Helvíti

helvíti

helvíti, n. eg. og oprindelig (ligesom ght. hellawîzi Graff IV, 861; hellewîzeMhd Wb. III, 783 b47; gsax. helliwiti,ags. hellewite) den Straf som de afdødekom til at lide, naar de havde forladtdenne Verden, og dernæst Stedet hvorde lede den; men da en saadan Lidelse (víti, ght. wîzi Graff I, 1117, mht.wîze Mhd. Wb. III, 783 b1 fgg) efter dekristelige Forestillinger eller Lærdomme,som vare gjældende paa den Tid, daKristendommen indførtes i de nordiskeog tydske Lande, rammede alle afdødemed Undtagelse af enkelte hellige, omikke som en evig Pine i de fordømtesOpholdssted, saa dog som en Renselse iSkjærsilden (se Leif. 19427-19513), kom helvíti til at betegne de afdødes Op-holdssted i Amindelighed eller til at bliveenstydigt med hel 2, hvilket man tænktesig liggende under Jorden (jvf heimr-inn neðri, undirheimar; sá hann rœtrapaldrsins smjúga í gegnum jörðinaallt niðr til helvítis Anal.2 2064) lige-som Romernes orcus, infernum, Græker-nes , som ogsaa netop betegnesmed gn. helvíti, f. Ex. naar Pluto kal-des helvítis guð Pr. 21731. 21815 (jvfLucani Pharsalia VI, 662. 799-802)jvf Plútu skal vera höfðingi yfir hel-víti Trój. 1 (613); blíðir staðir bíðafeðr þíns í helvíti Pr. 21815; herð þínahœgri hönd ok lát mik fylgja Ektorisyni mínum til helvíta Trój. 24 (70);meðr sorg ok sút man ek niðr stígatil sunar míns í helvíti (Vulg. in infer-num) Stj. 19511 (1 Mos. 37, 35; jvfgsv. Siälinna thröst. 39816); munu þérmínar ellihærur meðr sút ok harmi tilhelvítis fœra (Vulg. deducetis canosmeos cum dolore ad inferos) Stj. 21436(1 Mos. 42, 38; jvf gsv. Siälinna thrösts. 40723); í helvíti (= Vulg. apud in-feros) Heilag. I, 23713 (Præd. 9, 10);paa lignende Maade er Ordet ogsaa an-vendt i den kristelige Terminologi: al-máttigr konungr gerþi sér fyrst albjartahöll þá, es hann kallaþi ríki himna,síþan gerþe hann myrkvastofo; þates heim þenna, en í þeirri myrkvastofosetti hann dauþa gröf, þat es helvítiElucid. 5728; jvf Flat. I, 3023; guð erallra luta dróttinn ok herra, himneskraok jarðneskra ok þeirra, sem í helvítieru Stj. 2016; þá dó enn válaþi ok varborinn (laþaþr Leif. 375) af englomí faþm Abrahæ, þá dó ok enn auþgiok var grafinn í helvíti (Vulg. sepul-tus est in inferno) Leif. 429 (Luc. 16,22); jvf Heilag. I, 24430. 2474; tvennero helvíti, annat et neðra, en annatet efra, et efra helvíti er hinn neðstihlutr þessa heims, en sá staðr er fullrmyrkra ok meina, elds ok frosts, hungrsok þorsta ok annarra líkams kvala,bardaga ok ekka ok hræzlu sem ritater: leið þú önd mína or dyflizu, þater at skilja frá helvíti; hit neðra hel-víti er andlig kvöl, þat er óslökkviligreldr, sem ritat er: þú leystir önd mínafrá helvíti hinu neðra; sá staðr erundir jörðu, at svó sé andir syndugargrafnar í píslir (= lat. in inferno) semlíkamir í jörð (hvortil lat. føier: ut dedivite dicitur: sepultus est in inferno);í þeim stað eru níu höfuðpíslir, enfysta er o. s. v. Elucid. 162 fg; itneðra helvíti (= pyttr helvítis Post.26935 se s. 788 b14 fgg) Heilag. I, 34733.34839; Leif. 18232; Post. 9719; Mar.117930; þess vil ek nú spyrja, hvártvér skolum því trúa, at helvíti sé hérí heimi eða undir jörðunni; eigi vilek þat víst segja, því at sumir mennætla helvíti vera í nökkurum leyndumstað í jörðu, en sumir undir jörðu;en er sálmaskaldit segir, at þú leystirönd mína frá ino neðra helvíti, þásýnist mér svá, sem it efra helvíti séá jörðu, en it neðra undir jörðu Heilag.I, 25413; krossfestr steig niðr til hel-vítis, en á þriðja dag steig hann uppaf dauða Stat. 2855; þat er rétt trúa,at þá er öndin skildist við líkamadróttins á krossinum helga, þá steighann niðr til helvítis með guðdómskrafti í þann stað, er heilagra mannasálur vóru fyrir, því at áðr en píslinkœmi fram (dvs. Kristi Lidelse var fuld-bragt, til Ende), þá var engi svá heilagrmaðr ok dýrligr, at eigi fœri sálin tilhelvítis, ok eru þar þrír staðir greindirí heilagri ritningu: sá er einn, er Abra-ham ok helgir höfuðfeðr vóru í, okvar þar eigi önnur písl -, en þeirnáðu eigi at sjá dróttin eða koma tilhiminríkis dýrðar fyrr en lausnarinnkœmi at vitja þeirra - -; annarrstaðr heitir purgatorium, þat þýðisthreinsanareldr - -, enn þriði staðrí helvíti heitir puteus inferni, þat þýð-ist pyttr helvítis, ok fara þangat þeirramanna sálur, er í höfuðsyndum látastok rekningar ero frá guði, ok leysistengi or þeim stað, sá er þingat kemrPost. 26912 fgg jvf 28624 fgg; þá höfðuhelvíti fundit sínn birtara Heilag. I,52511; (steig hann til helvítis) ok ræntihelvíti á þeirri stundu, sem - Elucid.12312; eptir þann dag herjaði guð hel-víti Rimb. 48 b35 (318); várr herra JesusKristr - herjaði helvíti ok fjötraðifjándann Heilag. II, 5121; at herjuðuhelvíti reis hann upp af dauða á þriðjadegi Klm. 2793; þá er várr dróttinnherjaði í helvíti ok bant djöfulinnHb. 3221; þú herjaðir til helvítis ok battdjöfulinn Heilag. I, 41224; hví flytitþér -, at þá er líkaminn dó á kross-inum, herjaði guðdómrinn til helvítisok ynni þar svá mikinn herskap (jvfEph. 4, 8 fg), at - Æf. 48127; helvítikennir hann því at þat geldr - þá, esþat gleypþi Elucid. 5721; þá kom kon-ungr dýrðar at helvítis virki, hann brautþegar borg helvítis ok gerði á hliðmikit Heilag. II, 62 fg. 1127 (jvf Thilo cod. apocr. n. T. 1, 7217 fgg); byrgihelvítis Mar. 68425; lásar helvítis Mar.117915; myrkr helvítis (= heljar myrkrHeilag. II, 121. 221. 925) Heilag. II, 64;helvítis djúp = pyttr helvítis Heilag.I, 67812 (men i anden Betydning: helvítisdjúp dvs. Underverdenens Dybder Elucid.6210); pyttr helvítis dvs. lat. puteus in-ferni, det dybeste Sted i Helvede, hvorde fordømte lide den evige Pine: ennþriði staðr í helvíti heitir puteus inferni,þat þýðist pyttr helvítis Post. 26935;jvf hinn djúpasti pyttr helvítis Mar.108233 (djúp helvítis Heilag. I, 67812);helvítis búar dvs. de som have sin Boligi helvíti (men Udtrykket gjengiver lat. infernus, gr. ) Heilag. II, 529. 624.75. 1528; helvítis folk d. s. Heilag. II,438. 529. 1528; helvítis höfðingi (= heljarhöfðingi Post. 74834; jvf höfðingi dauð-ans Heilag. II, 47. 1921; höfðingi myrkr-anna Heilag. II, 332; Mar. 117412. 11864;Æf. 4445) Heilag. II, 316. 1827. 195;jöfurr helvítis d. s. Heilag. II, 634(jvfdauða jöfurr Heilag. II, 626); höfðingjarhelvítis (= ríkisdjöflar í helvíti Heilag.II, 514; 1511; höfuðdjöflar Heilag. II,531; lat. inferus Thilo cod. apocr. n.T. I,71516. 71910) Heilag. II, 1119. 1531.2011; allir helvítis þjónar (lat. officia)Heilag. II, 1426; þola helvítis kvöl íöðrum heimi Hom. 6630; helvítis kvalarElucid. 16211; Flat. II, 39129; Nj. 157(2732); helvítis pínslir OHm. 12211;Hb. 2320; helvítis eldr: er oss keyptimeð sínu blóði frá nauð ok dauða okhelvítis eldi Hom. 6710; skolo þá íllirbrenna ávalt í helvítis eldi Heilag.I, 2551; helvítis logi: þá er hann (nl.myrkra höfðinginn) sópast áðr um ímiðjum helvítis loga Alex. 1549; þatharma ek ok, at sál þín skal brenna íhelvíti Sturl. II, 18225; hann reinsi núhér verda (!) sínn glœp, at hann forðistþar fyrir eilifu pínu ins heita helvítisHeilag. II, 51712; i Betydning af dette heita helvíti maa helvíti være brugtLeif. 17511, hvor det er = pyttr hel-vítis Post. 26935 (se s. 788 b14 fgg); jvfandir vándra manna ero leid(d)ar tilhelvítis Heilag. I, 23716. - Som Steds-navn forekommer Helvíti EJb. 41620.41719. 4182; jvf hereditas dicta thø derhelle i Liber hereditatum St. Nicolai i Hamburgs Stadsarchiv, se Korrespon-denzblatt des Vereins für niederd.Sprachforschung I, 7144.

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚽᛚᚠᛁᛏᛁ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary