Höfuð

höfuð (hǫfuð)

höfuð, n. 1) Hoved, lat. caput (got. haubiþ,gsax. hôbiþ, gfris. haved, ags. heafod,ght. houbit, mht. houbet); ef maðrskerr tungo or höfði manni eða stingraugo or höfði - eða brýtr tenn orhöfði manni GráG. 2997 fg; hann varhöfði öllo hærri en aðrir menn Fm.X, 3813 (Ágr. 917); jvf Stj. 44134. 44518;þá litaðist konungr um, ok sá hannyfir höfuð mönnum, hvar Egill stóðEG. 62 (144); sér á hann milli höfuðsok hæls, svá sem ifandi, hvern hannsæi HeilaG. II, 6277; þat veit höfuðmítt (jvf þat veit trú mín, hvilkebegge Udtryk bruges i Ed), at þú skaltvita kostnaðinn EL. 625; þá lagði hannhönd sína á höfuð sér ok svór: svánjóti ek, kvað hann, þessa höfuðs, atek skal - EL. 948; hann fór at Grettiok rétti honum fingr ok skar honumhöfuð ok kallaði hann margýgjusonGrett. 9327; Kristr sjalfr er höfuðþessa líkams, kirkja er bulrinn Anecd.1 (115); þat sama, er hann (nL. djöf-ullinn) mátti eigi við höfuðit fremja,freistaði hann við hans lim at gjöraHeilaG. II, 66017; höfuð höggva ekmun þér halsi af Skírn. 19; A. hjóþegar til Þóris, kom höggit á halsinn,féll höfuðit á borðit firi konung enbúkrinn á fœtr honum OH. 11631, jvfEL. 399; hjó hann þá á hals Grettitvau högg eðr þrjú, áðr af tœki höfuðitGrett. 84 (18623); takandi aldri annataf þeim, en höfuðit af herðum EL.D 3910; hjó yxnina báða senn svá, athöfuðit tók af hvárumtveggja EG. 38(754); hvern (nL. þjór) létu þeir höfðiskemra ok á seyði síðan báro Hým.15; höfði skemra láti hann inn háraþul fara til heljar héðan Fafn. 34;leiðit hann á braut ok gerit höfðiskemra Post. 19625; ef stelr þræll héralinn, þá skal drepa höfuð af honumGuL. 2593; ef maðr berr höfuð frá bul,ef hann hefir af höggit, þat heitirofrán, þar skal gjalda merkr 3 firiGuL. 2386; sendi hann (nL. Herodes)mann til at höggva höfuð af Jóanibaptista, ok lét síðan fœra henni ádiski, en hón fékk móður sínni, hónlét höfuðit fela í turn einum háfum,því at þau hugðu hann mundu upprísa af dauða, ef höfuðit næði til bols-ins Post. 84812; (E.) veitir nú kon-unginum bráðan bana -; hann hefirnú með sér höfuð B. konungs - -;búa þeir nú (efterat de havde vist Ja-risleif Hovedet og vare vendte tilbagetil det Sted, hvor de havde dræbt Buris-leif) um lík hans ok setja þeir núhöfuðit við bolinn Flat. II, 12922-1304; Án gekk af honum dauðum,hann hjó af honum höfuðit ok dróhann út, ok stakk nefinu í klof hon-um, at hann géngi eigi dauðr Fld.II, 3464; jvf Flóam. 13 (13128 fgg); bráhann þá saxinu ok hjó höfuð afGlámi ok setti þat við þjó honumGrett. 8528; hón lét þá kalla þá brœðr,ok hjöggu þeir af honum höfuðit oklögðu neðan við iljarnar Svarfd. 2258;ganga milli bols ok höfuðs e-s er etUdtryk, som oftere forekommer, og detmaa dels vel forstaaes ligefrem efterOrdene (jvf Osenbrüggen i Sitzungs-berichte der philos. histor. Classe derkais. Akad. der Wissensch. (Wien)XLI, 21130 og i Alemannisches Straf-recht s. 8622 fgg, tilligemed Post. 84812),som Hítd. 673 fgg se nedenfor, men paaflere Steder betegner det neppe andet endat hugge Hovedet af en: kvam Þ. atmeð allt liðit ok bað þá ganga millibols ok höfuðs á Gretti Grett. 1303; Þ.- sagði eigi spara þurfa at vinna örugg-liga at við Bolla, bað þá ganga millibols ok höfuðs; - - þá hljóp Stein-dórr Ólafsson at Bolla ok hjó til hansmeð exi á halsinn við herðarnar, okgékk þegar af höfuðit Laxd. 55 (16221-28);létto eigi fyrr, en fallnir vóru allir Þor-brandssynir, þá mælti Þ. blígr, atþeir skyldi á milli bols ok höfuðsganga allra Þorbrandssona, en Stein-þórr kvazt eigi vilja vega at liggjandimönnum Eb. 45 (8629); jvf Flat. I,554 29. 38; Þ. hjó til Bjarnar, ok beit afhonum þjóhnappana ok fellr Björn þá;Þ. vill þá eigi láta höggva á milli, okhöggr af Birni höfuð í öðru höggi, okgengr á milli bols ok höfuðs; Þ. tókhöfuð Bjarnar ok batt við álar sér,lét þar hanga við söðul sínn Hítd.673 fg; Melbrigða jarl fellr ok allthans föruneyti, en s. jarl lét festahöfuð þeirra við slagálar til ágætissér, ok þá riðu þeir heim ok hrósuðusigri Flat. I, 22212 (jvf Hkr. 6434);unnu þeir þá á Þorgeiri, ok við þatféll hann ok lét líf sítt; Þórarinn ofsihjó höfuð af Þorgeiri ok hafði í brottmeð sér - -; hann hafði höfuð Þor-geirs í belg við slagálar sér til ágætissigrs síns Fbr. 579. 24 (771. 9); gengr Þið-rekr konungr til síns hests, ok hefirhöfuð Þiðreks Valdemarssonar (somhan havde afhugget) í hendi sér, okknýtr við sínar slagálar Didr. 2699;tók Oddgeirr höfuð Burnaments (somhan havde dræbt se L. 12 fg) ok battvið slagálar sér, ok reið á fund Kar-vels ok konungs dóttur ok fœrði þeimhöfuðit, en þau þökkuðu honum þáfórn Klm. 11819 fgg; om hvilken Sæd-vane at binde Fiendens afhuggede Hoved við slagálar sér se G. d. d. Spr. 140-142; f. Liebrecht zur Volkskunde s.40; hann hjó þegar með sverðinu s.undir kverkina svá, at af tók höfuðit-; hann reið heim ok seldi Þorbjörguhöfuðit, hón kvezt ekki hirða um þat,þegar þat væri af bolnum Harð. 37(1104 fgg); hjó hann af Þorgeiri höfuð,- ok lagði í salt, er hann kom heim- -; en er menn búast til alþingis,þá lét Þ. taka höfuðit ok kvað þáhafa skyldu þat með sér ok sýna, hvatþeir höfðu unnit Ljósv. 3225. 36 (jvf L.43. 56); þú skalt fara á fund Áns okfœra mér höfuð hans Fld. II, 34810;ekki annat (nL. skaltu vinna til sáttameð okkr), en þú fœrir mér höfuð Þor-steins Harð. 37 (1091); nú skaltu, Egill!fœra konungi höfuð þítt (og saaledesgive dig og din Sag i Kongens Vold,saa at han kan gjøre dermed aldelesefter sit eget Tykke) ok taka um fóthans, en ek mun tulka mál þítt EG.62 (14327 jvf 14414); ek gef þér núhöfuð þítt at sinni fyrir þá sök, at þúgékkt á mítt vald EG. 64 (15131); vilek nú fœra þér höfuð mítt, ok gerþú af slíkt, er þér líkar Flat. I, 5086;ek féll til fóta honum, ok lagða ekhöfuð mítt i kné honum ok allt í hansvald Þ.Jón 286 (125 b31); v. tók af sérhjalminn ok gékk fyrir keisara, ok lagðihöfuð í kné honum ok bað hann atgjöra slíkt, er hann vildi; konungrvarð glaðr við þetta ok kvað þar höfuðsœmst, sem áðr var komit MaG. 4139;mæltu þeir báðir senn: við báðir erumdauða verðir af yðr, ok þar fyrir fœrumvér þér höfuð okkur -; þá mæltiÓlafr: hafið sjalfir höfuð ykkur, okfirirgefa vil ek ykkr þenna lut Fm.X, 2619. 12; Þorkell Flókason, er sekrvar görr um sumarit, fœrði Þorvarðihöfuð sítt ok lagði á borð fyrir hann, okgaf hann honum höfuð sítt ok bað hannfara í friði hvert er hann vildi SturL. I,936 fg; G. gékk or skotinu ok fœrði Gíslahöfuð sítt, en Gísli lézk þiggja mundu,ok kvaddi til heimamann sínn, - athann skyldi drepa hann SturL. I, 23226;þeir veðjuðu um, lagði Halli við höfuðsítt Fm. VI, 39624 (Mork. 9811) jvf veðja höfði Vafþr. 19; skolum við teflaþrjú töfl, ok skal sínn hringr við hverttafl, en þú skalt leggja út höfuð þítt;R. mælti: ekki er höfuð mítt svá falt,at ek leggja þat við tafl o. s. v. MaG. 1128-40; hætta höfði dvs. sætte sit Liv i Fare, Hm. 106; halda höfði dvs. beholdeLivet, Flov. 16426; leggja höfuð í knée-s se under kné; þvá höfuð e-s seunder þvá og höfuðþváttr; drepa niðrhöfði dvs. lade Hovedet synke, lude medHovedet, se 1ste Bind s. 2659; ek get,at þú berir lágt höfuðit af ykkrumfundi Nj. 60 (946); er þeim nú ráð,er hæst báru höfuðin á Hellufirði - ,at nú ganga fram ok fela sik ekkiSturL. II, 1289; hrósar hann eigi verrhöfði sínu (= berr hann höfuðit eigilægra), en pá er - Æf. 25103; núþjónar pú œðra konungi, en þá, er þúhélt upp váru höfði (dvs. støttede vor Sag, var í vor Tjeneste, se HeilaG. I, 66631 fgg),ok stýrðir virðuliga því valdi, sem þérvar í hendr fengit HeilaG. I, 67135;strjúka frjálst höfuð dvs. have sin Fri-hed, kunne raade sig selv: kallaði hannþann ofsamann, at engi mátti frjálsthöfuð strjúka fyrir honum Flat. II,50328; ef vér förum heim við svá búitok ljám Birkibeinum vald á oss, þá strjúkum vér aldri síðan frjálst höfuðFm. VIII, 41224 (Flat. II, 68722); jvf SturL. I, 29914; Flat. I, 777; OH. 6121(jvf Flat. II, 6521); fara huldu höfðise under hylja s. 149 b22 fgg); hafa sérá höfði hjalm Sigrdrif. 14; setja höttá höfuð sér Fbr. 8729; taka hött afhöfði sér HomiL. 12331; fœra belg á höfuð e-m Fld. II, 1532 jvf dragabelg á, yfir höfuð e-m, se under belgr1; vefja, veifa heðni at höfði, um höfuðe-m se under heðinn; hlaða hellum athöfði e-m se under hlaða 1; þoku hófaf höfði dvs. Taagen lettede op, hævede sig opad, Laxd. 21 (487); hlaupa í höfuð e-m dvs. overfalde en, Krók. 417;hverr býr í annars höfði dvs. de ligge iHaarene paa hinanden, ere i indbyrdes Klammeri, Kgs. 7812; man forsjáligraat týna barninu fyrr, en þat styrkistí höfuð mér (dvs. til at overfalde mig)ok vili hefnd á mér vinna Bær. 866;hann dœmdi David konung frá sætisínu fyrr en guð dœmdi hann, ok kausannan konung í höfuð Davidi at hon-um lifanda Kgs. 17423; jvf fœra e-nor höfði sér dvs. værge sig imod, afværge ens Overfald, GráG. 33315 (GrG. I,1666); kvað hann skyldu heita í höfuð föður sínum dvs. at man skulde opkalde ham efter sin Fader, Bárð. 1419; sendae-n til höfuðs e-m dvs. i det Ærinde at tage hans Hoved, dræbe ham, Flat. I,42838; GísL. 7325; Eb. 36 (651); HeilaG. I, 3339; setja menn (dvs. lægge Folk i Baghold) til höfuðs e-m Grett. 1556;jvf setjast til höfuðs e-m Bp. I, 63018;leggja fé til höfuðs e-m dvs. sætte Prispaa ens Hoved (som er gjort fredløs), udlove noget i Belønning for at dræbe ham, OT. 4021; Grett. 1875; B. stefnirþing ok gerir björninn sekan ok leggrfé til höfuðs honum Finb. 2320, jvf bjarngjöld; gefa, taka fé til höfuðse-m dvs. give, tage Betaling for at dræbe en, Ljósv. 3242; GísL. 7021; HeilaG. II,3120; sitja undir höfði e-m dvs. haveens Hoved liggende i sit Skjød (jvf leggjahöfuð í kné e-s under kné): einn dagsvaf hann úti í skini, en sveinninn satundir höfði honum Ljósv. s. 26225;jvf skreiðist hón undan höfði honumStj. 4184; leggjast e-t undir höfuð dvs.undslaa, unddrage sig for at gjøre noget:þú munt verða fátt undir höfuð at leggj-ast, ef ek skal við pér taka SturL. I,2223; Þ. lagðist eigi þessa ferð undirhöfuð Flat. I, 3648; jvf OH. 6020(Flat. II, 6423). 9425 (Flat. II, 17632);þú - vill gera pér gabb ok haldaþik yfir höfuð oss dvs. opkaste dig til vor Overmand, Gyð. 442; H. kvazk viljaannat hvárt, at glettast ekki við Þorgilseðr eiga hann ekki yfir höfuð sér SturL. II, 13624; segja sök fram, bera vættifram yfir höfði e-m (nL. den som skulde være reifingarmaðr se Nj. 145 (2434 fgg);GrG. I, 744) Nj. 143 (23314. 2342. 14);stíga yfir höfuð e-m dvs. blive ens Over-mand: Eiríkr enn sigrsæli faðir mínnsteig þó yfir höfuð Styrbirni pá, erþeir reyndust sín í milli OH. 5737(Hkr. 27721); jvf Fm. VII, 2966; nú kom þat hér fram, sem psalmaskálditsegir, at íllska hans steig yfir höfuðhonum Fm. X, 3045; er á öngri stunduorvænt, nær elli stígr yfir mér Eb. 64(12120); hræzla kom yfir allt folk -,svá at engi þorði höfuðs at hefja fyrsteptir Thom. 53520. 2) Billede, Figursom forestiller et Hoved; sér þú augunútarr hjá Hagbarðs höfðinu Korm. 1215(515); paa eller ved Skibs Forstavn: KoNr. 4813 se 1ste Bind s. 178 a17;krœktu stafnbúar jarlsins til ljá, okkom á höfuðit, ok gékk þat af skipiHalvarðar -, höfuðit var steint, okþótti skipit hrakligt eptir verða Fm.VIII, 385 fg; þat (nL. skipit) var half-þritugt at rúmatali með gyltum höfðumFm. X, 1012; tók af skipi síno einoh/av/fuþ mikil ok fjárverþ ok setti áPetrkirkjo Fm. X, 41715 (Ágr. 889);jvf drekahöfuð; paa det Skrin, hvoriMagnus den gode lod lægge helgandóm Ólafs konungs: yfir uppi véttvaxit sem ræfr, ok þar af upp höfuðok burst OH. 23525 jvf HeilaG. II,17413; paa Bidsel: slitnaði sundr beizlit,ok týndist höfuð, er á var; - er þeirtóku til (nL. at kvísla saman höfuð-leðrit), þá var höfuðit komit á ólinaþar, sem áðr hafði verit Bp. I, 31415. 19. 3) enkelt Person, Ting, Væsen (jvf mnt. hovet Mnd. Wb. II, 318 b29 fgg, nht. hauptDWb. IV, 2, 60256 fgg. 60317 fgg); fár-gjarnt höfuð Fld. II, 5564; fádyggthöfuð Bret. 28 (301); taldist eigi kunnasetja höfuð á höfuð ofan (nL. at hanikke kunde sætte nogen til Biskop der,hvor man allerede og fremdeles havdeen saadan) Bp. I, 739 fg; þeir eigo atgjalda þingfararkaup, er skuldahjónahvert hefir höfuð, kú skuldalausa eðakúgildi o. s. v. GrG. I, 15915 (jvf GráG.3203 fg); mátti svá at kveða, at náligaværi tvau höfuð á hverju kykvendiHrafnk. 2233; váru tvau höfuð á hví-vetna því, er hann átti Harð. 5 (144);jvf Vatsd. 15 (2628). 4) hovedformigtLegeme som findes i Enden af en Stilkeller Stok (jvf knappr); þat er laukr,höfuð hans horfir í jörð Herv. 2424 (24116).336 (33529); skyldi þar setja niðr hælaþá, er höfuð var á öðrum enda Korm.863 (2029); öklun á þeim (nL. stolpunum)vóru af eiri, leggirnir af silfri, en höf-uðin af gulli Alex. 11631; öll höf-uðin vóru við gulli búin, er af uppgéngu landtjaldinu, ok svá stöngin, erupp stóð, ok mikill gullknappr ofan áFlat. I, 35923. 5) hvad der rager opaf eller over sine Omgivelser, er detypperste iblandt dem, gaar i Spidsenfor dem (jvf lat. caput Forcellini II,82 a5-20; fr. chef Littré I, 583 b71 fgg;t. haupt DWb. IV, 2, 60336 fgg. 60373 fgg);höfuð allra valdra manna, lifandi guðsson várr herra J. Kr. Mar. 1931; Luciferhöfuð allra þeirra HeilaG. I, 6786; þatvar almæli, at hann væri höfuð lendramanna í Noregi Fm. VII, 27310; vildihann kallast sem höfuð allra mannasömu nafnbótar Æf. 42 B9; þeir (nL.de forsamlede munkar og klerkar) sjásítt höfuð ok sínn föður höggvinn hvílaí faðm mœðrinni (nL. i Englands höfuð-kirkja) Thom. 5353; gengr fram tilhans dróttning, höfuð englanna, frúsanta María Mar. 1915; má vera, atþeir láta svá ganga allt at höfðinu, okþyrmi eigi heldr konunginum en öðr-um mönnum Fm. VII, 366; þú vartsettr af gudi höfuð ok höfðingi (VulG.caput) yfir allt Israels folk Stj. 45713(1 Sam. 15, 17); ogsaa om Sted: hefj-andi fyrst hennar (nL. Asiens) höfðiok hinum hæsta part paradíso Stj.686; Þrándheimr hefir lengi varit kall-aðr höfuð Noregs Fm. VI, 384; jvf lat. urbs provinciæ nobilissimum caput For-cellini II, 82 b3 fg; nht. haupt DWb.IV, 2, 60464 fgg. 6) Forbjerg, Land sommed en større Høide over Vandfladenstrækker sig ud i Søen (eng. headland),= höfði (nt. hovet Koopman dasSeebuch s. 9422; höövd Berghaus I,725 a32 fgg; nL. hövt, hoofd in de zeeDWb. IV, 2, 605 (Nr. 4); eng. head iHolyhead paa Anglesea og Beachyheadpaa Kysten af Sussex; fr. cap dvs. pointede terre élevée gui s'avance dans lamer Littré I, 475 a6; lat. caput Forcel-lini II, 824 fgg); forekommer i Þjornar-höfuð (dvs. Sydspidsen af Øen Þjorn,1/2 Mil nordenfor Mastrand se p. Claus-søn 27821) Dn. II, 326 s. 26629; i Sompnhöfuð Bolt. 1336; jvf Ströms-hofuit 2 Ugesjøs frá Lekønes p. Claussøn 36811. 16; hvortil endnu kan føies de nubrugelige Navne: Digerhovedet paa Ledenmellem Kristiania og Drøbak lige over-for Bjørnehovedet eller Nordenden afHaaøen, og Boknhoved dvs. Nordenden afØen Bokn i Boknefjord nordenfor Stav-anger; ligesom man i Danmark harKnudshoved, Skovshoved. - Som enGaard i Bergen nævnes Höfuðit Dn.II, 155.

Part of speech: n

Orthography: Johan Fritzner's dictionary used the letter ö to represent the original Old Norwegian (or Old Norse) vowel ǫ. Therefore, höfuð may be more accurately written as hǫfuð.

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚯᚠᚢᚦ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary