Lúka

lúka

lúka, v. (lýk, lauk, lokinn; ogsaa Inf. ljúka se dette Ord) 1) lukke op, aabne (med hurð eller dyrr som Objekt tilføieti Dativ); nökkuru síðarr, en húsfreyjahafði niðr lagizt, var lokit útihurðu,hún fretti, hverr út géngi Bp. I, 62730;hón - bað svá lúka skemmudyrum, atlanga leið mætti heyra hennar harm-tölur Völs. 15129 (c. 29). 2) tillukke, =lúka aptr; snerist sá maðr fyrir honuminn í höllina, en hann gékk eptir, okþegar laukst hurðin á hæla honumSE. I, 3418; var lokit búr í lás SturL.I, 4733; lýkr hann stundum kvið kvennaMar. 412 jvf lúka upp kvið; lætr hanní (nL. den udhulede Stok) vist sína okdrykk, ok sjalfr ferr þar í ok lýkrsvá fast ok þétt, at - Didr. 709 jvf 30. 3) indelukke; síðan es hann lauk sikí hellinum (= dum se postmodum inejusdem loci specu se conclusissetGregor. Dialog. 3, 16), þá tók hann athafa lærisveina Heilag. I, 22714. 4) til-endebringe, gjøre Ende paa noget saaat deraf ikke er mere tilbage, m Dat.; hann lauk rœðu sínni Flat. II, 6434;jvf Bær. 11113. 1217; es þeir lukubœn Heilag. I, 22733; lúka heyverkum(= hætta heyverkum Nj. 69 s. 10319)Nj. 77 (11331); lúkum vér svá Vápn-firðinga sögu Vápnf. 3113 jvf Njarðv.25924 (384); hann lauk svá máli sínu,at hvárirtveggjo játto því, at - ÍsL. 7;m. Inf. þá er menn höfðu lokit þarlögskilum at mæla Ljósv. 1642; lýkr(upers. = þrýtr FlD. III, 6699) fráhonum at segja Flat. I, 3324; upers.lýkr e-u dvs. det er forbi med noget, saaat deraf ikke er mere tilbage, tilovers: lýkr þar nú sögunni GunL. 13 (2763);jvf Hænsn. 17 (1863); lýkr hér söguJosve Stj. 3767; lauk svá þessum málumeg. 85 (218); svá lýkr hans æfi Fris.1712 (Hkr. 28); áðr en lúki þessi stefnu,þá - Fm. X, 35821; eptir þat var lokitþinginu Nj. 69 (10312); lokit var dráp-unni GunL. 19 (23812); jvf Hænsn. 17(1863); hugðu allir, at þá væri lokithans lífdögum Bær. 11027; skildu þeirbrœðr við þat, at lokit var liðveizluvið Lopt SturL. I, 24918; þá var lokiteldiviði þeirra Fbr. 5110; þá var lokitöllum vistum heima nema hval Bp. I,20825; upers. lýkr uden Objekt i lýkrsvá, at - dvs. Enden bliver den at -:lýkr svá, at þeir kaupa þesso Vallalj.516; lauk svá, at skip hans var hroðitFris. 811 (YngL. 26); jvf Mar. 517 un-der lostaskeyti; áðr en lýkr, áðr lýkrdvs. førend Enden kommer: átta tóku þeirtil (nL. for at fravriste ham Sverdet) áðren lauk Grett. 18612; ekki er enn markat, nærr munum við gangast áðr lýkrNj. 117 (1766); þú munt œrit mjök elskaféit áðr lýkr Þorskf. 4817; um þat erlýkr dvs. tilsidst: eigi má vita, hverjum atmesta gagni kemr um þat er lýkr Grett.3927; jvf Grett. 2712; svá skildu þau,at hón frýði eigi á Gretti um þat erlauk Grett. 17110; laukst seint um haghennar SturL. I, 20133 (jvf Jómsv. 6030og se under hagr 1). 5) saaledes ud-føre, udrette, fremme en Sag, at denfinder sin Afgjørelse, at derved intet mereer at gjøre (jvf lykt, lykta 1); þeirkváðust fara skyldu til skips í Hraun-hafnarós; Snorri kvaðst mundu lúkaerendum þeirra, en bað þá fara heimEb. 42 (7515); Þorgils reið brátt norðrtil Eyjafjarðar, því at hann hafði þarfrá mörgu vanluktu gengit þá, er - -;reið Þ. þá heim, er hann hafði lokiterindum sínum SturL. II, 2433. 2443;Skapti mælti: undir mér er lykt málsþessa, því at ek fer með sökina, munuvið til þess hætta, Ö.! at við Guðmundrgerim um ok lúkum málinu Ölk. 1810 fg (71); vil ek nu svá at einu lúka málummínum, at þat líki vel Oddi ok Einarieg. 85 (2184); jvf VatsD. 47 (7719); OH.23714 jvf 11; lúka e-u letrum, = lykjae-u letrum se under letr 1. 6) betale; svá mikit fé, sem vér eigum Garðs-konunginum at lúka (= gjalda L. 5)Fm. VI, 14822; jvf Bp. I, 3122; m. Dat. hann lauk skuld þeirri allri sér afhendi GuL. 599; m. Akk. skal Arni lúkaHallvarði fjóra mánaðamati í kost Dn.II, 10313 fg; A. skal lúka Gunnildi Petrs-dóttur átta merkr forngildar Dn. II,28531; ena fyrsta skuld lýk ek meðþessu Didr. 3245; lofaði hann at lúkaí þá skuld einn uxa Dn. IV, 53412 jvf 9.Med Præp. og Adv. af: lúka e-u af =lúka 5: síðan slitu þeir handlaginu, þámælti s. við Guðmund: hvi mun eigivel, at við lúkum þessu af Ölk. 1822(jvf L. 10 fg under lúka 5). - aptr:lúka aptr dvs. lukke til eller igjen, =lúka 2: skal - láta hlið á (nL. sveltikví)ok grind fyrir eða hurð, svá at uppum lúki eða aptr Grg. II, 1193, jvfGrág. 49611; m. Dat. gengr hann núinn ok lýkr aptr hurðunni GísL. 295;jvf SturL. II, 19921; er nú aptr lokitborginni Bær. 11129, m. Akk. Refr laukþá aptr hurðina á lokrekkjunni Krók. 78.- inn: lúka inn dvs. indelukke, = lúka 3:faðir hennar - - læsti vandliga þathús, er hann lauk hana inn í Heilag. I,1555 - í sundr: lúka e-u í sundr dvs.aabne: lúk heill munni í sundr SvarfD.416; jvf Háv. 2520. - upp: lúka upp 1) aabne, lukke op, = lúka 1 (mods. lúkaaptr): kviðr konu lýkst upp í nafla staðfyrir útan mannliga list Mar. 2083 jvf2797; jamskjótt sem -, þá lýsast ok upplúkast augu ykkur BarL. 248; laukstupp fjörðrinn í öðru sinni Krók. 2126;fjallit laukst upp norðan Eb. 11 (1230);tóku borgarhliðin ok lúku upp Fm. VI,15055; tók hann þann stokk ok laukupp ok tók or féit Mar. 918; m. Dat. H. lauk upp kistu sínni Nj. 117 (17621);jvf Fbr. 4529 jvf 26 fg; þá lýkr Velentupp stokkinum Didr. 7113 jvf 709 fg;lúka þeir upp borginni Gyð. 4819; laukJoseph þá upp kornlöðum þeim, semkostinum geymdu Stj. 21212; lauk hannupp augum ok lifnaði Bp. I, 31811;upers. er - þeir sá firðinum upp lúkaeg. 27 (563); m. Akk. tóku þá frá slag-branda ok luku upp hurðina OH. 1359;bað Jón lúka upp dyrnar Fm. VIII,33210 fg jvf 14; lauk hann upp skemmunaFm. VI, 18911; mun ek þó ekki lúkaupp mína kistu til rannsaks Fbr. 462. 2) aabenbare, kundgjøre, bekjendtgjøre;m. Dat. guð lauk upp fyrir honumþeim hlutum Stj. 536; er jarl hafði þvíupp lokit, at hann mundi fylgja þeimat þessu máli OH. 5425; hann laukgerðum upp á Þórsnesþingi Eb. 46(893); jvf eg. 86 (21919); VatsD. 29 (497);m. Akk. nú skal þat (því Fm. IV, 78)upp lúka fyrir yðr, er mér hefir lengií skapi búit, at - OH. 327; þat birtaoptlig tákn -, þó at vér lúkim fátt (&vlfá hluti) upp af mörgum Heilag. I, 54421. 3) forklare, udtyde; er þat rétt, at eklúka upp nökkut þessarri rœðu fyrirþér, at þér verði ljósari fyrir augumKgs. 1113; unz þú lýkr upp fyrir mérsýn þeirri, er þú vitraðir mér Æf. 525. 4) udbetale, = lúka 6; skal þetta fé upplúkast í Björgvin LandsL. 1, 214; skaluþær (nL. merkr) lúkast at Marteinsmessunæsto þar eftir ok lúkast upp í BjörgvinDn. II, 28537. - út: lúka e-u dvs. ud-betale, betale fuldt ud (jvf lúka 6, lúkaupp 4): Æf. 16114. - við: lúka e-nveg við e-n dvs. behandle nogen, opføresig mod nogen (eg. affinde sig, afgjøreeller afslutte sit Mellemværende med no- gen) paa en vis Maade: Bolli fékkSigríði gjaforð göfugt ok lauk vel viðhana LaxD. 88 (2445); þat töluðu þarmargir menn, at Brandr myndi ennhafa vana þann, at hann mundi ílla viðþá lúka sem við alla aðra Ljósv. 832;O. kvað öllum vel hafa til sín orðitöðrum en honum; - sagði önganmundu við sik jafnílla lokit hafa SturL.1, 1020; hversu dýrliga Laurentius fóraf þessum heimi ok svá hversu grimm-liga þeir D. ok v. luku við hann oklétu liggja líkama hans yfir glóðumHeilag. I, 4306; jvf Eb. 25 (408). -yfir: lúka yfir e-t dvs. gjøre det af ellerforbi med noget, gjøre Ende paa noget: ef þér látit eigi af blótum þeirra (nL.Afgudernes), þá mun ein písl yfir yðrlúka Heilag. I, 1733; síðan lét hannsetja hana í myrkvastofu ok hugsaði(dvs. overveiede), með hverri písl hannskyldi lúka yfir hana Heilag. I, 15528;upers. lýkr yfir e-t dvs. det er forbi mednoget, saa at det ikke længere er til: freistar inn frœkni hversvitna fyrr, enyfir hann lúki, ok er hann hefir reynttil fulls um sín forlög, þá er honumsem hinum lofat at deyja Alex. 10017;hugði hann at með sjalfum sér, sá atþá mundi bráðast yfir lúka hans ætt okþeirra frænda (&vl mundi skjótast verðaaldauða þeirra kyn) ef hann hætti tilþessa afarkosta Fm. VIII, 2414; nú skalyfir lúka með oss dvs. nu skal der bliveen Ende paa vort Mellemværende, Nj.130 (2008).

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛚᚢᚴᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary
• Old Swedish - K.F Söderwall's Dictionary