garði upp dvs. holde, holdei Stand Gjerde, GuL. 822. 16; gera garðGuL. 824; leggja garð RíG. 12; GrG.II, 902; fœra út garð Dn. I, 1337;garðr skal vera um kirkju hverja BorG.I, 9; jvf Eids. 1, 38; gera garð um(kirkju) GuL. 111. 131; innan garðs GuL.8215. 832; LandsL. 9, 9; útan garðs okinnan dvs. inden og uden Gjerdet: hannhafði lokit - 12 aura ból jarðar íMeðalbý - halfa jörðina með öllumlutum ok lunnendum, sem til liggjaok legit hafa frá forno ok nýju útangarðs ok innan Dn. V, 30011 jvf I,808. 917. IV, 28216. V, 30512; innangarðs ok uttan Dn. XI, 1811. m. m.Jvf. fiskigarðr, hagagarðr,hagfellu-garðr, laxagarðr, manngarðr, merki-garðr, skíðgarðr, stöðugarðr, torfgarðr,traðargarðr, þvergarðr. 2) = mann-garðr; slá garð um e-n Alex. 7932.3 = fiskigarðr. GrG. II, 12313; Dn.VIII, 83. 4) Jordstykke, Plads, Rumsom er omgivet af et Gjerde (garðr 1),= tún. OH. 13510 fg; Flat. II, 2937. 11 fg.vf. aldingarðr, apaldrsgarðr, dýrgarðr,elggarðr, eplagarðr, grasgarðr, hey-garðr, hjalmgarðr, hvanngarðr, kál-garðr, kirkjugarðr, laukagarðr, stakk-garðr, víngarðr. 5) Gaardsrum i Sær-deleshed, indhegnet Rum der støder til,omgiver eller omgives af de til et Bostedhørende Husebygninger, = tún; í garð-inum, mods. inde i Huset, Fm. VII,24326 jvf 21; hvern dag þá er þeir (dvs. Ein-herjarnir) hafa klæðzt, þá hervæða þeirsik ok ganga út í garðinn ok berjast SE.I, 1321; vórum vér í hjá úti í garðinumDn. IV, 5842; mældum vér í sundr íþriðjunga allar tuftir garðsins, ok varðhverr þriðjungr garðsins ok tuftannaumbfram loðhús ok fjós 4 faðma langrok 20 en 5 faðma breiðr o. s. v. Dn.VI, 8424; ef maðr vegr mann innanstokks eða í garði úti eða innan garðs(&vl gerðis), er hverfr um akr eðaeng at heimili sjalfs hans LandsL. 4,328; ef eldr er úti görr á tuftum eðaá strætum eða bryggjum eða í görð-um úti ByL. 6, 109; nú ef maðr erstolinn fé sínu -, þá skal hann gangaefter heraðsmönnum sínum - ok æstaþá liðs til efterfarar ok spyrja til garðsmanne, þá skolo þeir sitja útan garðsok gera einn til húss ok segja til ærendes,æsta til rannsaks GuL. 2553; heima ígarðinum Dn. I, 22719; riðu þeir ofanfrá fjallinu í garð á Flygumýri SturL.II, 16029 (jvf í túni L. 32); hann þóttistganga or garði á mót henni ok bauðhenni til sín VígagL. 96; leiða e-n orgarði (= leiða e-n á götu) VígagL.1914; við þann eld, sem í garðinumvar gjörr Post. 1415 (jvf Joh. 18, 15.18); hann sér mann ríða at garði Nj.36 (5418); er Ó. reið or garði af Godda-stöðum Laxd. 24 (636); ríða af garðidvs. bort fra Huset, Hjemmet, Post. 4866;fig. nú væri guð í garði (dvs. nu skuldedet være godt at have Gud hos sig,skulde hans Hjælp komme til god Nytte),ef nökkut mætti um bœtast várn hagGrett. 4427; mikill kamarr var í garð-inum ok stóð á stöfum OH. 7138;ganga til garðs dvs. gaa ud i Gaarden(jvf garðhús, gangtún) for der at for-rette sine Fornødenheder (jvf ganga nauð-synja sínna) OH. 7136; sitja í garði dvs.sidde der i saadan Anledning, OH. 722. 6) befæstet Sted eller Stad, = borg,ags. tún, eng. town (jvf höfuðgarðr,k. slav. grad, russ. gorod). Klm. 16116(hvor det er = borg 1607, tún 1611. 7);halda síðan skipum sínum til Miklagarðs (dvs. Konstantinopel) - þeir leggjaof nótt at Garðinum KoNr. 7753 jvf4810. 18; men Konstantinopel kaldes ogsaa mikla borg, hvilket udtrykker det sammesom mikli garðr: af Grikklandi ormiklu borg Constantinopoli eru værtil komnir HeilaG. II, 9831; især bruges garðr om Varægernes eller Væringernesbefæstede Steder i Rusland, f. Ex. Holm-garðr, Kœnugarðr, se garðar. 7) denindhegnede Grund, paa hvilken de tilet Bosted paa Landsbygden og den derførte Husholdning hørende Bygningerere opførte (hvorom se Dn. VI, 84, derhandler om en af Landets største Gaarde),tilligemed de til sammes Brug udskilteJordstykker som f. Ex. aldingarðr, epla-garðr, grasgarðr, kálgarðr, nautagarðr,sv. mangård, ladugård, i Forbindelsemed den samme tilhørende Andel afden hele bœr 2, = tún, ht. hof (jvfg. Hanssen i Anmeldelse af Inama-Sternegg über das Hofsystem i Gött.geL. Anzeigen 1873 s. 948: Hof bedeutetin den südbaierischen, tirolischen &c.Weisthümern und Urkunden im Allge-meinen einen Inbegriff von Grundstückensammt den dazu nothwendigen Wohn- undWirthschaftsgebäuden auf dem Lande,kann also eben so gut eine Landstelle imDorfe mit den dazu gehörigen Ländereienund Berechtigungen auf der Dorffeld-mark (eine Hufe) sein, (nL. som det kanbetegne en Einzelhof); Brýn sýðri garðr-inn allr, 3 marka ból í nœrðra garð-inum Dn. II, 1914; í Vellestöðummerkr ból, item í öðrum garðinum(se annarr 1) þriggja aura ból, itemeinn garðinn (dvs. den ene Gaard) í ÞoxiniDn. II, 5209; œrtoga(r)ból jarðar íœystra garðinum í Austby Dn. I, 296;hafði gefit Ansteini - Ringini báðagarðana Dn. IV, 3917; festi herraHafþóri pund malts af hvárum garð-inum á Óðinshofi Dn. I, 2133; þauvisto (dvs. vissu) at Foss liði var í þrjáþriðjunga, einn Haugsgarðar báðir,annarr Fossgarðar báðir, þriði Nes-garðar þrir Dn. I, 6248; um halfanfimtunginn í neðra Fiskeimi ok þó íneðra garðinum Dn. VIII, 22212; íHollini, í neðra garðinum ok þó nœrðztaEJb. 513; í Halsi í œfsta garðinumí meðalgarðinum 2 aura ból EJb. 8920;halft fjórða marka(r) ból jarðar í mið-garðinum í Eggjum ok þó í neðragarðinum Dn. IV, 67613; í /OE/ystrini,í nœrðra garðinum í œystra lutinumEJb. 10721; Kneamar - 2 aura bólí synsta garðinum ok í neðra stofunniEJb. 1084; í Hasle í miðgarðenum, ísyðre stofanne EJb. 48; fimtan aura bólí Viljabergi í syðra garðinum ok þósynnsta stofunni Dn. IV, 666; í Raka-staðom í nørsta stofona, þó í neðragarðinum EJb. 42. Naar, som i flereaf de anførte Exempler, det omhandledeJordstykke siges at ligge i 2 garðar,der nævnes efter hinanden, maa den eneantages at udgjøre en Del af den anden;ligesom hvor et Jordstykke siges liggebaade i en garðr og i en lutr eller stofa, de sidste maa antages at udgjøreen Del af den nævnte garðr. Dele afen bœr eller saadanne garðar faa ofteet Egennavn, hvis sidste Halvdel er garðr, medens den første er hentet fraen eller anden særegen Omstændighedved denne garðr, f. Ex. árgarðr, austa-garðr, austgarðr, norðrgarðr, suðrgarðr,vestrgarðr, meðalgarðr, og fremdeles Aslaksgarðr Dn. III, 644; BirgisgarðrDn. IV, 677; Hávarðsgarðr Dn. II,238; Kráksgarðr Dn. III, 311; Loðins-garðr Dn. III, 226, hvori første Halv- del er et Mandsnavn, sandsynligvis en Mands, som tidligere havde eiet Gaarden;i Loptsgarðr (f. Ex. Dn. III, 2076. IV,26716; jvf Loptsbœr Dn. III, 62425.IV, 27830) er det uvist hvorvidt førsteDel er Gen. af Substantivet lopt(n.)eller Mandsnavnet Loptr; jvf kyr-leigu jærðær í Sloðægarðæ ok aðræí Strætæsgarðæ í Bottæimæ ær liggærá Læsjum Dn. V, 3719. Naar desligeNavne synes givne en selvstændig Jord-eiendom, der ikke udgjør nogen Del afen bœr 2, kan det antages for sikkert,at den tidligere har udgjort det, medensdet efterhaanden er kommet dertil, atdette Forhold er blevet overseet ellertilsidesat af en eller anden Grund, lige-som Tilfældet har været med de sam-mensatte Stedsnavne, hvis sidste Halvdel dannes af Ordet hús; Uppigarðr EJb.13818. 50913. 31 er opstaaet af upp í garði,ligesom Undirberg af undir bergi o. s. v.8) = grasgarðr, lat. hortus; sá ek þikí garði með honum HomiL. 17219 (Joh. 18,26); jvf Bjark. 119; Dn. VI, 58413. 14 jvf 9. 9) Gaard i Kjøbstad bestaaende af flereindbyrdes sammenhængende Huse med tilhørende Gaardsrum. Bjark. 5; ByL.6, 49. 11. 5; Dn. II, 2235. 22. 24. 498. III,131. X, 49. XI, 206; Fm. VI, 141. 5.VII, 14716. 18715. 24419. 25. VIII, 20410; Fsk.25419; SturL. II, 10931; jvf biskupsgarðr,erkibiskupsgarðr, kancellersgarðr, kan-unkagarðr, konungsgarðr. SaadanneKjøbstadgaarde havde gjerne hver sit Navn,og af saadanne Navne, der ere sammensattesaaledes, at deres sidste Halvdel er garðr,forekommer f. Ex. i Bergen: AuðunargarðrDn. III, 133; Bjarnagarðr Dn. II, 888;Brœðersgarðr Dn. II, 223; CeciliugarðrDn. II, 4983; Drottningargarðr Dn. II,1222; Einarsgarðr Dn. I, 122 (11110);Englagarðr Dn. I, 122; HeinreksgarðrDn. I, 1655. VIII, 13817; HildigarðrDn. II, 5667: Róarsgarðr Dn. V, 69211;Samsonargarðr Dn. II, 4133; Skalda-garðr Dn. II, 3923. 4246; SteinfinsgarðrDn. II, 7066 (11136); i Nidaros: Hávarðs- -garðr Dn. II, 1087. III, 6286; KetilsgarðrDn. II, 8930; Kvennaþórisgarðr Dn. V,753; Skiærfaldsgarðr Dn. IV, 4953;Strumpugarðr Dn. II, 1087; StutsgarðrDn. II, 690; i Oslo: Bakaragarðr Dn. IV,197; Biernegarðr Dn. IV, 3524; Blesus-garðr Dn. V, 90014; Brandsgarðr Dn.IV, 579 m. fL.; Dagsgarðr Dn. IV,44019; Gyriðargarðr Dn. IV, 170. 2243.6936. 7276. V, 2053; Haraldsgarðr Dn.VI, 6504; Hergylsgarðr Dn. IV, 3806;Hjalparagarðr Dn. IV, 252. 271. 551.56325. 6385. 6485; Olbjarnargarðr Dn.V, 1173. 1366. 8535; Ozorogarðr Dn. IV,3825; Skomakaragarðr Dn. III, 74010. V,39516; Smiðsgarðr Dn. V, 7013; Þorælfo-garðr Dn. IV, 2263; i Tunsberg: Baldz-garðr Dn. I, 5329; Blómagarðr Dn. IX,123. 184; Einarsgarðr Dn. XI, 304. 319.3310; Gautagarðr Dn. I, 4895. XI, 706.224. 397; EJb. 19019; Hallagarðr Dn. V,1632; Jónsgarðr Dn. I, 48913. XI, 644.7013. 929. 16. 115; Petrsgarðr Dn. I,5367. XI, 1204. 215; SkomakaragarðrDn. IV, 6497. 65715; Smoksgarðr Dn.II, 5624. XI, 746. 974; Steinbjarnar-garðr Dn. XI, 185. 534; EJb. 19922;Ogmundargarðr Dn. XI, 308; Gull-smiðsgarðr Dn. XI, 746. 974; i Sútara-garðr Dn. XI, 110 (10013); i Skien:Bergulfsgarðr Dn. I, 10043; Garðs-garðr Dn. III, 7133. X, 934; GestgarðrDn. I, 2696. 2705. 2865. VIII, 149;Jónsgarðr Dn. VI, 34; KarlsgarðrDn. I, 10143. VIII, 4373; RuksgarðrDn. II, 3876; Þórisgarðr Dn. I, 10133;Herransgarðr (= biskopsgordenn Dn.I, 11003), som Biskop Jakob af Oslo i Brevudfærdiget paa Gjerpens Præstegaardden 6te Decbr. 1410, hvori den benævnes"Oslo Domkirkes Gaard i Skien derkaldes Herrans garðr", overdrog som Eiendom til Gaute Eriksson Ridder Dn.I, 8004. 9374. 9477. 9617. III, 7064. V,7613. 9484. VI, 3163. VIII, 4347. IX,3575; Klerkegord dvs. Skolegaarden, Dn. IV, 11203; i Stavanger: ArnagarðrDn. II, 5784 &fg. . V, 9523. 9723; Ingi-mundargarðr Dn. IV, 6245. 7533. 7563;Simonargarðr Dn. IV, 2954; Steins-garðr Dn. I, 4765; Svaddagarðr Dn.IV, 51418. 10) Hus, Hjem, Bo; gerae-n e-n veg af garði dvs. sende en frasig paa en eller anden Maade, med visseGaver eller Goder, naar han skal farebort eller afsted: kemr honum til minnis,hversu vel Franzeisar tóku við honum,ok hversu herraliga keisarinn gerðihann af garði Klm. 14834; svá vel afgarði gjörvir snúa þeir til skips HeilaG.II, 979 jvf 1216; móðir hans fylgðihonum á leið, ok áðr þeir skildu,mælti hón svá: eigi ertu svá af garðigjörr, frændi! sem ek vilda Grett. 3130;fyrir hvern skyld flýðir þú - ok sagðirmér eigi áðr? ok hefði ek gört þik afgarði meðr gleði ok fagnaði (VulG. utprosequerer te cum gaudio) Stj. 1812(1 Mos. 31, 27); især om Datter sombortgiftes: heyr þú sál -, fest af guðisvá sem hin sælasta festarmær -, meðréttri trú heiman gjör af garði Leif.19328 (jvf gsv. fyr hon er gipt ok af garþegor VestG. L. Additam. II, 12: 2); þatgóðz er frú m. hafði heiman (ved sitGiftermaal som Medgift) í garð Þor-steins Dn. II, 16511; hann (dvs. Gauti)hafði selt þær áðrnefndar jarðir, erMargret Hermunda(r)dóttir kona hanshafði haft í garð Gauta ok nefndarero í heimanfylgðarbréfi hennar Dn.XI, 4510; svá mikit góðz reiknaðist ígarð Halla ok erfingja hans Dn.V, 619; hón skal hafa 60 hundraðaok skal aukast þriðjungi í þínum garðiNj. 2 (325); eiga fé, hafa góðz í e-sgarði EG. 35 (7017); NBKr. 2613; Dn.I, 18914. 29819. 5906. II, 1415; falla íe-s garð dvs. gaa over i ens Besiddelse, Æf. 2877; især falla í konungs garðdvs. forbrydes til Kongen, OH. 9826;LandsL. 10 (17712); skal senda tváskilríka menn af garðinum (= &vlgarði várum nL. Kongens Gaard), ef vér komum eigi sjalfir (for at tilse hverja framferð er þeir (nL. sýslu-menn várir) hafa við vára þegna)Rb. 25 (7515 jvf 8016); ek SimonGunnarsson féhirðir í Bergvin ken-nist með þesso míno bréfi, at ek erskyldugr at lúka Jone bærard 10 pundensk sex peningum enskum minna firir6 stykki klæðis, er ek fékk mínsherra hirðmönnum í sínn mála, skalek honum þessa peninga val lúka okærliga þat fyrsta er nökkut kœmr inní garðinn Dn. III, 2166 jvf 2174; gangaí konungs garð dvs. forbryde sin Frihedog som Kongens Træl (man konungsGuL. 19811) skulle tilbringe sin FremtidsDage i hans Gaard (jvf falla í kon-ungs garð): sú kona, er hón leggst álaun, þá skal hón ganga í konungsgarð ok týna frelsi sínu, þar til erhón er leyst með þrem mörkum sexalna eyris Fsk. 174; ættborin konaleggst með þræli, þá skal hón gangaí konungs garð ok leysa sik þeðan3 mörkum GuL. 1981; eigi skulo ætt-bornir menn (som ere örvasar ok ómagarútlags manns se L. 12) í konungs garðganga, ætla skal þeim fé ok atvinnuaf útlögum eyri til þess, er hit elztaer fulltíða Frost. 5, 1320; ganga í garðskapdróttins síns dvs. forbryde sin Fri-hed til den Mand, hvis Frigivne maner: ef leysingja leggst með þræli, þáskal hón ganga í garð skapdróttinssíns GuL. 1984 fg; ganga í garð bisk-ups dvs. forbryde sin Frihed til Biskoppenog blive hans Træl: nú ef kona villáta vígja sik til nunnu, þá skal biskupeigi vígja áðr hann hafi erfingja leyfitil, en ef hón misferr síðan með sér,þá skal hón ganga í garð biskupsFrost. 3, 14; segja skuld í garð dauð-um manni dvs. gjøre Krav paa Til-godehavende i død Mands Bo, Frost.10, 23: hón skal hafa borð í garðibiskups dvs. have sin Underholdning iBiskoppens Hus, Dn. II, 823 fg jvf 6;hefir haft sik í öllu sínu aathæfi okframferð í várum garði sem einum góðummanni ok spökum berr til Dn. IX,1225 (Brev fra Biskop Hákon i Bergen);frú Katrín lauk ok upp fékk með allritilköllu biskupinum ok biskups garðií Björgvin tuttugu mánaða mata ból íjörðu þeirri, er Nesheimer heitir Dn.II, 8210; sakir þess, at ráðsmenn várir,er garð várn hafa, (skriver Biskop Hákoní Bergen) kæra ok optliga kært hafa,at þeir fá enga vissu eðr fengit hafaaf síra Erlingi í Vinju um tíundar-sölur várar -, ok at enga reikning hefir hann oss ok gört hvárki umþessar tíundir né aðrar várar okgarðsins landskyldir Dn. V, 1583. 6;jvf geldr korntíund tolf laupa, oksmátíund sex, ok ligger til garðsinsKalfsk. 56 b3; siG. þat vil ek til skilja,pótt nökkut komi þat or várum garði(dvs. fra os, fra vor Side), er þér eigitum at gera, at þér stillit eigi verrgerðinni . 36 (54);Nj9 er eigi nú, semek þeima guðs dómi vísa í garð mínn(dvs. )? . I, 439;lader mig selv rammes af denneGuds DomHeilag16 sváþótti honum -, sem þat væri skugginökkorr eða spár einar þess alls ensílla, er þá var honum í garð borit(= skuggi einn nær því hinu ílla, erþá var at honum borit . 113;OHm26= skuggi einn - hjá því öllu, er núþoldi hann . II, 178) .Heilag2Hom159;23 brást hann við þat reiðr mjökok kvezt vilja, at ymsir ætti högg íannars garði dvs. , . 97;at de indbyrdes og vexelvis havde nogen Skade at tilføie hinandenGrett19 legit hafa mérandvirki nærr garði, en at berjast við þikfyrir sakleysi . 73;Grett28 sitja hjá garðidvs. , = sitja heima: hefirblive rolig hjemmesetit hjá garði (dvs. ), en fóstrbróðir hans drepinn .*har intet foretagetsigBand7;2 fara, ganga or garði dvs. , .afstedBp I, 349 (24);2112 . 6;Krók2 . 22;Svarfd42ríða af garði dvs. , . 486;ride bortPost6líðr vetr or garði dvs. (= líðr af vetr-Vinteren gaar bort,ophører, tager Endeinn . 7), . 76 (112);Band21. 24Nj29 jvfríða af, or garði, nú væri guð í garði). under Nr. 5 = pagus ();11)lat.Ap.Gj. 17, 19 þar () hélt þánL. i Athenskóla sá maðr, er Dionisius hét okkallaðr ariopagita at kenningarnafniok kendr við garð þann, er stóð íhof Týss; - - vóru þar ( í borg-nL.inni) svá mikil blót, at náliga í hverj-um garði stóðu hof ok þeim guðunumgarðarnir kenndir, er þar vóru blótuðí hofunum . 249.Post12

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚵᛆᚱᚦᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary