Lögmál

lögmál (lǫgmál)

lögmál, n. 1) Retsspørgsmaal, Spørgs-maal om hvad der er eller skal væreLov; nú þræta menn um lögmál, okmá þá ryðja lögréttu til, ef eigi skeraskrár or; en svá skal at því fara, atbeiða með vátta goða alla at lögbergiok lögsögumann, at þeir gangi í lög-réttu ok í setur sínar at greiða lögmálþetta svá sem heðan af skal vera; beiðiek lögbeiðing, skal sá kveða, er reynavill Grg. I, 21325-28; skolo þeir menn,er þar eigust mál við, tina lögmál þat,er þá skilr á, ok segja til þess, hvat ídeilir með þeim o. s. v. Grg. I, 21410 fgg;jvf v. Finsen om de islandske Love iFristatstiden AnO 1873 s. 162 (Sær-tryk s. 62 fgg). 2) Lov, Lovbestemmelse,Lovregel; skulum vér þat lögmál hafaum útgerð vára, er fyrr hefir veritGuL. 31439; þat var fornt lögmál -,en nú er þat af tekit Grg. I, 3711; þó atannarr (&vl maðr) festi til þess frillosína, at með þesso lögmáli skulo börnhans til arfs koma eða -, þá stoðarþat ekki Frost. 3, 136; guð setti lögmálum synduga menn, at þeir skyldi eigi -Stj. 32133, jvf vandlætis lögmál Stj.32137; náttúra hefir mér þetta lögmálsett, at ek - Alex. 2328; þessir lutir allir,er nú höfum vér talda, hvárttveggjaskilning heilagra lögmála (Anecd.*:lagmála) ok sjalf decreta Anecd. 2111(277); af ritningum heilagra bóka eðrskipan heilagra lögmála Anecd. 2333(329). 3) Lov som indeholder flere Lov-bestemmelser (boðorð, setningar), = lög3; ekki kenni ek þér af nýju lögmáli,vili eigi guð, at ek geri nökkurarnýjar setningar BarL. 694 fg; með því,at þetta lögmál er svá nytsamligt, firirhví fylgja eigi allir þessom boðorðomBarL. 6920 jvf 18; gékk kirkjunnar lög-mál með broðurnum dvs. Broderen havdeMedhold i Kirkens Lov, Æf. 22107; atlögmáli dvs. efter Loven, = at lögum:nú gera þeir (nL. maðr ok prestlingr)eigi annnan máldaga, en maðr tekrprestling til kirkju sínnar at lögmáli,hann skal (dvs. da skal han) fá honumkennslu o. s. v. Grg. I, 1725; þá ermenn selja hross sín til gæzlu á al-þingi at lögmáli Grg. I, 12412; styrkstþú ok ver stöðugr at fremja ok full-gjöra allt lögmál (= Vulg. omnemlegem) þat, er mínn þjónn Moyses bauðþér Stj. 3503 (Josva 1, 7); á hinumfyrsta degi hins fyrsta mánaðar eptirlögmáli Moysi (= prima die mensisprimi secundum legem Hist. schoL. 64030)Heilag. I, 52420; í hans (nL. Krists)tilkomu var fyllt þat lögmál, er fyrirMoysen var boðit Post. 84611; þó athann (nL. hinn helgi David konungrL. 19) væri máttogr ok firir margaluti skipaðr, þá reinsaði hann þó skyn-samliga samvizku sína, þá er hann mæltisvá: herra mínn! ek hata jafnan íllskuok vanvirði ek, en lögmál þítt lofa ekok elska ek BarL. 9022 jvf 1003; hlýð-inn guði ok hans lögmáli Bp. I, 26318;fyrir hví boðar þú mítt réttlæti oktalar lögmál mítt fyrir þínn munn Hei-lag. I, 694; þeir er sigrat hafa heiminnok eru upp teknir af holdsins lögmálitil eilifra fagnaða Heilag. II, 10916;þau (nL. Adam og Eva i Paradis) kendueigi (nL. saaledes som Apostelen Paulusefter hans Ord Rom. 7, 23) lögmál ísínum limum gagnstaðligt hugskotsinslögmáli Stj. 3428 fg. 4) bindende Over- enskomst, som paalægger gjensidige For-pligtelser, Pagt, = sáttmál 2, a) omsaadanne Overenskomster i Almindelig-hed: hafði sú siðvenja verit harðfengramanna þeirra, er þat lögmál gerðu síná meðal, at sá skyldi annars hefna,er lengr lifði, þá skyldu þeir gangaundir þrjú jarðarmen Flat. II, 9312; eigiviljum vér neinu lögmáli binda okkrtil þjónustu við þik Flat. III, 2461 fg;fyrirboðit er klaustranna formönnum attaka nökkurn reglumann með kaupi eðaskildaga, en hverr sem tekr þvílik sam-keypi eðr þat góðz, sem af leiðir, sé afsjalfu verkinu af settr valdi ok lögmáliallrar sínnar forvistar ok þjónustu Stat.24826 (= 2802); svá ferr hann sem guðgerir ráð fyrir, en húsfrúin sitr eptir íRóma, ok er hón er upp gefin af lögmálisíns bónda, hugsar hón optligarr okmiklu leyfiligarr þá hluti, er guðs eroMar. 15920; b) i bibelsk eller teologisk Be- tydning om Pagt mellem Gud og Menne-skene, den gamle Lovens og den nyeNaadens eller Evangeliets Pagt (svarende til Vulg. foedus 2 Mos. 31, 7; testa-mentum 2 Mos. 30, 26; testimonium2 Mos. 30, 26. 36. 23, 15; jvf lögmáls-örk); hvárttveggja lögmál nýtt ok forntBarL. 841; hit forna lögmál ok hit nýja(= hin fornu lög ok hin nýju L. 23)Heilag. II, 65725; jvf Mar. 176; Stat.2364; SE. II, 23628; í forna lögmáliStj. 1108. 18; þat var mjök siðr í fyrralögmáli, at einn maðr ætti fleiri sennen eina konu Stj. 42716; lögmál skurðar-skírnar (= hit forna, fyrra lögmál) Hei-lag. II, 2949.

Part of speech: n

Orthography: Johan Fritzner's dictionary used the letter ö to represent the original Old Norwegian (or Old Norse) vowel ǫ. Therefore, lögmál may be more accurately written as lǫgmál.

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛚᚯᚵᛘᛆᛚ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Danish - Otto Kalkar's Dictionary
• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary