Hlutr

hlutr

hlutr, m. (G. -ar, n. PL. -ir) 1) Lod som bruges til Lodkastning, lat. sors; vildihvártveggi hafa heimabólit í Götu -þeir lögðu hluti á ok hlaut ÞrándrFlat. I, 12313; skipti síðan gerðingofire váttom ok leggi lut á, ok gerðiþann (nL. garð), er hann lýtr Hák. 1015; lögðu hluti yfir klæði mín (VulG.super vestem meam miserunt sortem)Post. 52240 (Ps. 22, 18); kennimann-skaprinn skyldi at hlutföllum fara íMoyses lögum, ok vildu postolarnirþau fylla í þessum kosningi (Ap.Gj. 1, 23 fgg), ok ætluðu þetta endi-mark vera skyldu at eiga undir hlut-um þat, er svá stórt við lægi Post. 76937; hluti skyldi bera í skaut, okhluta með Grikkjum ok Væringjum,hvárir fyrri skyldi ríða eðr róa - -;skyldi því hvárirtveggju una sem hlutrsegði, vóru þá hlutir markaðir; þámælti n. til Gyrgis: lát mik sjá hversuþú markar þínn hlut, at við markimeigi báðir einn veg, hann gerði svá;síðan markaði n. sínn hlut ok kast-aði í skaut -; síðan gékk sá maðrat, er til (&vl upp) skyldi taka, októk upp annan hlutinn milli fingrasér, hann hélt upp hendinni ok mælti:þessir skulu fyrri ríða ok róa - -;n. greip til handar mannsins, tók hlut-inn ok leit á, þessi er várr hlutr,sagði hann ok fleygði þegar á sjó út;Gyrgir mælti: hví lézt þú eigi aðramenn sjá hlutinn? sé nú, sagði n.,þann sem eptir er, mun þú þar kennaá þítt mark; síðan var at hugat þeimhlutinum ok kenndu þar allir markGyrgis Fm. VI, 137; þat mál samdistá þá leið -, at konungar skyldi hlutaum, hvárr ráða skyldi þaðan í frá, enhluti skyldi skera ok í skaut bera -,síðan vóru hlutir bornir í skaut okkom upp hlutr Sigurðar Fm. VII,14011 fg 26; nú rœða þeir um goðorðitok verða eigi á sáttir, vildi hverr sínnhlut fram draga; þá leggja þeir hlutií skaut, ok kom jafnan upp hlutr Silfra,því at hann var margkyndugr Vatsd. 42 (6825); hverr maðr er sök hefir meðat fara í dóm, þá skal lut bera í skauteinn, þótt hann hafi fleiri sakir í dóm,hverr maðr skal merkja lut sínn okbera alla saman í skaut, ok skal maðrtaka 4 luti senn upp GrG. I, 5311 fg;unz guð vitraði, á hvert land hverrþeirra postolanna skyldi fara kenningarat kenna, ok kom þeirra lutr upp atfara til Serklands Post. 7927; gaf þeimeigi byr; austmenn báru ráð sín samanok kváðust myndu rýma skip síneða láta Hall af skipi; Þ. svarar: tökumannat ráð, föstum þrjá daga ok vitum,hvárt guð sýnir eigi, hvat veldr, okfari hlutr í sveitir ok dœmum þannaf skipi, er hlýtr, hvárt sem er yðvarrmaðr eða várr; hlutir váru vígðir, okkom upp þeirra Kalfs, en Már var þarí sveit ok kom upp hans hlutr Ljósv. 2839 fg (jvf Josv. 7, 13 fgg; Jon. 1, 7);berr lutr kynsmönnum (&vl kemrupp lutr kynsmanna, berr lutr yfirkynsmenn) Benjamin (VulG. cecidit sorstribus Benjamin); Samuel lutar ennallt þar til, er hlutr kemr yfir SaulStj. 44512 fg (1 Sam. 10, 20 fg); lögðuþeir fram hlutina, ok féll hlutr yfirMathiam (VulG. dederunt sortes eis etcecidit sors super Mathiam) Post. 76822(Ap. Gj. 1, 26); áðr borð skyldi uppfara, þá sagði jarl, at þar skyldi sætihluta, skyldi drekka karlmaðr okkona, svá sem til ynnist -; mennbáru þá hluti sína í skaut, ok tók jarl-inn upp; jarl átti dóttur alfríða -;svá sagði hlutr til, at Egill skyldi sitjahjá jarlsdóttur EG. 48 (95 fg); þá ertolfmenningr var skipaðr til at sitjaok settir hlutir til, hverr næst skyldisitja Ástríði dóttur Vígfúss hersis, okhlaut Eyjolfr ávalt at sitja hjá henniVígagL. 43 fg; síðan mældum vér í sundrí þriðjunga allar tuftir garðsins - -,eftir þar lét herra Siugurðr ok Gautimarka sína luti, en luter Nikulásar varúmarkaðr í skál lagðr, laut Sveinn (dvs.Sigurðr Sveinsson?) fyrst í þerso lut-skipti -, en Gauti laut í sínn lut --, en Nikolás laut í sínn lut - Dn.VI, 8427 fgg; fig. þeir draga herlið samanok hafa mælt mót, at til skarar skalskríða með þeim, ok hlutr skal geradreng auðgan (dvs. Lykken, Tilfældet skalafgjøre, hvem der skal vinde?) Bp. II,1508; ekki þykkir oss því ólíkt hluttil reka, at synir Vésteins mundi verkitunnit hafa (= þikkir oss ekki þvíólíkt hafa til borit, sem synir Vésteinsmuni - GísL. 5627) GísL. 1439. 2) etSlags Orakel eller Amulet; tekr jarlskálir góðar, er hann átti, þær vórugervar af brendu silfri gylltar allar,þar fylgðu met tvau, ok var annat afsilfri, en annat af gulli, þar var gertá hvárutveggja metinu manns líkneskja,ok hétu þat hlutir, sem fornmönnumvar títt at hafa, ok fylgði þessu nátt-úra, ok til alls þess, er jarli þóttimiklu máli skipta, þá hafði hann þessahluti, ok því var jarl vanr at leggjaþessa hluta í skálirnar ok kvað á, hvathvárr skyldi merkja, ok jafnan géngueinn veg hlutirnir, at sá kom uppsem jarl vildi, ok var sá hlutrinn ókyrrí skálinni svá at glamraði við Flat. I,1893. 5. 7 (Fm. XI, 12824 fgg. = Jómsv.*11014 fgg); jvf Jómsv. 7227 fgg; hlutrer horfinn or púsi þínum sá, er Har-aldr konungr gaf þér í Hafrsfirði, oker hann nú kominn í holt þat, er þúmunt byggja, ok er á hlutnum mark-aðr Freyr af silfri Vatsd. 10 (1930. 32)jvf 12. 3) hvad der ved Deling mellemflere tilfalder en, falder paa hans Parteller Lod at have eller gjøre; kómuþessar jarðir á prest(s)ens lut - enþetta laut kirkjan á sínn lut EJb.15714. 22; komi jafnmikit fé á hlut hversþeirra GrG. I, 22013; kom þá lítit áeinnar (nL. tunnu) hlut, er lítlu varskipt í marga staði (nL. fordelt paamange Tønder) HeilaG. I, 19218; Gautrlaut í sínn lut o. s. v. Dn. VI, 8435. 45,se ovenfor L. 1 fg; kom þat á hlutAndreas at fara um Grikkland ok umAkaia veldi Post. 40426. 4) en ellerhvert enkelt af de Dele, som tilsammenudgjøre det hele, eller hvori noget erdelt; hjó Búi hann í sundr í miðju ítvá hluti Flat. I, 19311; Svíaveldi liggrí mörgum lutum (dvs. bestaar af mangeDele), einn lutr er vestra Gautlandok Vermaland ok Markir OH. 6432;(Flat. II, 6922); gaf hann mér meðsvardögum þann luta ríkis, er hannátti áðr OH. 3230 (Flat. II, 366); Þor-finni þótti þat réttast, at halfar eyjarhefði hvárr þeirra, en þó hafði Brusiþann vetr 2 luti landa OH. 962 (jvfFlat. II, 1786); skal þat þeirra (nL.hjúna), er byscop lofar skilnað, hafaslíkan lut fjár við annat, sem hitt hafeforurtalaust skilnað gervan GráG. 17017(GrG. II, 4222); seldi þá ok Jón O.Kolbirni Þ. þen sama fjordonghen,lutar þess at Kolbjörn átti áðer þrealutinæ í fyrnæmfdum Viðarsgarði Dn.II, 26110; Jón O. seldi Kolbirni Þolleifs-syni fjórðunginn í Viðæsgarði í Oslo- - með því skilorði, at Jón oft-nefndr skal hafa þriðjunginn af húsa-leigu þeirri, er nú í vetr fellr, en Kol-björn tvá lutina Dn. II, 26213; gef ektil kumunsens í Stafangri sex monaðarmata ból ok tvá lute (dvs. to Tredjedele)halfs mánaðar matabóls í Hamre Dn.II, 778; pening skal hann gefa þeim, erhann leiðir í lög, þat skal hinn tíundilutr eyris GrG. I, 19215; nú verða þeireigi sáttir, þá skal inn meiri lutr ráðadómanda (dvs. da skal Pluraliteten, Fler-tallet af de to Fractioner, hvori Dom-merne havde skilt sig, gjøre Udslaget)GrG. I, 836; Mörðr - vann eið, atmeiri hlutr var rétt kvaddr búannaNj. 134 (23724 jvf 19); settist Ólafr kon-ungr þar í borgina ok hafði þar mest-an hlut liðs síns (dvs. største Delen af sitMandskab) EG. 52 (10515); byggja jörðtil hlutar dvs. mod derfor at faa en visDel af Avlingen, som Lodbrug: ef maðrbyggir jörð sína til lutar, þá skaltíunda af óskiptu, ok varðveiti sá, erá jörðu býr Frost. 2, 19; JKr. 1821;um haustit heimta menn vel (nL. sauði,geldinga), útan Þ., honum var vant60 geldinga ok fundusk eigi; létu þeirfrændr þau orð um fara, at Ólafr mundienn ætla at heimta til hlutar (dvs. modat faa til Løn for Arbeidet en vid Delaf de hjem hentede Faar, jvf heimtahlut af sauðunum L. 20 jvf 17) Háv.526; særligen om en vis Del, Lod ellerPart af en i flere saadanne delt Jord (almindeligvis uden afstukne Grænser,hvor den nemlig ikke siges at være steindrok reindr): at hver próvenda hefðisínar eignir þær, er hón ætti meðrétto at hafa bæði at lut ok leiguburðDn. II, 4312; gaf ek ok til Mikjálskirkju - 3 spanna leigu or Vági hjáTalgylum með lut ok leiguburð oköllum lunnendum Dn. II, 7014; skulukórsbrœðr í Niðarósi ganga inn í Gyrfitil svá mykils lutar ok leiguburðar, semófrjálst verðr í Leini eðr prófast minnijörð en fyrr segir Dn. II, 8911; kirkjulutr í Hvammi Dn. VII, 352 jvf I,275; i Dativ med et Cardinaltal tjenerhlutr til at betegne hvor mange Gangeen Gjenstand er større end en anden: varð at ávöxtum hundrað lutum meiraen hann sáði BarL. 1831; sjau hlutumbjartari en sól (er Kristr) Elucid.1245. 5) Deltagelse, Delagtighed i noget (jvf hluta 3); eiga hlut í e-u dvs. indladesig paa en Sag, give sig i Færd dermed forat skaffe sig Indflydelse derpaa, virke tildens Fremme: mér uggir, at hér munieigi gæfumenn hlut í eiga Nj. 119(17928); nú man eigi mega sitjandahlut í eiga, göngum nú þar til, sembúarnir sitja Nj. 75 (11025); Hákongamli hefir eigi látit sínn hlut hér íSvíaveldi, þó at nökkuru ríkari mennhafa hlut í átt en þú ert Flat. I, 7616(Fm. I, 7421); var þá enn fundr lagðrí Sælingsdal, ok átti hann mikinnhlut í sættum ok kvað einsætt, at eigiaukist vandræði manna SturL. I, 5735;í því vil ek hlut eiga, at þit sættiztLjósv. s. 26411; ella mun ek engi hluteiga í þessarri ráðagerð OH. 3427(Flat. II, 382); konungr lét ok veitaheimferð at mönnum þeim, er honumþótto mestan lut hafa átt í þessumráðum OH. 10435 (Flat. II, 18628); vildaek gjarna hlut í eiga, at betr fœri meðykkr (heldr) en verr Flat. II, 1313;áttu hlut í hinir vitrastu menn okbeztu, gékk þá saman sætt konungaFm. VI, 33219; báð hann eiga hlut ímeð Ingolfi (dvs. anvende sin Indflydelsehos eller paa J., overtale ham til), athann gerði at Vatsd. 37 (6025); eigahlut í með konu dvs. have med en Kvindeat gjøre for at faa sin Vilje, eller haveSamleie med hende: var Saumæsa meðbarni, ok Palnatóki talaði ok spurðihana, hverr í hlut ætti með henni(= hverr ætti með henni Flat. I, 15730,se under eiga með 2), hón kvað engan tilnema konunginn Jómsv. 6029; þat barsvá til, at mær ein varð kviðug af sínutilstilli, en er hón eptir var frétt, hverrí hlut ætti með henni, sagði hón: ein-setumaðr yðvarr framdi þenna for-dæðuskap við mik HeilaG. II, 5861; eiga hlut at e-u = eiga hlut í e-u:ek em ungr maðr ok (hefi) átt eigilut at málum manna Eb. 27 (444);er Sigurðr hætti máli sínu, þá áttumargir menn hlut at, at hann (= þáurðu margir menn til flutnings okbáðu konung, at Sigurðr OH. 14030;Flat. II, 24415) næði undanfœrslu Fm.IV, 3113; eptir þat áttu menn hlut atvið mótstöðumenn Gunnars, ok komþví við, at þeir sættist allir Nj. 64(10121); Þorvaldr skyldi eiga hlut at viðHallveigu Ormsdóttur, at hón görðifélag við Snorra ok fara til bús meðhonum SturL. I, 2656; áttu þá margirmenn góðan hlut at (er Þorsteinn varhandhögginn, nL. for at forebygge dette),var Þorgils (som lod det ske) þá sváþverr, at - SturL. II, 2004; mun eknú eiga at engan hlut, þar er þú villþat ekki hafa, er ek legg til með þérFm. XI, 8213 (Jómsv.* 709); átti Bárðrhinn bezta hlut at með þeim (nL. forat mægle eller stifte Fred mellem dem)Fm. VI, 2426; Þorvaldr kærði þatfyrir Gizuri, at hann vildi setta klaustrnökkut; - beiddi hann Snorra, athann skyldi hlut at eiga með honumdvs. deltage med ham i dette Foretagende, SturL. I, 2653; deila hlut af e-u dvs.tage Del, være delagtig i noget (jvfhlutdeilinn): skal ok nú þar at snúa,er Þ. er, því at engi hefir sér verrahlut af deilt þessum málum en hannLaxd. 59 (1722). 6) Stilling, Vilkaarhvori en er stedet, befinder sig; eiga e-shlut dvs. være i ens Sted, indehave ensStilling: nú er þat snjallræði at veitaþeim áhlaup, ok mundi s. svá gera,ef hann ætti várn hlut KonunG. I,1755 (jvf Fm. VIII, 30221); nú mundaek stökkva af þinginu, ef ek ættaÍlluga hlut SturL. I, 38824; jvf Þ.hvit. 3931; eigi mundir þú svá skilja viðmann þínn -, ef þú ættir mínn hlut,ok eigi skal ek heldr Flat. I, 16513;þínn hlutr má eigi verða betri en góðrNj. 148 (2566); svá er sagt, at hlutrþeirra var í bezta lagi, er Oddr varí sveit með Band. 429; mun þú þatBergþóra! sagði Hallgerðr, at við skol-um eigi skildar (dvs. at vort Mellemvæ-rende hermed ikke er opgjort), Bergþórasagði, at eigi skyldi hennar lutr batnavið þat Nj. 35 (5215); allir mæltu þareitt um, at Alfgeirr jarl hafði hinnversta hlut af dvs. at A. j. havde sluppetsærdeles ilde derfra, EG. 52 (10413);jvf féngu Eyjaskeggir optast verra afFm. VII, 28420; er kardinalinn heyrðiok skildi mannlát þau, er Þórðr hafðifengit í skiptum þeirra Gizurar, þáveik hann hér mjök eptir ok þóttijafnan, sem hans hlutr mundi hafavið brunnit SturL. II, 7731; ortu bœndrþegar á ok börðust við Olaf konung,ok brann lutr bóandanna við, ok rukkubœndr undan OHm. 398; sjá nú, atþeirra lutr var æ minni ok minni svásem folkit kristnaðist Fm. X, 25030;höfum ekki vanizt því hér til at minkavárn hlut Flat. III, 45111; þar semþeir berjast við menn, fá þeir meirahlut Fld. I, 2525; þú munt hafa meirahlut Nj. 56 (9025); ek börðumst viðKolbein ok hafða ek hinn hærra hlutdvs. blev jeg den seirende, Vatsd. 19(326); mál er hefnd at vinna -, ef vérlægra lut lengi bárum Hund. 2, 19(21); féngu þeir jafnan hinn lægrahlut KonunG. 12417 (Fm. VIII, 28430);Englismenn munu enn eiga snarpahríð, áðr vér berim lægra lut Fm. VI,41224 (jvf Mork. 11539); H. kvað slíksván, at hann mundi lægra hlut beraí þeirra skiptum Frs. 11312; ek mungefa þér vingjafir, ef þú leggir hlutþínn við þetta dvs. om du anvender aldin Indflydelse, sætter hele din Velfærdind i denne Sag, Ljósv. 1473; sitjayfir hlut e-s dvs. have saa stor Indfly-delse i hvad der angaar ens Velfærd, atdenne er afhængig deraf: kvezt hafasvá mikla sveit, at úvíst væri, at Grœn-lendingar sæti yfir hlut þeirra Flat.III, 45036; gjörðust menn ok ekki tilþess at sitja yfir hlut hans EG. 69(16622); þeir vóru ofsamenn miklir ískapi, harðlyndir ok údælir, þeir sátuyfir hlut manna Nj. 57 (894); þeirkváðust allir þess skyldir, at hlutr hanslægi eigi í úvina hendi VígagL. 932;þat er hann skipti sér af um málmanna, þá undu allir vel við sínn hlutLaxd. 24 (638); ef mér þykkir nökkurvárkunn til þessa, þá mun ek ekki attelja, ella muntu finna á þínum lut ínökkuru dvs. kan det ikke anderledes være,end at der i en eller anden Henseendevederfares dig noget, som du kan væremisfornøiet med, Laxd. 24 (6412); höfðuþeir höfðingjar allan hlut mála, erbiskup var í fylgi með Bp. I, 8214. 7) Ting, Gjenstand, Sag, lat. res; mærnökkur átti erendi at fara í rót uppeptir þeim hlut, er hún hafði þar eptirlátit Bp. I, 2097; boðuðu þeir öllummönnum at kristnask, ok skyldi þáallir þeirra lutir í friði Fm. X, 25025;þér hafit þegit af honum áðr vingjafirok marga sœmiliga hluti Flat. II, 24524(OH. 15514); blótaði hverr maðr -ymisliga dauðliga luti SE. I, 1017;skildu þeir alla hluti jarðligri skil-ningu SE. I, 1022; fannst engi hlutrsá i hans valdi Frs. 9719 jvf 13 (Flat. I,32921); skorti þar engi hlutr Laxd. 24(6325); buðu henni alla hluti þá, er hónvildi með þeim þiggja Laxd. 7 (1117);at sá maðr hafi þar grið - - eðaslíka hluti iðni hann, sem nú vórutalþir GrG. I, 13028; varð einn lítillhlutr með konungi ok jarli, er sjámátti, hversu - Fm. IX, 44822; þúhefir marga þá luti, er engi er þérmeiri maðr hér á þinginu Nj. 139 (22414);með Halfdani er kynligr hlutr einn,hann dreymdi aldregi Flat. I, 5633;þótti mönnum þat undarligr hlutr, atKjartan lifði svá lengi matlauss .Laxd45 (132);11 nú hverngi lut er maðrvill þessa til þess fœra at telja manneigi arfgengjan . 69;Grág10 skylt værital okkart um marga hluti . 4;Kgs2báru til þess margir hlutir . 24Laxd(63);26 mun vera annathvárt, at þú býstvið stórræðum nökkurum, ella eru þérstórir hlutir á höndum . VII, 30;Fm6ek mun alla hluti þá fylla, er þú batt;- - ek mun fylla þá í þessomheimi góþra hluta . I, 268;Heilag22. 28um alla hluti dvs. , . 37 (68);i Henseende til alleTing, i alle HenseenderEb24lutar þess dvs. for den Sags Skyld: seldi þá ok Jón Ögmundarsun Kol-birni Þolleifssyni þen sama fjorðun-gen lutar þess, at Kolbjörn átte aderþrea lutinæ í fyr næmpfdum Vidæs-garðe . II, 261.DN10

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᛚᚢᛏᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary