Hús

hús

hús, n. 1) Rum, Værelse, Hus (hvilke Be- tydninger oprindeligen faldt sammen paaen Tid, da hver Husbygning kun inde-holdt et Værelse, saaledes som endnuindtil den sidste Tid mangesteds harværet Tilfælde paa Landsbygden, hvorder saaledes paa hver Gaard fandtesmange Huse, hvert med sin særegne Ind-retning og Bestemmelse; jvf lat. ædes).GuL. 73; Frost. 13, 1 fg; LandsL. 7,2-4; hús ero ok þrjú í hvers mannshýbýlum þau, er til skaðabóta eru mælt,ef upp brenna, eitt er stofa, annateldahús, et þriðja búr þat, er konurhafa matreiðu í Grág. 26022; gera húsdvs. opføre et Hus, GuL. 733; Frost. 13,128; Hák. 904; bræða hús ByL. 610;brenna hús af jörðu manns Frost. 13,21; ef hús fellr niðr Frost. 13, 124;reisa upp fornt hús Frost. 13, 126;skilja hús á hendr e-m dvs. paalæggeen, betinge sig af en, at han skal op-føre, vedligeholde et Hus, Frost. 13,129; hölf hús dvs. Halvdelen af Husene, Frost. 13, 19; LandsL. 7, 824; hvárt viltuveita mér húsin eðr ei? dvs. vil du givemig Husly, Herberge eller ikke? Ljósv.s. 27014; annat hús dvs. Hus hvori mansidder for at gjøre sine Fornødenheder, gengr nauðsynja sínna (jvf annarr 8),= garðhús, heimilishús, náðhús, kam-arr, salerni Flat. II, 8716 (jvf, 874);Bp. I, 55017 (jvf SturL. I, 29428 med &vl); sá ilmr - hefir enn leitat íhvert hús ok hreysi um allan staðinnÆf. 11221; á húsi dvs. paa Hustaget:hleypr á hús upp Nj. 80 (1199); þeirO. gengu til þeirra dura, er váru ábak húsum or eldhúsi til baðstofu, okþröngt sund fyrir úti, þar vóru fimmmenn í sundinu, en sumir á húsunumSturL. I, 32014; er flokkarnir riðu ástaðinn, vóru biskupsmenn á húsumok höfðu búizt til varnar SturL. I,22029; taka hús á e-m dvs. komme saa-ledes uforvarende over en, at han ikkekan slippe ud af Huset, hvori han er,Fm. VIII, 17217. 2673; ganga meðal húsadvs. gaa omkring som Betler (göngu-maðr, húsgangsmaðr) fra Hus til Hus(jvf húsganga, húsgangr) Frost. 2, 211.10, 391; ganga með húsum d. s. Harð.9 (2515). Da der som bemærket i hver garðr var flere Huse, kom Plur. hús tilat bruges i samme Betydning som garðr7 og 9, og for Landets Vedkommendeikke alene om de til en garðr hørendeeller indenfor en garðr liggende Hus-bygninger, men ogsaa om den til sammehørende Jordeiendom; í húsum firirsagðs biskups á Hólum, er þá varhann (dvs. som da var) í kórsbrœðragarði í Niðarósi Dn. III, 10514; í hús-um herra erkibiskups (= í erkibisk-upsgarðinum) á Strönd Dn. II, 13715;váru þeir á stefnu fyrir mér í húsumherra Ívars Ólafssonar í Ásló Dn. IV,1575; í presthúsum í Túnsbergi Dn.XI, 935; út í hús = ýtri eller ýztihús (jvf upp í garð 1ste Bind s. 560 a1):12 mamatoleighum í út í hús í Ufvas-landi Dn. VII, 3535; O. Björnsonskuldi eiga so myket sem O. Jonssonátti í œfru húsunum í Híla í Sjanarkirkjusókn Dn. I, 52214; þriggja ma-mataból í Frœylandi í nœrðrum hús-um sem lighur í Þimins kirkju sóknDn. IV, 51214; meðr allre fornre kassa-fiske, sem til hvártveggja húsanna lá íFaxstöðom Dn. IV, 11421; lét lesafyrir Eiríki á Gyrfi, er lá sjúkr í Nýuhúsum Dn. V, 18234 (hvor nýju húsikke vel kan betyde de nye Husbygnin-ger, men maa betyde det nye Brug iJordeiendommen Gyrfi); í Nœrsthúsum(dvs. i nœrstum húsum) í Hopalstoðum(= í nœrðra Hopalstoðom Dn. IV,888) í Haugskeiðis sókn Dn. IV, 8 80) ;í lopthúsum, líðarhúsum á Hvítheimií Vangs sókn á Voss Kalfsk. 79 b20;í samri jörð 6 auraból, er kallast Ben-dikshús EJb. 227 jvf 8216; af miðkilií Bessahúsum Bolt. 5119; í nestum (dvs.neðstum) húsum í Firði fjugurra mán-aða mataból Kalfsk. 81 b33; Ness ímiðhúsum í Kvennaheraði Mk. 1834;í Hornin at árhúsum, í apaldrshúsum,í tyrflingahúsum Kalfsk. 74 a10 fgg; 14markarból jarðar í Særendhe somswa hethæ Tingstwffwan, Lisslastwan,[Ar]usen Dn. V, 87610; Lagarhús (=árhús) á Sande, som ligger inni Sula-dal Dn. IV, 5235; í Hjorseimi í Lagar-húsum (= árhúsum) í Suladali í Vinjarsókn Dn. IV, 7646; í Vatzhúsum okeit spansból í Lagarhúsum uppa Ris-landi ok fjórðunginn í Vidueið (VinjeSogn i Suladal) Dn. VI, 5505; i Lak-húsum i Leiddal í Borkstrenda áttungDn. I, 7204. Medens Nýjahús Dn.V, 182 betegner en vis Del af Jord- eiendommen Gyrfi, forekommer det ellerssom Navn paa en hel eller selvstændigJordeiendom, som selv kan være delt ii flere Brug, som f. Ex. í Nýgjahúsumí Solheima sókn EJb. 38 fg; í Nýja-húsum EJb. 59; í Nýhúsum Dn. V,228, í Niusum (for Nýhúsum) Dn. III,509 (medens vi maaske i Njós Kalfsk.47 b23 fg atter har en Afændring af Nius, Nyhus. Paa samme Maade for-holder det sig med Efrahúsar (= EfrúsarL. 10) í Veradal Dn. V, 9913; Aust-úsar (for Austrhúsar) Dn. II, 395 jvfAustrhúsæ Dn. II, 8075: AustrhúsomDn. II, 8266; af Östhúsum við árgarðaBolt.426; af Vestrhúsum Bolt. 3326. 28;af Meðalhúsum Bolt. 97. 137; af Mar-karhúsum Bolt. 619; í Oleifshúsum Bolt.419; niðra húsar Bolt. 507. 10; í Loft-húsum EJb. 733; halft Flathúsar EJb.101 (jvf í Flathúsum í Krókinum ínœrðra garðinum, í Flathúsum í Sauða-bœ EJb. 723. 25); Viðhúsir EJb. 103;i Yzthúsum í Akar sókn í Suðrkörmtskipreiðu Dn. IV, 7536. 7566; omend- skjønt ogsaa det usammensatte og ene-staaende Húsar (ligesom í Húsum) f. Ex.EJb. 47927 forekommer som Navn paa enkel eller selvstændig Jordeiendom. Somanførte Exempler udvise, heder hús somStedsnavn i Plur. gjerne húsar (jvfholtar, hrísar) ja endog húsir (nL. i Viðhúsir), ligesom Husann (dvs. húsarnar)endnu forekommer som Stedsnavn f. Ex.i Stiklestad Sogn (Verdalen). Hvor deromtales hús i en Kjøbstadgaard, er Ordetvel uden Forskjel brugt om de forskjelligei samme værende eller til samme hørendeRum, hvad enten disse have udgjort sær-skilte Bygninger eller have været Rumi en større Bygning, som indeholdt fleresaadanne (nL. hús 2), f. Ex. skoðaðumsem innvirðuligast hvert hús í garðinum(nL. Brœðersgarði i Bergen). - - eruþá nítján hús í hvárn lutinn Dn. II,22324. 43 jvf 51310; var þat fyrst allrFinngarðrinn ok vóru þar í fimtán húsok sextigi ok átta stofur í garðinumDn. I, 5907; Jon seldi áðrnefndumHerleiki 6 hús - - þar á Strönd, 3búðir ok 3 lopt, ok váro 2 lopt ok 2búðir nær sjónum Dn. IX, 14410. 2)Rum, Værelse af det Slags, som i størreAntal tilsammen udgjøre en større Byg-ning; hann leitar æ upp í turninn húsaf húsi svá knáliga, sem hann hefðiþar hvern dag farit, þar til er hannkemr náliga allt upp undir knappinnPost. 69215; örkin var svá smíðat, athón var tvíhúsat (= lat. bicamerata)ok þríhúsað (= lat. tricamerata) - -,hón hafði 5 hús (= lat. cameras) í sérum fram austrrúmit - - stóð viðsína síðu arkarinnar hvárt húsit (lat.camera) Stj. 575 fg 8. 10. 3) Sted hvor reglubrœðr, reglumenn leve sammenmed hinanden, deres Samfundshus (jvfregluhús), og i Besynderlighed det Stedhvor deres fælles Anliggender forhandlesog afgjøres, tilligemed selve deres fællesEkonomi (mlat. conventus, communia,capitulum); tóku honum at sýnastóhreinir andar ógnandi honum, at þeirskyldi hann brott reka af því húsi (=or þeim lifnaði L. 22) Mar. 115620;hverr sem skyldugr verðr firir at gangakommunshúsi váru, - skal - taka -við húsinu aat Luchasmesso; - - sáok, sem við skal taka húsinu, skal látavinna um várit - ok sá - skera ok innlaða ok húsinu hagsnúa ok hafa þartil hestahús(s)ins - -, skal ok verk-maðr hús(s)ins skyldugr at vinna - -,en kost hafi hann af húsinu Dn. II,2427. 11. 18. 20. 24. 27; ek - seldi kórsbrœðr-um í Niðarósi ok húsi þeirra - jörðá Þjasmóarsletto -, ok tókom bæði(nL. jeg og min Hustru) í hönd siraArna Nikolossonar kórsbróður í Nið-arósi af halfu alla (dvs. allra) brœðrannaok hússens þær (dvs. þar) Dn. III, 1054. 12. 4) Borg, Kastel, befæstet Hus (mnt. husMnd. Wb. II, 337 b28 fgg; jvf haus DWb.IV, 2, 64358 fgg); eptir þat lá Eiríkrkonungr um Nýjahus - sátu þeir nærhúsinu - þeir sem í húsinu váru Bp.I, 78037. 78129 (jvf p. A. Munch d. n. f. Hist. IV, 2, 159); þegar eptir létkonungr af Danmörk til fara ok takaniðr, brjóta ok brenna hús várt HjalmDn. VI, 6935 (jvf p. A. Munch d. n. f. Hist. IV, 2, 1798); skal konungrinn,meðan hann er í úmegð ok peir semtil ríkisins standa, allir vera í öruggrigeymslu þar til, sem hann verðr full-tíða, í því sterkasta húsi, sem til er íríkinu Rb. 14 (5416 Aar 1302); vérskulum - - einga útlenska menninn draga til at hafa hús, sýslur ráða,eða nökkut yfirboð yfir Noregs kon-ungs þegna, hvárki í úmegð erfingjaríkisins eða síðan hann er fulltíðaDn. I, 15615 (Aar 1319); Sigviðr Rib-bingr hefir dagþingat af herra Jonesvegna, só at hann hefir af nýju undirkonungs náðir sik lagt ok upp and-varðat honum húsit Dn. VIII, 12524(Aar 1340); þenna borgararétt lét -H. konungr saman setja ok bauð, athann skuldi haldast ok geymast áöllum húsum í Noregi Rb. 612; hannskal verða hýddr ok af húsinu Rb.6111 fg; hverr -, er ferr af húsinu útanfolgutans orlof Rb. 6124 (jvf húsfogutrDn. I, 6172); hverr sem fellir vörð, þáer úvinir liggja fyrir húsinu Rb. 6118. 21;eitt borð sem lént var upp á húsit (nL.Túnsbergshús) Dn. XI, 9336; jvf áTúnsbergshúsi Dn. I, 1564 (Aar 1319).III, 1502. 3439; hinum heilaga Mikjáli,er kapella vár á Túnsbergshúsi er vígðDn. III, 110 (Aar 1317); húsfouut áTúnsbergshúsi Dn. I, 6172 (jvf Rb.6124); féhyrðir á Túnsbergshúsi (jvf íTúnsbergi Dn. III, 2482) Dn. III, 4353:umbót Túnsbergshúss ok Vargœyja (nL. húss) Dn. VIII, 1259; á Aakrshúsi(= in Akersborg Dn. III, 20241. 53)Dn. II, 22223 (Aar 1337); á AkershúsiDn. II, 39012. 41217; á Bágahúsi Dn. II, 229. 365. III, 199; á Varðbergs-húsi Dn. II, 25313. 5) Foderal, Hyl- ster, hvad som tjener til deri at opbe-vare noget; 4 silfrskeiðar í einu húsiDn. III, 34423; corporale með gótt húsKalfsk. 84 a5; jvf gullhús. 6) Slægt, Familie; varð þat þó síðan til mikillameina Gedeoní ok hans húsi (Vulg.et omni domui ejus) Stj. 3976 (Domm. 8, 27) jvf 39814.

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚼᚢᛋ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Danish - Otto Kalkar's Dictionary
• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary
• Old Swedish - K.F Söderwall's Dictionary