Hefja

hefja

hefja, v. (hef, hóf, hafiðr eller hafinn) 1) optage, løfte, hæve op til et høiere Stedeller i en høiere Stilling; senn var áhesti hverr drengr litinn, en víf valn-esk hafit í vagna Guðr. 2, 34 (35);var konungr hafiðr dauðr af hvílunniFris. 2403; liggr sá steinn þar enn-, ok þat er brimsorfit grjót -, okmunu nú ekki meira hefja fjórir menneg. 30 (6124); hóf augu sín til himinsPost. 4707; þá hóf - enn dýrligstidróttinnönd vinar síns, ok fór enn sælstibiskup H. - af heimi þessom HeilaG.I, 36835; s. hefr sik á lopt ok hleypryfir fljótit meðal höfuðísa Nj. 93 (1444); fig. nú hóf guð svá á lopt tignJonathe Gyð. 452; hlæjandi Völundrhófst at lopti VöL. 27 (29); hefja graut,dvs. tage Grød i Skeen og føre den til Munden, Mork. 9512 (Fm. VI,3645); Fld. II, 42811; jvf hafa skyrLjósv. 2026; hefja handa dvs. gribe til noget, foretage sig noget (mods. fallasthendr e-m se s. 371 a34 fgg; jvf Folkespr. handfallen): menn munu mjök á leitavið okkr, ef við hefjum (urigtigt: hefj-umst Laxd. R. 4327) ekki handa Laxd. 60 (17418); hvar skal þá komit, er vérskolum handa hefja? Nj. 43 (6526);frýja mjök Leifi -, at hann vili aldrihefja handa, hverjar skammir sem þeimero gervar Flat. II, 3985. 2) hæve op til en høiere eller bedre Stilling; hannvildi mik hefja (VulG. exaltare) okheiðra Stj. 23910. (1 Mos. 5020); sváskal ek hefja hans kost (som du ikkevil erkjende for din Søn), sem hann séþinn son Jómsv. 615; við þann, er for-gangsmaðr vil gerast at hefja (= hefjaupp OH. 3221) ætt vára Flat. II, 3534;hófst sá staðr (nL. Roskilde Domkirke)mikit síðan OH. 1867 (Flat. II, 28414);hann var maðr stórauðigr -, vitr maðrok ættsmár, ok hafði hafizt af sjalfumsér eg. 7 (1025); annarr hefst til auð-œfa, annarr legst til fátœkis HeilaG.I, 4693; hefja e-n til ríkis OH. 3413(Flat. II, 3728); Kgs. 9628. 9722; kon-ungr hefr opt ok iðuliga þá hátt-, er fátœkir eru Kgs. 5916 jvf14. 27;þau misseri féll Hákon herðibreiðr, enhófst Magnús konungr SturL. I, 9227. 3) sætte noget i Bevægelse, i Gang,saa at det tager sin Begyndelse; hefjarannsókn GrG. II, 1669; G. hóf svámál sítt SE. I, 3620; þeir hófu okkenndu íþróttir þær, er - Fris. 536(YngL. 6); kvaðst hann nú fyrstr hafithafa þenna leik, ok áttú nú Ingolfr!segir hann Flóam. 2 (1217); prestarþeir allir, er sitja at höfuðkirkjum,þeir skulu boð hefja ok láta því boðifylgja, nær biskup skal koma Eids. I,3219; eptir þau brúðkaup, er várr herrasneri vatni í vín, hóf hann sína predik-an opinberliga Post. 32; hóf hannferðina um haustit or Borg OH. 5933jvf 3515 (Flat. II, 3830); Eb. 43 (799);ek vil hefja tilfarar við Björn ok takahann af lífi Eb. 47 (904); hófu þegarbardaga OHm. 3411; sé ek -, at ekverð at hefja þessa teiti Fm. VII,11914; hefja sögu Bp. I, 1312; þá másá óðalsmaðr, er boði er næstr, brigðhefja ok sœkja til lausnar LandsL. 6, 75;hann hóf svá (nL. mál sítt jvf Flat. I,5519; Fris. 711; Hkr. 9328) Fm. I, 332;hófu þeir þar flokk ok féngu fjöl-mennt Fm. VIII, 27316; Páll postolihóf ílla ok endi vel Hom. 473; upers. hefr e-t dvs. noget tager sin Begyndelse: hér hefr Þingfararbölk LandsL. 1, 1; hérhefr Kristni sögu; nú hefr þat, hversukristni kom á Island Bp. I, 32 fg; hefjastdvs. opstaa, fremkomme, tage fin Begyndelse:segja múginom), hvernog hafizt hefirþessi úhœfa Alex. 1253; hvaðan af hefirhafizt sú íþrótt, er þér kallit skaldskapSE. I, 2163; hófst þá orrostan í annatsinn Fsk. 20829; jvf OH. 21626; ef svikeðr ófriðr kunni hefjats Didr. 32224;síðan hófsk haugsöld OH. 221. 4) føre afsted; hana munu hefja bárur til Jon-akrs óþaltorfo SiG. 3, 60 (62); jvf Ghv. 12 (12); upers. hefr e-t dvs. noget flyttersig afsted, især om hvad der driverpaa Vandet for Vind eller Strøm: straumr var í sundinu, og hóf skipinöll saman inn at landi Flat. I, 8713;hann mælti, at kasta skyldi viðum okláta á koma - góða gripu, en þávar lognveðr ok hóf þetta fyrir straumiFsk. 1869; Þ. kastaði fyrir borð önd-vegissúlum sínum - -; en þegar þærhóf frá skipinu, sveif þeim til hinsvestra fjarðarins Eb. 4 (530); þeir G.reru upp eptir ánni ok létu hefja skip-in ofan forstreymis at þeim ÞorljótiFm. VII, 25326; hefjast dvs. fare afsted: hefst (Imper.) þú aldregi af höndumþeim sumarlangt Fm. XI, 5923. 5) døbe (eg. om Faddrene, som skulde taka barn orvatni GuL. 262; taka (barn) frá skírnar-font = suscipere de baptismo HeilaG.II, 54617. 37; jvf Du Cange III, 103072 fgg;mht. heben Mhd. Wb. I, 643 a40 fg; jvf DWb. IV, 2, 7294 fg; fr. lever Jahrb.f. rom. u. engL. Lit. V, 35 n., medens hefja dog ogsaa bruges om Daaben iAlm. uden særskilt Hensyn til Faddrene):barn hvert, er borit verðr eftir nótthina helgu, þá skal þat haft vera fyrigagnföstu, en ef borit er í föstu, þáskal þat haft vera at páskum GuL.213 fg jvf 217; nú ef eigi verðr haftat hinni fystu stefnu, þá skal bœtaaurum 3 biskope ok hefja barn, þó atsíðarr sé, en ef hann vil eigi hefjaláta ok hefir barn inni of stefnur tvær,þá - GuL. 2117; jvf NL. I, 1124. 6 fg;ogsaa: hefja barn or heiðnum dómiGuL. 213. 26; om Faddrene: þeir menn,er börn annarra manna hefja or heiðn-um dómi Hom. 13729; láta sik hefja orheiðnum dómi dvs. lade sig døbe, GuL.2213 fg. vf. hafninG. - Med Præp. ogAdv. á: hefja á rás dvs. give sig til atløbe, = hafa á rás, taka á rás: hefrhann á rás, ok rann til bœjarins eg. 46(9228); hófu þrælarnir á rás Eb. 37 (679).- af: 1) hefja e-t af e-u dvs. borttagenoget fra den Ting, hvorpaa det hviler,ligger: hóf hann sér af herðum hverstandanda Hým. 36; upers. er af hon-um hóf öngvit dvs. da Bevidstløshedenforlod ham, da han blev befriet derfra, Hítd. 6824; hóf af mér allar vámurBp. I, 51311; hefr af e-m uden tilføietmen med underforstaaet Objekt: stígumaf baki, því at ek sé, at þú ert fölrmjök; ok má vera þá, at af þér hefi(dvs. at Blegheden forlader dig, at detgaar over med dit Ildebefindende); þeirgerðu svá, létu hestana taka niðr, oker stund leið, bað f. þá ríða ok kvaðaf sér hefja (dvs. og sagde, at det blev bedremed ham) Finb. 1833. 25. - frá: hefja frádvs. borttage, = hefja af: seint vil frá hefjaum þann mannskaða (= þann mann-skaða frá hefja dvs. silde vil man forvindedet Tab, som vi lide ved at miste detteMenneske) Fld. III, 36622. - fyrir: látahefjast fyrir dvs. vige, trække sig tilbage (for et Tryk eller Angreb) = láta hefj-ast við, Grett. 13527. - í sundr: hefjaí sundr dvs. tage fra hinanden, aabne: hann þóttist eigi mega sínn munn ísundr hefja fyrir reyk SturL. II, 16421- undan: hefr undan e-t (upers.) dvs.noget trækker sig bort, afsted, af Veien, = e-t hefst undan: sóttu Varbelgiryfir brúna, en Birkibeina hefr undanFm. IX, 528 &vl 5; láta hefjast undandvs. trække sig bort, tilbage, Ingv. 7 (158 a7);hefjast undan d. s. sœkir K. þegarHrana með vápnum svá (at) hann hefirekki at gera, nema hefjast undan þartil, er hann fékk bana Svarfd. 1616.upp: 1) hefja e-t upp dvs. løfte nogetop: þá er hann hóf orminn upp áhendi sér SE. I, 1702 jvf 15821. 1647;hefr hann kalfinn upp á garðinn Flat.III, 42134; hóf sér á höfuð upp hverSifjar verr Hým. 34; hann var ljós-litaðr ok liðr á nefi, ok nökkut hafitupp framan nefit Laxd. 63 (1826); jvfNj. 19 (2927); önd hennar var upphöfð yfir öll engla fylki Hom. 17315;upers. hóf honum upp brýn eg. 13(2511); hefjast upp dvs. hæve sig op forens Øine, idet han kommer nærmere og nufaar Gjenstanden at se; hann kemr urmörkum fram ok sér hann, at heröðhefjast upp fyrir honum Fld. II, 25814;sîðan ferr I. marga daga eptir ánni,þá hófust upp borgir ok stórar bygðir,ok þá sjá þeir ágæta borg Ingv. 5(1513). 2) ophænge, = festa upp: fyrirþær sakir festið þér hann í stagl okþenit allan líkam hans; en er hannvar upphafðr ok þandr í stagli, þá -HeilaG. II, 32213. 3) = hefja 2; lítrhann lága hluti at upp hefja (lat. utattollat), en háfa, þat er dramblátirmenn, kennir hann, at hann lægi þáHom. 157; hœfir í upphafi, at vér allirsamt hefim upp ok styrkim trú váraHeilaG. I, 6217; þessi atburðr hóf mjökupp hugi manna Pr. 2922; upers. aldrihóf hann þó upp til metnaðarsam-ligrar dýrðar af þeirra alheilsu, ergrœddust (nL. af ham) HeilaG. I, 9015;hefjast upp dvs. ophøie sig selv: at hanndrambaðist eigi né upp hœfist í hugsansínni HeilaG. II, 5306; er hugr mannshefst upp af góðum verkum sínum okhann ætlar sik betra en annan Hom.4810. 4) = hefja 3; hófu upp tilkallþat, er þeir þóttust þar eiga um féþat, er - eg. 9 (1810); jvf OH. 3214;Flat. II, 3527; hefja upp rannsóknGrG. II, 1667. 10; hefja upp stefnu Laxd.84 (2363); hefja upp stefnuboð Eids.I, 332; hann skal upp hefja smið sváGráG. 1520 (GrG. I, 144); sigldi suðr umsjá ok hóf upp suðrgöngu sína í Nord-mandi Nj. 160 (28121); gékk E. fyrirhann ok hóf upp kvæðit ok kvað háttok fékk þegar hljóð eg. 63 (14820);er hann heyrði messu upphafna Fm.V, 2255; pá miskunn skal hverr upphefja af sjalfum sér Hom. 1110 jvf 1114;þar hef ek upp, sem mér þykkir skyld-ast, hversu sem önnur fara gjöldinFm. VII, 1465 (Mork. 1856); þeir eru,er vel upp hefja atferð sína ok endaílla Hom. 4617 jvf 473 under hefja 3; eigivitum vér þau mörg dœmi, at konung-arnir hafi villur upphafðar, heldr vitumvér þau mörg dœmi, at konungarnirhafa niðr feldar villurnar en biskup-arnir upphafðar Anecd. 2131 (2730);upers. er upp hóf adventus domini Fm.IX, 3383; hér hefr upp ok segir fráþeim tíðindum, er nú hafa verit umhríð Fm. VIII, 53; hefjast upp dvs. sætte sig i Bevægelse til et Foretagende: hóf-ust upp til úfriðar þeir höfðingjar, eráðr höfðu látit ríki sín fyrir þeim lang-feðgum eg. 50 (10125); lúta til útlendrahöfðingja en hefjast upp með úfriðimóti réttum konungum OH. 4521 (Flat.II, 502); man yðr eigi svá mikilla munaá vant, at þér munit upp hefjast okrekast af höndum frændaskömm þessa,at eigi munið ér - OH. 3219 (Flat.II, 3522); - uppi: hefja uppi = hefjaupp 4; hefja 3: H. hefr uppi orð sínok biðr Þordísar Vatsd. 21 (354). -út: hefja út dvs. begrave (jvf útferð):síðan andast B. en þegar hann var úthafiðr, þá - eg. 7 (1116); jvf Bp. II,317; Æf. 710. - við: láta hefjast við= láta hefjast fyrir: hestarnir bitustallvel -, Oddr fylgði með kappi, enGrettir lét hefjast við Grett. 699; létþá jarl (nL. da han under Forfølgelsenindhentede Sverres Skibe) hefjast við(&vl hefla) ok beið svá sínna mannaFm. VIII, 8221. - Som Former, der tilhøre hefja, stundom findes brugte iden Verbet hafa tilhørende Betydning (se s. 585 a43 fgg), saa forekomme ogsaaomvendt Former, der tilhøre hafa, i Be-tydning af hefja, f. Ex. höfðust orrosturfor hófust orrostur Fm. XI, 18426;haft som Præt. Part. af hefja GuL.214. 7. 17.; NL. I, 1124. 6 fg se under hefja5; upp höfð Hom. 17315 se under hefjaupp 3; upphafðar Anecd. 2131 se under hefjaupp 4; upp hafðr með nökkurrisœmd Kgs. 965; hafðr til ríkis Kgs. 9722; jvf hefja á rás = hafa á rás, og de forskjellige Læsemaader hefr eigi höfuðsog hefir eigi höfuðs Nj. 135 (2137).

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚽᚠᛁᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary