Heill

heill

heill, adj. 1) hel, udelt, saadan at derpaa ikke findes noget Brud, at den ikke eritu; þikkir (peningrinn) sem heill sé, efsaman er lagðr, ok má þó taka ísundr í tvá hluti GísL. 147; taka til atbrjóta (nL. hauginn), ok kómust umkveldit niðr at viðum, en um morg-uninn eptir var haugrinn heill sem áðrHarð. 15 (451); dragnar hann at trénuok inn í endann ok allt þar til, erhann hverfr inn í tréit, keisari gékkþá til ok öll hirðin ok hugðu at, oksýndist heilt tréit sem áðr Mag. 307; heill var karli hjalmstofn (dvs. hauss),en vínferill valr (dvs. kalkr) rifnaþæHým. 31; báro þó heilan (nL. kalk)fyr Hými Hým. 29; létu slíta holdhans með ullkömbum til þess, unzhvergi var heilt hold á líkam hansHeilag. I, 2622; meðan heilir (= úsárir)várom, (mods. nú erom svá sárir Völs.1765 c. 36) Am. 56 (60); Önundr (tré-fótr Grett. 313 fg) var svá frœkinn, atfáir stóðust honum, þótt heilir væriGrett. 1428. 2) uskadt, lat. salvus; bréfheilt ok óspellat Dn. III, 815. IV,2576; meðr hans secreto hangande heiluok ósköddu Dn. III, 2335; með hang-andom insiglom heilum ok úskaddomDn. III, 1455 jvf 7537; sú silkiræma,er Ólafr hafði átt (men hørte til deKlæder, hvormed Bjørn var begraven),var heil ok ósökuð (= úfúin Hítd. 1916) da hans Lig blev optaget af Jor- den Fm. IV, 11028; er gótt heilumvagni heim at aka OH. 1662; Eg. 38 (7511); Flat. II, 51314; vargr komaptr rennandi - - ok kastaþi niþrgrísinum (som den havde taget) heil-om fyrir fœtr henni Heilag. I, 2602;hafi hann hit dauða, en hinn hafiheilt fyrir, er átti LandsL. 7, 372; er - asvá brattr breki né svá blár unnir, þók/,o/mstu heill af hafi Sigdrif. 10; atþér skipit svá ok skapit alle hlutisem þér vilit millim vár, heilli sœmdguðs ok haldinni Thom. 17923; heilliyðarri sœmd þikkist ek vita (dvs. uden atjeg derved vil sige noget, som gaar edersÆre for nær, saa er det min Mening),at þenna dóm tóku þér at vizku Salo-monis Æf. 8784; gjör þú mik heilan(Vulg. salvum me fac) Post. 28434 (Matth. 14, 30); vér megom eigi annanveg heilir verða (= lat. nos alitersalvi fieri non possumus), nema vérjáttem iðrande þát, er vér gerom rang-liga Hom. 192. 23; sá er staðfastr er allttil enda, sá man heill verða (= lat. qui perseveraverit usque in finem, hicsalvus erit) Hom. 497. 26; vera meðheilu dvs. være som det skal være: barek firi hann þat eitt, at mér þóttimeð heilu vera í mínni ætlan Heilag.I, 43932; kom með heilu (nL. af hafi)í Dögurðarnes Eb. 2950; jvf kom hannmeð heilu til Noregs OH. 9531; tókstþeim allt greitt um sína ferð, ok kómumeð öllu heilu heim Eb. 51 (9730);mætti þeir vel hafa snúizt aptr meðmikinn sigr ok haldit heilu (dvs. oguden Skade eller Tab) Alex. 13815;þat er mínn vili, at þeir haldi eigiallir heilu Ólafs synir dvs. at ikke alleOlafs Sønner skulle gaa fri for at lideSkade eller Tab, Laxd. 59 (17116); þóttIllugi sé ungr, þá mun hann þó verðaþroskamaðr, ef hann heldr heilum sérGrett. 9730; hér má hann sjá á báðarhendr mér höfðingja marga, ok meðanek held þessom heilom, man - Alex.12516; heill ok haldinn dvs. i god Behold,uskadt: kom þar allt heilt ok haldit tilvár Dn. II, 915; þú mont aldri mik sjásíðan heilan ok haldinn EL. 7113; ek skalbera hana (nL. det nyfødte Pigebarn)til kirkjudura heila ok haldna Str.176 jvf Æf. 2588; heldu þeir í hafskipinu ok kómu til Leifsbúða meðheilu ok höldnu Flat. I, 5451; siglduþeir - austr í haf ok -, kómu þeirþá með heilu ok höldnu til NoregsFlat. I, 17736. 3) lykkelig, vel faren,som er i saadan Stilling at han maafinde sig vel derved, har det godt,mods. armr 1; lítt heill Fbr. 3311 (seunder heilsa, v. s. 761 b59); spurði J.hvernig þar væri heilt (dvs. hvorledesder stod til), hann sagði, at þar varvel heilt (dvs. at der stod godt, vel til)Eg. 87 (22213); især i ønskende, hilsendeTiltale (ligesom sæll Æf. 7857): heil oksæl (= ave)! María! Mar. 1820. 2123. 3583;heill (dvs. ver heill)! Magnús frændi!Fm. VII, 1719; kvaddi konung á þessaleið: heill, heill! herra! Vatsd. 8 (1626);Sturla gékk at Jóni -, s. mælti viðhann: heill þú! Jón! SturL. I, 806;tekr O. í skikkju hans ok mælti:heilldu (dvs. heill þú)! Egill! hann tókkveðju hans Band. 1013 fg; kvaddi hannþær fyrri, ok mælti heilar sé þit (Vulg.avete) HomiL. 7225 (Matth. 28, 9); biðitheila frændr Ingvars (hilser IngvarsFrænder), er þér komit til SvíþjóðarIngv. 8 (1602); Bessi var í fyrirrúmiá skipi Sveins jarls, en er skipit seigfram hjá flotanum, þá mælti Ólafr konungr hátt, er hann kendi Bessa -,farit heilir, Bessi! hann svarar: veritheilir, konungr! OH. 4034; far heill oksæll, herra biskup! Fm. VII, 19721;sitit heilir, herra! Flat. I, 5794; áðrhann fœri í braut, gékk hann firi Olafkonung ok mælti: sittu (dvs. sit þú)allra konunga heilastr OH. 661 fg; hónkom til Þverár ok kvaddi Glúm okmælti: sittu heill! Glúmr! VígagL. 2644;bað hann heilan fara og heilan aptrkoma Hák.Iv. 2395 jvf 24512; er hónVigdís sá hann, gékk hón í mót hon-um ok bað hann heilan koma VígagL.820; heill kominn! Blasius! Heilag. I,2607; bað þá heila (= vel Flat. II,8816) fara ok heila hittast dvs. tog Af-sted med dem (som skulde reise), idet hanudtalte et Ønske om lykkeligt Gjensyn, OH. 7313 (Fm. IV, 17127); Ívarr varleiddr upp undir öxi ok hvarf áðr tilþeirra ok bað þá heila hittast Fris.3343; ver halfu heilli, er þú hefir þettaum mælt dvs. jeg ønsker dig saa meget hellerealt godt, som du har sagt dette, Flat. I, 18030 (Fm. XI, 11010); er þessa velheitstrengt, ok ver halfo at heilli, okefn þetta vel Jómsv. 709; seg heillsögu dvs. Gud velsigne dine Ord, velsignedig for dine Ord, Mork. 3910; gef þúmanna heilastr dvs. Gud velsigne dig fordin Gave, Flat. I, 33611 (mods. arm-astr s. 735 fgg); mæl þú manna heil-astr Flat. II, 19629; mæl þú allradrengja heilastr Fm. VIII, 975; báðuhann tala konunga heilstan Fm. VI,24010; lúk heill munni í sundr Band.*1530; njótit heilir handa dvs. til Lykkemed eders Hænders Gjerning, Nj. 45(717); jvf Laxd. 55 (162); svá heilleller heill svá dvs. saa vist, saa sandtsom en vil, at det skal gaa ham vel (jvfhalfu heilli): anvendt dels a) i en Forsik-ring om at noget er sandt (jvf heilsa(f.) s. 762 a12), dels b) i en Opfordringtil at gjøre noget, dels ogsaa c) saa-ledes at der hverken følger nogen For-sikring eller Opfordring, men Ordenemaa opfattes som en Opfordring til atgive Agt, høre efter, være opmærksom: a) ek svá heill, ek skal maka honumháðung Flat. III, 23917 (Fm. V, 23026);jvf svá vil ek heill (nL. vera)! - hérer kominn Grettir A. Grett. 17010; b)heill svá! Oliver! mæltu (dvs. mæl þú) eigislíkt Klm. 50719; nú heill svá! tak semskjótast til þínnar kunnustu Heilag. II,9117; heill svá! riddari! þyrm lífi þínuRidd. 5728 heilir svá! skyndit til okrekit út úvin þenna Stj. 4759; heilarsvá! förum til ok gefum honum - vínat drekka (Vulg. veni! enebriemus eumvino) Stj. 12425 (1 Mos. 19, 32); heilirsvá! tökum heldr skjótt ráð Stj. 62124;svá heilir drepum Ólaf digra (= ger-um svá vel, at vit drepum Ólaf d.Flat. II, 8528; jvf heill svá at þústatt ok trú mér Post. 45830) OH. 7020; ogsaa: son mínn, segir hann, heillsvá! ver kyrr ok far eigi frá feðr þínumFlor. i AnO. 1870 s. 774; jvf seildistmaðr til ok vildi taka (nL. gullhúsit afhenni), hón bað hann heilan svá attaka ekki af sér SturL. I, 28710; c) heillsvá Maure (= lat. eia Maure!) Heilag. I, 6742); heill svá Bricti, heill Bricti!Heilag. I, 60026. 4) hel, fuld saa at der intet fattes eller mangler; i Mod-sætning til større eller mindre Deleaf den Ting, hvorom der er Tale, =fullr; heill hleifr Nj. 79 (4613); seljaklæði stykkjum heilum, vax botnumheilum (jvf hunang í fötum fullumRb. 4928) Rb. 4927. 29; svá skal grafa,at alin sé heil jarðar fyrir ofan kistuEids. I, 507; leið nú svá fram heiltár, at - Bp. II, 15216; er hón ok tolfmánaðum heilum (dvs. et helt Aar) brottuor biskups garði, þá - Dn. II, 825;þat kunni engi segja þeim, at degieinom vas fleira, en heilom vikomgegndi í tveim misserom IsL. 4 (74);skal hér telja aldregi lengra fram en7 (nL. daga), en ef fleiri verþr þá skolo7 niþr falla, því at þat er vika heilRímb. 60 a2 (2311); til dróttinsdags íhvítadögum, þar er vika heil á milliok gagndagaviko Grág. 386 (Grg. I,2919); hann hafþi áðr látiþ telja búendrá landi hér, ok vóro þá í Austfirþingafjórþungi 7 hundroþ heil ÍsL. 10 (1630);þótti óheogra at telja holfom deogrumen heilom Rimb. 53 a (1135); kvadde ekÞorer optnemfndan at sverja um fyrr-sagða bœnahaldkú, hvat (er) móðer hansgaf þá kú heila eðr halfa Dn. II,37914; er þat boð várt til þeirra, atþeir lúki hvern pening heilan ok halfanþeim í hendr, er umboð kirknanna hafaDn. III, 10137; sættast heilum sátt-um VígagL. 284; Háv. 5020; Alex. 6018;at heilu dvs. fuldt ud, tilfulde, saa atintet fattes eller staar tilbage at gjøre: grœða e-n at heilu Eb. 29 (5128); Æf. 11190; Frump. LXXIV21. 5) sund, frisk, saa at man intet fattes paa Helbreden,men med Hensyn dertil befinder sig vel, =heilbrigðr, hét því, at hann mundi fágört hann heilan (dvs. helbredet ham) áþriggja nátta fresti, ef hann vildi ákyrðum hafast Alex. 2423; þá muntuverða heill (nL. af líkþrá þínni L. 16),ok með heilsu líkamans muntu gleðjastí friði ok farsæld þessa heims Flat. I,43935; hvatki sótt sem hann hefir okneytir hann þeirra grasa, er þar vaxa,þá verðr hann þegar heill Kgs. 2229;jvf Bp. I, 35112. 30 (2624. 2716); þar skalhverr heill verða, sem haltr varð Bjark. 1205; ef maðr görist húsgangsmaðrheill ok svá hraustr, at hann mættifá sér 2 missera vist, ef hann vildivinna sem hann mætti Grg. I, 1405;mátti hón eigi áðr skríða þangat, enþaðan gékk hón heil ok hraust tilsínna heimkynna Flat. II, 38328; íllaheill dvs. syg (mods. vel heill Mar. 12518 se s. 760 a6 fgg): er - at maðr alls vesall,þótt hann sé ílla heill Hm. 68 (69);kona hét Arnbjörg, er vanheil var -henni vitraðist Maria dróttning okspurði, ef hón þóttist ílla heil -, númuntu, kvað María, verða heil héðanífrá -; þá tók - sæl María -, en húnkonan vaknaði alheil Mar. 15431 fgg;heill sem fiskr se s. 420 b36 fgg; heiltráð kaldes et saadant Parti eller Gifter-maal, hvorved Manden faar en friskHustru: þá er heilt (nL. ráð), ef hóner eigi vanheil, svá at hón væri verðiat verri, þó at hón væri ambátt Grág. 16218 fg (Grg. II, 3510. 12); hvor der er Tale om Helbredelse af en Sygdom til-føies dennes Navn i Gen. eller vedPræp. af: var hann (nL. den døve) heillorðinn síns meins Bp. I, 35228; er hannvar heill maðr orðinn þeirra áverka,er - Fbr. 10522; gékk Þ. milli stofuok eldhúss ok var þó eigi heill sársins(= ekki gróit sár hans Fbr. 9613)Flat. II, 21617; jvf Eg. 9 (1611); dóttirbónda var þá á fótum ok heil meinasínna Eg. 79 (19013); varð hann alheillaf sínum mikla höfuðverk Heilag. I,65516; bezt er um heilt at binda dvs.det er det bedste ikke at udsætte sig for Fare, naar man kan undgaa det, Fm. VII, 26312; Laxd. 46 (1373); bezt er umheilt at búa d. s. Flat. I, 4208; grœrum heilt með þeim dvs. de blive aldelesforsonede, forligte, saa at der ikke blivernoget Spor af forhenværende Fiendskab (jvf Alex. 120 citeret s. 630 a19 fgg):þótti þetta vænst til, at gróa mættium heilt með þeim Fm. XI, 8720(Jómsv.* 7423); jvf Flat. I, 17114; eigimun um heilt gróa með okkr, ef þúheldr þar um teknum hætti Eb. 47(9113); héðan af greri aldri um heiltmeð þeim VígagL. 979; eigi heil siges Kvinde at være, naar hun er frugtsom-melig: húsfreyja þín er eigi heil okman hón fœða meybarn GunL. 2 (19612);vöxtr mínn er í þrútnan ok þyngistheldr gangan - -, em ek nú kona eigiheil; Þorkell svarar: hverr veldr þvíLjósv. 2239 fgg; jvf Karlsefn. 11 (1546);Fld. I, 5216. 25717; Mar. 12222 (jvf12213 fg. 12518. 23); þeir leituðu (dvs. þreif-uðu se L. 17) um hana ok máttu þeirekki annat finna, en hón væri vel heil(dvs. end at hun ikke var frugtsommelig)Mar. 12518. 6) heldbringende, = heil-samr, heilsamligr; prestinum þótti eigiheilt at setja hann (nL. krossinn) annatsinni undir sama váða Fm. X, 4174(Ágr. 8714); sjám vér eigi annat heiltí þessu máli, en biskup sœki á fundvárn, ok - SturL. I, 22432; ráða e-mheilt dvs. give en gode Raad, raade hamtil det beste, Bær. 12153; Ridd. 9314;Heilag. II, 5695; heilt ráð dvs. godtRaad, gavnlig Beslutning, Fm. IX, 26212;þeir menn (er börn annarra mannahefja or heiðnum dómi) ero skyldir atöllom heillum ráðum ok mykilli vin-áttu Hom. 13730; sakir heilra ok hollraráða, sem vér væntum helzt af yðrDn. III, 766; nú verði þér, herra! atsjá heilt ráð (= sjá heilt OH. 4810)firir oss Flat. II, 3233; hefi ek fire þvísótt nú á þínn fund, ok vætti ek þarheilla ráða ok trausts þíns OH. 679(Flat. II, 8223); ef guð kallar hann fráoss, þá þurfu vér heilla ráða, hvern vérskolum til konungs taka eptir hannFm. IX, 24614; heil kenning dvs. gavnligLærdom, Paamindelse: prestrinn tekrnú heila kenning, þó at leikmaðr gæfiBp. I, 18220. 7) velsindet, tilbøielig tilat tænke og gjøre hvad som er godteller ret, = góðfúss (jvf heill at hugok hreinn at líkam Heilag. I, 2575;heilhugi, heilhugaðr); hugsaði þó fyrirsér, at eigi væri víst, hvárt þeir værisvá miklu traustari eða heilli, er slíktbáru til eyrna honum Flat. III, 31938;hann (nL. erkibiskup) skal vera þeim(nL. kórsbrœðrum) mildr faðir, heillok góðviljugr Dn. III, 3911; var hannvitr maðr ok vel heill vinum sínumok jafnan at ráðum sóttr Bp. I, 62116;af heilu dvs. af, med et godt Sinde-lag eller Velvilje, = af góðfýsi, af heil-um hug (se nedenfor s. 760 b9): nú finnek í fyrsta sinni, at ráðin Einars erueigi af heilu við mik, má vera at þvíkomi optarr Ljósv. 1611; bar hanneigi af heilu söguna Lafranzi dvs. varehans Udtalelser saadanne, at de ikkekom af noget godt Sindelag mod L.Bp. I, 81728; heill hugr dvs. Velsindethed,godt Sindelag, = góðfýsi: ef þú hefirheilan hug við mik, þá mun sjalft lofasik, ef vel er, enda mun sjalft lastasik, ef ílla er Nj. 117 (1764); þá hlógusumir at honum - -, en þeir, ermeð heilla hug vóru (vare af bedreSindelag), kómust við, er þeir höfðueigi slík verk unnit (som han gjorde ogde burde gjøre) Heilag. I, 6095; þat erílla, ef þér mislíkar, því at þetta gerð-um vér af heilum hug Nj. 117 (1763);nú ef þú þykkist af þessu vanhaldinn,þá vil ek þat vinna til heils hugarþíns (dvs. for at vinde din Velvilje) atfóstra son þínn Laxd. 27 (708).

Part of speech: adj

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚽᛁᛚᛚ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary