Lögmaðr

lögmaðr (lǫgmaðr)

lögmaðr, m. 1) lovkyndig Person, = laga-maðr; ef honum (nL. lögsögumanni)vinnst eigi fróðleikr til þess (nL. svágerla þátto alla upp segja, at engiviti einna miklogi görr), þá skal hanneiga stefno við 5 lögmenn en næstodœgr áðr eða fleiri þá, er hann máhelzt geta af GrG. I, 20920; þat alltskal hafa, er finnst á skrá þeirri, erHafliði lét gera, nema þokat sé síðan,en þat eitt af annarra lögmanna fyrir-sögn, er eigi mæli því í gegn GrG. I,21323; hann (nL. Njáll) var lögmaðr svámikill, at engi fannst hans jafningi Nj.20 (3018); ekki þikkir mér þat vænt (nL.at fá heimt fé þítt undan Rúti), þar erfaðir þínn fékk eigi heimt, ok var hannlögmaðr mikill, en ek kann lítt til lagaNj. 21 (3111); E. var - allra mannalögkœnstr, svá at hann var inn þriðimestr lögmaðr (&vl lagamaðr) á ÍslandiNj. 139 (22210); ek vil ok spyrja þik,Flosi! hvárt nökkurr er allmikill lög-maðr í liði yðru o. s. v. Nj. 139 (22217-24);fleiri eru nú allmiklir lögmenn, en ekætlaða Nj. 143 (23722); lærðir menn oklögmenn GráG. 40411. 40510. 2) Mandsom ifølge sit Embedes Medfør skulde segja mönnum lög (jvf lögsögumaðr)a) paa Island, = lögsögumaðr; Hrútrleitaði laga um mál þetta, ok er þettamál var rannsakat af lögmanni, þágékk þeim Hrúti lítt í hag Laxd. 25(6613); þá mælti Hrútr: þat þikkir mérráð, at við Höskuldr nefnum vátta, enHallgerðr festi sik sjalf, ef lögmanniþikkir þat rétt; rétt er þat, segirÞórarinn Nj. 13 (2422) jvf Þórarinnátti þat kenningarnafn, at hann varkallaðr Ragabróðir, hann hafði lögsögueftir Rafn Hæingsson Nj. 13 (2216);Flosi - - kvað lögmann or þessuslíta skyldu; fór þá Þorkell G. afþeirra hendi at segja lögmanni, hvarkomit var, ok spurði hvárt þetta værirétt, er m. hafði mælt? Skapti (som hafði lögsögu se ÍsL. 8) segir: fleiri erunú allmiklir lögmenn (dvs. have megenLovkundskab), en ek ætlaða Nj. 143(23729 fg); i disse Exempler skyldes dogvistnok Benævnelsen lögmaðr en Ana-kronisme fra Tiden efter Islands Under-kastelse under den norske Konge og detsRetsinstitutioners Ændring til Lighedmed de norske, se Jb. þingfarabalkr ogdenne Artikels 2 b; b) i Norge, hvorLagmanden dels ) skulde segja lög paaLagtinget eller der give sin orskurð for atderefter Dommen kunde fældes af Lag-retten og dernæst vedtages af Tingmæn-dene (se under lögþing, og Fr. Brandt omNorges dømmende Institutioner i Middel-alderen i Norsk Tidsskrift for Vid. ogKritik V, 107 fg), dels ) skulde udenforLagtinget afgjøre de Retssager, som entenved Stevning eller indbyrdes Overens-komst henskjødes under hans Dom (se Frost. IndL. 169 fgg; LandsL. 1, 11):) báru ok vitni á lögþingi A. ok Þ.-, at Ásta, er Simon átti, ok Bótilðrlögðu þetta mál til lögþingis - -;þá sagði ek (nL. Haukr Erlendsson lög-maðr í Osló) en lögréttumenn dœmduBótildi 6 aura ból í G. -; nú hverrsem þetta rýfr, þá liggr honum slíktvið sem þeim, er rýfr lögmanns or-skurð ok þingmanna dóm Dn. I, 9314-21(Aar 1302); váro á lögþingi firir mér(nL. Greipr Þoresson Gulaþings lög-maðr) í Jónsstufu í konongsgarði íBjörgvin af einni halfu G. en af ann-arri halfu A. - -; þá lögsagði ekmeð fullum laga orskurði með ráði oksamþykt - Erlings &c. ok allra lög-réttumanna innan vébanda ok útan,at - Dn. II, 2855. 18 fg (Aar 1347);á lögþingi á innsta skaganom í Staf-angri várum vér (nL. 6 Mænd) í dómnefndir af Þorleifi G. lögmanni íRýgjafylki at dœma um stefnu þá,sem -; dœmdom vér Siugurð -lögliga stefndan -; ok til sannindahér um setti lögmannen, allri lögrétt-unni samþykkjandi meðr lófataki, síttinsigli meðr várum insiglum fyrir þettabréf Dn. II, 3705 fg 21 fgg (Aar 1362);kómo á almannliga lögþing í Sarpsborg- - fannst mér (lögman í TúnsbergiJón Karlsson) saa í ok alla lögréttonne,at -, af þi var þet mín domer ok lagarorskurdar, at - Dn. V, 3793. 13. 17;kom á lögþingi firir mik (nL. ÓlafrSkúlason lögmann yfir Hálogaland) oklögréttuna - Hákon Sigurdson - -;krafði Hákon þá enn af nýju mik nefnadóm ifir þessu máli, nefnda ek þá tolfmenn af lögréttunni; - skoðuðu þeir-, því dœmdu fyr sagðir tolf menn -,var þat ok mínn fullr laga orskurðr,at hann skal halda ok hafa þrátt nefntgóz Dn. II, 5804. 18. 26. 28; war thettadømpt aff alle lagrettonne i fornempdolaghtinge (nL. a sætta laghtinge ersithidh war j Stenfinds gardhe j Berg-win L. 5 fg) oc ofwan a laghmansensorskurd Dn. II, 70612; ) ek (Sigurðrlögmaðr) vil yðr kunnigt gera, at þeirbrœðr Oddr á Rogni ok Holroðr áRingeimi ok Einarr pinungr kómo tilmín í Aga ok báro þeir fram sókn sínaum Birkjar -, þá dœmdi ek þeimbrœðrum fyrsagða jörð, en Einari afat láta - firir býðr ek hverjum manniþennan mínn orskurð at rjúfa, en sá,er þat gerir, þá liggi slíkt við sem þeim-, er rýfr lögmanns dóm ok orskurðþann, sem hann staðfestir með sínu bréfiok insigli Dn. II, 32 (Aar 1293); eigiviljum vér (nL. Hákon konungr), at sýslu-menn ok lensmenn stefni bóndum tillögmanns um sakareyris útheimtingarfyrr en þat, sem á er kært, er prófatok rannsakat með vitnum ok skilríkiheima í bygðalagi þar sem málit gerðistDn. VI, 238 (s. 278 L. 3 nedenfra)(Aar 1358); á skíraþórsdag - vároþeir á stefu firir mér (nL. Björn Ólafs-son lögmaðr í Skíðu) á Bœ af einnihalfu o. s. v., þá sagði ek Björn Olafliðugan ok ákærolausan firir þeimbrœðrom ok -; ok til sanns vitnis-burðar míns lagaorskurðar setti ek míttinsigli o. s. v. Dn. I, 2125. 11. 15 (Aar1331); á öskuóðinsdaginn - kómo ástefnu firir mik (nL. Ögmundr Saxasonlögmaðr á Upplandum) i Hamari - okviðr géngu báðir, at þá var þeirrastefnudagr; kærði þá Finkell enn semfyrr, at -; kvaddi þá F. mik laga umþetta mál, ok af því at - dœmdi ekþví með laga orskurð Dn. I, 2654 fg 7. 20(Aar 1340); frjádaginn nesta eftir Va-lantini martiris - kómo þeir á stemnufirir mik í ráðasmannahúsum í Osló afeinni halfo - -; eftir þenna vitnis-burð dœmdi ek með laga orskurðmeð samþykt ok ráði beztra manna, erþar vóru í hjá mér - Dn. V, 133 (Aar1340); þeir kómo á almenniliga stefno,- kenðust þeir báðir firir Berg lög-manni, at þá var þeirra réttr stefnu-dagr -; eftir þet dœmdi Bergr lög-mann, at - Dn. V, 316 (Aar 1386);þórsdagin næsta firir Gregoriimesso ífastu - kómo á stefnu firir mik íráðzstofonne í Osló af einni halfu - -,ok þá var þeirra réttr stefnodagr -;þá kallaði ek til ráðmennana at skoðaok um at dœma þeirra í mellom meðrmik; þy var þett vaar samþykkja dómrok mínn lagarorskurðr, at ek dœmdi -Dn. V, 450 (Aar 1407); þeir lögðu stefnusína til lögmanns í fyrsta tíma, semhann kœmi til Stavangrs um garð þann,sem - Dn. II, 807 (Aar 1306); viðr-gékk þá Þórir, at hann hafði lagt þegettil lögmanns á þenn dag um þet, at -,ok þær tóko þeir höndum saman ínýja leik lögðu þet mál undir lög-manns orskurð - -; sagði ek þá (nL.í komunestofonne í kórsbrœðra garðií Osló) meðr laga orskurð, at Þórirskal - Dn. V, 8612. 16 (Aar 1330); afþví, at Gyða ok Egill viðr géngu (ástefnu í kancelersgarðinum í Osló), atþau hafðu þetta sítt maal lagt til dómsok alsættis viðr herra Pál á fyrsagðandag ok undir mínn orskurð, þá dœmdiek (nL. Þoraldi Brandsson lögmaðr íOsló) með fullum laga orskurði - Dn.V, 8820 fgg (Aar 1331); váro þá þeir þer(dvs. þar, nL. á Skeri) á stemno firir JóniSaulæsyni lögmanni í Víkinni G. og s.,viðr géngo þá báðir, at þeir hafðu laktþengat til alsættis undir Jón lögmann- - -; dœmdi þá Jón lögmaðr Dn.V, 1326-8. 18 jvf 34 (Aar 1339); kom ástefnu firir mik (nL. Þórðr lögmaðr íSkíðu) í Gestgarðinum í Skíðu Ólafr áRoalztaðum - krafði ok kvaddi Gun-leiks H. eftir því sem þeir hafðu lagtsítt mál undir mik -, var þeirra lögu-dagr sem áðr segir - -; eptir þessomvitnum svornom ok bornom dœmdiek Þ. með laga orskurði - Dn. I,2705. 8. 11. 26 (Aar 1341); á Fossi kom firirmik (nL. Þorbjörn Þoraldson lögmaðrí Rýgjafylki) ok marga fleiri góðamenn af einni halfu -; kendust þauþá bæði, at þau hafðu þá lagliga firirmik lagt ok þá var þeirra stemnudagrréttr; kærði þá Ása -; nú af því, at- þá dœmdi ek, at -; var þat mínndómr fullr ok allr, at ek dœmdi - Dn.V, 4197. 10 (Aar 1402); á miðvikudaginnnæsta eptir Pálsmesso - kómo á stefnofirir mik (nL. Haraldr Kolbjörnson lög-man í Osló) í ráðstofunni í Osló afeinni halfu H. -, ok þá var þeirraréttr stefnudagr eptir því, sem þeirhafde báðir lagt þiit firir mik undirein endalegin dóm, kærði þá -; núbréfino skoðaðo o. s. v. þá dœmdi ek -Dn. V, 439 (Aar 1405). Stundom vareogsaa flere lögmenn forsamlede hvor derskulde fattes Beslutning i en Sag: þettavar samþykt á Borgarþingi með ráðiHákonar konungs ok Nichulás biskups,lögmanna, lögréttumanna ok lögunautaok í lögskrá sett NL. I, 448 fg; eigiskolu þér svá at fara um próf þessamáls (nL. hvem der væri réttkominn tilNoregs eptir Inga konnung s. 32916);vér skulum fyrst taka þann lögmann, erfyrstr á at vera, or Þrœndalögum Fm.IX, 330 fgg jvf 33517 fg; var þá rannsakatmálit ok sýndist lögmönnum, at Ey-steinn konungr hefði lög at mæla í þessu- -; Sigurðr beiddi þá lögmenn okdómendr at dœma málit á hendr SigurðiFm. VII, 11324. 1417 jvf 5, hvor dog OrdetsBetydning kan synes tvivlsom, ligesomnaar det heder: því skírskota ek undirþik, Arinbjörn! ok þik Þórðr! ok allaþá menn, er nú megu orð mín heyra,lenda menn ok lögmenn ok alla al-þýðu, at ek - EG. 57 (12672), jvf 56(12316). Der nævnes Frostoþings lög-maðr Dn. V, 1823. 1862 fg; Gulaþingslögmaðr Dn. I, 1662. 2534; II, 1326.2852; Gulaþings lögmaðr í BjörgvinDn. II, 3082; Gulaþings ok Bergvinarlögmaðr Dn. I, 5162. 6212. II, 3872.5342. 5809. 5812. 6622; Borgarþings lög-maðr Dn. I, 7342. 7352; lögmaðr á SteigDn. II, 11715. VI, 3567; L. í NiðarósiDn. III, 1794. V, 1823. 1862; í BergvinDn. I, 972. 2182. II, 3752. 4093. 6202;í Skíðu Dn. I, 832 (jvf 822). 2122. 2702.2862. II, 2262 &fg. . II, 3872. V, 1206. 6374.VIII, 1492; í Skíðu sýslu Dn. I, 937.II, 8182. V, 761; í Túnsbergi Dn. I, 832.20721 fg. 5592. II, 1063 fg. 2772; AnO. 1846s. 16329; í Osló Dn. I, 931 fg. 3072.II, 1326 fg. 3935 fg. 4272. 5162. 8182. V,7612; AnO. 1846 s. 16330; í HamriDn. II, 4183 fg; í Þrondeimi Dn. I,7002. III, 8821. 1932; í Jamtalandi Dn.III, 2057. 10 &fg. . , 1142; jvf OH. 1519;over Jæmtaland ok Herdal Dn. VI,4502 (Aar 1434); á, í, af RýgjafylkiDn. I, 4762. II. 3707. V, 4192; Fm.IX, 33223; á Víkinni Dn. I, 8229. II,6601. V, 1327. VI, 3972 jvf Fm. IX,3348; á Upplöndum Dn. I, 2652. 2802.II, 8172. III, 1082 jvf Fm. IX, 33422.3355; á Raumaríki AnO. 1846 s. 16329;lögmaðr í konungs garði Dn. I, 1802.2015 fg. 20721. II, 29813 fg jvf konungslögmaðr Dn. III, 3055, konungsins lög-maðr Dn. V, 36033; lagman í OrknöDn. II, 691; Ivar lögmaðr (á Hjalt-landi) Dn. I, 1019; herra Sigurdr L. afHiætlandi Rb. 104; lagman í HjaltlandNs. VI, 5106. 51630. c) i Sverige, gsv. laghmaþer Schlyter 373a; í hverriþessi deild landsins er sítt lögþing oksín lög um marga luti, yfir hverjumlögum er lögmaðr OH. 657 fgg. 6628. 8433(Flat. II, 7127. 81 fgg). 3) Lovgiver,lat. legifer (hvilket Ord er brugt tilOversættelse af lögmaðr i den underNr. 2 angivne Betydning, for derved atbetegne ham som den der skulde segjalög, se Du Cange II, I, 24819); om Moses (ligesom lögsögumaðr BarL. 1411 fg; jvfHeilaG. I, 52420; HomiL. 1051; Post.84611; Stj. 3503): hinn mikli lögmaðrMoyses HeilaG. I, 6779; jvf gsv. guþsiælfwær skipaþi fyrstu lagh ok sændisinu folki mæþ moyses, ær fyrstælaghmaþær war fore hans folki Up-lands lagen (Schlyters Udgave) s. 68. 4) Mand som hører til, er Medlem af Rets-kredsen (þinglög), = lögunautr (se GuL.321. 3135 fg; LandsL. 1, 514. 8, 259); efármaðrinn fær honum (nL. er fara skal)þingfararfé, þá hafi hann víti af hinum,er fallast lætr, slíkt er lög ero, ármaðrskal hafa halft, en lögmenn halft fylkis-menn allir Frost. 1, 14; ef þat er út-legðarfé, þá tekr sakaráberi þriðjungþess, er útlægt er, en 2 lutir, er eptireru, þá skulu þrískiptast, tekr konungrþriðjung, biskup annan, lögmenn hinnþriðja Eids. 1, 44 (jvf allt útlegðarfé,er biskup gefr sök á, þá á hann íþriðjung, konungr annan, bœndr þrið-jung, er um dœma Eids. 1, 25); þáero þau bæði útlæg, ok fé þeirra allt,þer (dvs. þar) skal biskup af taka fyrst9 merkr, síðan skal þrískipta útlægomœyri, tekr biskup þriðjung, konungrannan, lögmenn hinn þriðja Eids. 2,2617 jvf Eids. 1, 3021 med Anm. 22; enanden Forklaring af Ordet lögmaðr paade her anførte Steder er dog given Hertz-berg 165 fg - Om Lagmandsembedetsærligen i Norge se P. A. Munch d. n.F. Historie III, 189-194; R. KeyserNorges Stats- og Retsforfatning i Mid-delalderen i hans Efterladte Skrifter II, 1, 247-255; Fr. Brandt i NorskTidsskrift for Videnskab og Kritik V, 106-111; E. Hertzberg Grundtrækkenei den ældste norske Proces s. 156-177;v. Finsen om de isL. Love i Fristats-tiden s. 116 fgg (AnO. 1873 s. 216 fgg);K. Maurer i Kritische Víerteljahrschrift X, 374-381. 390 fg. 391 n. 2; K. Maurerdie Entstehungszeit des älterer Gula- þingslög i AbhandL. der philos.-phioloG.Classe der k. Bayer. Akad. der Wis-sensch. 12ter Band 3te Abth. s. 165-169;K. Maurer ueber das Alter des Gesetz-sprecheramtes in Norwegen i BartschGcrmania XXV, 2373 fg - Som Person-navn forekommer lögmaðr Mork. 14411(Fm. VII, 43; Flat. II, 428).

Part of speech: m

Orthography: Johan Fritzner's dictionary used the letter ö to represent the original Old Norwegian (or Old Norse) vowel ǫ. Therefore, lögmaðr may be more accurately written as lǫgmaðr.

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛚᚯᚵᛘᛆᚦᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary