Nauðsyn

nauðsyn

nauðsyn, f. (G. nauðsynjar, N. PL. nauð-synjar) 1) Nød, Trængsel, Forlegenhed,mislig Stilling som gjør en nødlidende (jvf nauð 3); guð lét til þess mannkala ok hungra, at sú nauðsyn skyldaðihann til erfiðis (= lat. ut hac neces-sitate coactus laboret) Elucid. 1571;hafði Cornelius saman kallat kunningjasína ok nauðsynjavini (= VulG. neces-sarios amicos Ap. Gj. 10, 24); þeirvinir heita svá, er manninn fyrirlátaeigi á tíma nauðsynjanna Post. 446;vér viljum ok eigum at varkynna -nauðum ok nauðsynjum allra kristinnamanna NL. I, 4586; nauðir ok nauð-synjar folksins í Noregi NL. I, 4554jvf 4533; svá mikill mannfjöldi kemrjafnan fyrir konung ok aðra ríkismennum margar nauðsynjar manna, at -Kgs. 725; ef nauðsyn krefr NL. I, 4558;beiðir oss allra mest nauðsyn at heimtatil vár nakkvat af giftom hans HomiL.2418; djarfr í öllum nauðsynjum Hirð-skrá 29 (4216); engan mann hefir hónfyrirlátit þann, sem á hana hefir kallatí sínum nauðsynjum Mar. 108618; hafðibiskup þolat honum þetta sakir nauð-synja (jvf ónáða L. 15) þeirra, sem núvóro taldar Bp. I, 76716; hefi ek þatætlat at koma þér at liði, er meiraværi, ef þú þyrftir í nökkura nauðsynhéðan frá Heið. 17 (3273); Eirikr berrupp þetta mál fyrir Þorgilsi (nL. atmein mikit var at útilegumönnum) okkvazt vilja hans liðsinni til hafa; Þ.kvazt eigi til þess hafa farit til Grœn-lands at -, ok kvazt þó eigi nenna atsynja ferðarinnar fyrir nauðsyn lands-manna Flóam. 25 (14933); var þettaannarra manna nauðsyn, er hann hefirmálaefni gört SturL. II, 18523; hversusmábörn skulu skírast í nauðsyn, ef eigináir presti Stat. 24123; prestr skal jafnantil reiðu vera - at skíra börn eðr faraí nauðsyn til sjúks manns Stat. 25311;þann mann skal senda eftir presti ínauðsyn, er hyggja kann fyrir orði okeiði BorG. I, 1213; engi prestr skal veitasacramenta annars þingunaut útan fullanauðsyn Stat. 24220; kemr maðr meðnáinga sínn dauðan eða á hann aðrarnauðsynjar ok missir hann prest(s)heima Frost. 2, 143. 2) Forfald, Stil-ling eller Tilstand, som hindrer en fraat opfylde en Pligt, gjøre hvad Lovenpaalægger ham; hverr nefndarmaðr, semsíðarr kemr til þings, en sœri eru flutt,nauðsynjalaust (= forfallalaust s. 144),er sekr mörk silfrs, en lögmaðr oklögréttumenn meti nauðsynjar LandsL.1, 2 (s. 141); þessar eru nauðsynjar -,sú er önnur nauðsyn LandsL. 6, 411. 14;þær eru nauðsynjar, ef - JKr. 412;ef nauðsyn bannar JKr. 593; nema fullnauðsyn banni JKr. 1624; hvar semþær nauðsynjar kunnu at standa, athann má eigi lík fœra firir sjó ófœrumeða fjalli JKr. 176; jvf nauðsynjalaust. 3) Fornødenhed, Behov, som gjør entrængende til noget; œrin var nauðsyntil þessa verks dvs. det var høist for-nødent, at dette blev gjort, Fm. IV,26229; hann vissi sér eigi bráða nauð-syn til silfrs IceL. saG. II, 23822; nemaþú hafir nauðsyn til þess at tala viðhana JKr. 484; firi nauðsynja sakirlandsins ok fátœktar JKr. 321; lendirmenn skulu eigi skiljast við konungfirir útan hans gótt orlof, en allra síztí nauðsynjum (nL. konungs) eða úfriði,nema valdi annat hvárt vanheilsa eðaelli; þá berr konungi eigi at haldahonum um fram vilja hans, þó at al-mykil sé konungs nauðsyn til (dvs. omend Kongen nok saa meget trænger tilat beholde ham) Hirðskrá 2016. 18; útannauðsyn sé til Stat. 2584; bað konungrþá, at þeir skyldi hann vita láta, efþau tíðindi gjörðust í landinu, er hon-um bæri nauðsyn til at vita OH. 18914(Flat. II, 31530); féngu menn margiraf þeim áheitum bót - en sumir farar-beina eða aðra luti þá, er nauðsynþótti til bera OH. 22737 (Flat. II, 3538);ef nauðsyn biðr meira afls (dvs. dersom der udkræves mere Styrke, Kraft), þáer gótt af gnógu at taka Klm. 13625;konungr verðr honum feginn ok segirhann vel hafa undir vikizt sína nauð-syn Flat. I, 1095; er nauðsyn at drepaniðr íllu orði ok bœta honum son sínnNj. 12 (2122); einn gluggr var fram íkirkjuvegginn fram í gegnum, at hann(nL. í kofanum) sæi heilaga þjónustuok honum mætti fœrast sú lítla fœðaok vist, sem hann hafði til líkamligranauðsynja Mar. 5122. 4) Plur. nauð-synjar dvs. de fornødne Udtømmelser, Ex-crementer, som gaar ud den naturligeVei af det menneskelige Legeme (mlat.necessaria, necessarium, necessitas DuCange II, 2, 7331; ed. Henschel IV, 614c. 615a, t. nothdurft DWb. VII, 92859;jvf sp. necessidades, fr. faire ses né-cessités Z. f. vergL. Sprachforschung XIII, 63031. 23 fgg); hún (nL. konan) ferrupp í kofann um þá lítla for, sem gjörvar út undir vegginn, at líkams nauð-synjar mætti út berast Mar. 5129; áþeirri sömu nótt, sem hann gengr afnauðsynjum til rekkju sínnar Mar.53517 fg.

Part of speech: f

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚿᛆᚢᚦᛋᛦᚿ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary