Herað

herað

herað, n. (gsv. hæraþ Schlyter 306 b; gd. hæræth Eriks sjæl. Lov 4, 7; jvf P.A. Munch d. n. Folks Historie I, 1.93 fg; Waitz deutsche Verfassungs-geschichte I3, 214 fg; RA. 532) 1) Bygd,beboet Land eller Del af Landet; efhross kemr at manni í óbygðum, okvarðar manni eigi eptirrásin, ef hannheptir á næsta bœ, þótt þat rennifjórðunga á milli eða um heiðar þær,er vatnföll deila tveggja vegna á milliheraða Grág. 2472 jvf 24610. 2417 (Grg.II, 6511 jvf 655. 6112); ef lík finnstá fjöllum þeim, er vatnföll deila merki,ok skal sá maðr fœra lík til kirkju,er næst býr vötnum þeim í heraði, ernæst sprettr upp líkinu á fjallinu; -þangat skal til heraðs fara, sem vötnfalla Grg. I, 1112. 15; var þá þoka mikilum herað, en þokulaust um fjöll Sturl.I, 28723; reið hann (nl. Sighvatr) uppeftir heraði - - Órœkja reið vestrum heiði Sturl. I, 34013. 18; góða áttuþeir ferð um heiðina ok svá um her-uðin Sturl. II, 18914; fékk hann sérhesta þar (nl. í Eyjafirði, hvor hanvar landet) ok reið inn til heraðs Sturl.II, 427; síðan reið Gunnarr heim okreið um heraðit at bjóða mönnumNj. 33 (4924); var allgótt at ríða ofaneptir heraðinu Sturl. II, 16026; víðaum heraðit Sturl. I, 1612 fg; hverr munfœrt hafa þessa hluti í svá fjarlægheruð Fm. X, 37411; í heraði því, erÞelamörk heitir OHm. 1202; í Dan-mörk í heraði því, er á Fjóni heitirJómsv. 592; þeir foro aþra g/,o/to heimtil heraþa sínna (Vulg. per aliam viamreversi sunt in regionem suam) Homil.5930 (Matth. 2, 12); herað lifandi manna= ódáinsakr: hann girntist hlutinnengan í líkama, nema sjá hifneskadýrð í heraði lifandi manna Post.49516; herað várt er paradís Homil.5931 jvf 5933. 601. 2) Landsbygden,mods. a) By eller Borg: ef maðr á húsí kaupangi en bú í heraði o. s. v. Landsl. 3, 72 fgg; ef þá skil á, hvert(= hvárt) málit var gört í kaupangieða heraði Frost. 10, 314; ef þat málskal sœkja í heraði, sem gört er íkaupangi, þá -; en ef þat mál skalsœkja í kaupangi, er gört er í heraði,þá - Frost. 10, 321 fgg; jvf Dn. V, 6520;at fylkiskirkju skal járn bera í heraði,einni kirkju er til skilt í kaupangihverjum Frost. 2, 455; allt þat, er íkaupangi er gört, þá skal þat at kaup-angrsrétti sœkja, en allt þat, er í her-aði er gört ok hvarfar millum várheraðsmanna ok bjármanna, þá skalþat at heraðsrétti sœkja Landsl. 5,16; erkibiskup Jón gaf ok skipaðiprofendur ok kirkjur í bœ ok í heraðio. s. v. Dn. III, 3542; Arni - biskopí Bergvin sendir öllum mönnum í Berg-vinar biskupsdœmi, í bœ ok í heraði- kveðju guðs ok sína Dn. III, 1012;þá munu hundar eta, sem innan borg-ar (Vulg. in civitate) deyja, en hinahræfuglar, sem í heraði deyja útanborgar (Vulg. in regione) Stj. 5879 (1Kong. 16, 4); Tifr gékk or farveg sín-um í Rúmaborg, ok varð nær jafnháborgarveggjum ok spillti mörgom ökr-om í heraði Heilag. I, 22913; b) Kon-gens Omgivelse eller Tinget; þar erumörg tilgöng, at slíkir menn eru meðkonungi heldr en í heruðum eða kaup-förum o. s. v. Kgs. 5818 jvf 19. 22; ættirþú þat á þingi at göra en eigi í her-aði Band. 164; allir aðrir hygg ekat á braut sé farnir ok riðnir í herað ok eigu þar þing við landsfolkit OH.889; c) Kloster: gékk hann út aftr (nl.af klaustri) ok var hér ok hvar í hér-aði Dn. IX, 979 (jvf IV, 8810. 22). 3) Bygdelag, som med bestemte Grændserudgjør en særskilt større eller mindre Delaf Landet med fælles Styrelse af densAnliggender a) paa Island (jvf sveit,hreppr); á Helgastöðum í heraði því,er Reykjardalr heitir Sturl. I, 1269;þú ert forráðsmaðr heraðsins Hænsn.6 (1427); var nú í heraði gleði mikil,ok þóttust bœndr þá hafa náliga him-in höndum tekit, er þeir hafa fengitslíkan höfðingja Sturl. 1I, 23429; beid-dist Þ. þá af bóndum, at þeir tœkivið honum til höfðingja yfir heraðitSturl. II, 22210 jvf 20; gæta heraðs dvs.tage Vare paa Heredet, Bygden og i Egen- skab af heraðshöfðingi paase, at ingenaf dens Beboere (heraðsbœndr) lide nogenOverlast (jvf heraðsgæzla, landsgæzla),Sturl. I, 13013. II, 22414; er hann komí Borgarfjölð, tók hann undir sér sveitirallar ok allt fé Snorra s. ok svá her-aðit í Borgarfirði Sturl. II, 7823; kall-aði Þ. þá til heraðs í Eyjafirði Sturl.II, 2435 jvf 23611; sú ein skyldi verasætt þeirra á milli, at Þ. skyldi náheraði í Skagafirði Sturl. II, 1953; munhonum svá sýnast, sem mjök sé heraðsvarnat, ef Þorgils skal hvergi ná (niðr)at setjast Sturl. II, 12040; naar heraðGrg. I, 192 (Grág. 231; Grág. II, 214)forekommer i sammme Forbindelse som hreppr Grg. II, 20921 (Grág. 5119; Grág.II, 4818), ser det ud som om der vedbegge disse Ord var betegnet den sammeLandsinddeling (jvf Grág. II, 6234. 10 fg),saa meget mere, som heraðsvist synesbetegne den samme Ret, som erhvervedesved bygðarleyfi (dvs. Tilladelse til at bo-sætte sig i hrepp efter Grág. 259), menpaa mange Steder i Sturlungasaga, hvor herað nævnes som den Egn, hvoroveren Høvdings Virksomhed eller Myndig-hed udstrakte sig, synes dog derved atmaatte forstaaes et større Distrikt; b) iNorge: nú skal láta heimta reiðu bisk-ups þann, er hann skipar til, - ok látaþat fylgja boði, at þingat komi allirmeð reiðu biskups til stefnubýar Eids.1, 332 jvf 5 fg; ef mál þau verða misgör(&vl gör) í heraði, ef (dvs. er) biskuplýtr rétt á, þá skal biskups ármaðrþing stefna í heraði, skera boð uppfyrir þingi ok láta fara í heraði, hverrbóndi er skyldr at sœkja heraðsþingBorg. 2, 261 fgg. 3, 231 fgg ; skal biskupkoma til hverrar greftarkirkju á hverj-um 12 mánaðum, en ef hann kemreigi, þá á hann at missa þeirrar giftar,er hann tekr í því heraði at þeim 12mánaðum Borg. 1, 106. 2, 196. 3, 14;skal prestr eigi fara or heraði, nemahann fái til leyfi heraðsmanna Borg.1, 1232; der findes nævnt i Þrándheimr:Veradals herað Hom. 14920, som det synes = Veradals fylki Bolt. 196;jvf OHm. 1256; i Sunnhorðaland:Kvennaherað Halfss. 522 (c. 4); Dn.II, 387; i Valdres: Bœ í Galaheraði íOðar sókn Dn. IV, 2187; Hvams heraðDn. IV, 160. 59813; Línðarherað Dn.II, 3344; i Hringjaríki: Vessale í Yðings-heraði Dn. V, 9006; Krœðisherað Dn.I, 64910. 890. IV, 417; i Grenland: Lunda-herað EJb. 13. 231; Bjárherað EJb.621; Sauðaherad EJb. 8; NesheraðEJb. 8. 9. 22. 7316; i Vestfold: sanda-herað EJb. 3113; Stokkaherað EJb.3122. 525; Angrheimsherað EJb. 23310;i Óslóar sýsla: Óslóar herað Borg.1, 82 (2, 16); EJb. se Reg. 729a; Berg-heimsherað Dn. II, 64810. III, 3765.7467. IV, 3436. 45811. 56310. 61513. V,1455. 32515. 75111; EJb. se Reg. 647 a;vestra Bergheims herað Dn. II, 35010;œystre Bergheims herað Dn. IV, 76711;Skógheims herað Dn. IV, 3756. 69413.V, 32515. 4573. 95010; EJb. se Reg.457 b; i Viken: Vettaherað Fm. IX,31021. 36815; Dn. V, 53223. - SomStedsnavn forekommer herað paa Is-land i Skagafjord Sturl. I, 36921. II,17127. 26523; jvf Kaalund II, 632; lige-som Heraðsdalr Sturl. II, 1825; Brandkr.6325; og i Norge bærer nu den Bygd iLister, som udgjør Briseids Sogn (Dn.IV, 1782. VII, 339) Navnet Hera(d) ,medens dettes Forekomst i ældre Tiderikke kan paavises.

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚽᚱᛆᚦ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary