Óðal

óðal

óðal, n. 1) Eiendom, hvad der tilhøreren; annars óðal (mods. sítt eigit Hom.6830, = VulG. propria Joh. 1, 11) Hom.6826 fg 28. 32 (hvor det svarer til den la-tinske Originals alienum, medens der-imod at frænda sínna svarer til dens in parentum domo); alda óðal dvs. saa-dan Eiendom som aldrig nogen paa ret-mæssig Maade skal kunne gjøre Eierenstridig eller berøve ham, = úbrigðiligeign (Dn. IV, 12012): at liðnum tíuvetrum skal ek aftr løysa (den til Klo-steret solgte Jord) með þvílíkom ok jafn-góðum peningom, sem ek tók í, oksegja firir jörðu, er ek vil leyst hafa;en ef þá eigi er aptr leyst, þá skalklaustrit áðr sagt eiga til alda óðalsMk. 8918 (Dn. XII, 8314 fg); hann gafundir kommun fyrrnefndra kórsbrœðraeina spannsleigu jarðar ok 22 í þeimajörðum, sem hér nefnast, til æfiligrareignar ok alda óðals Dn. III, 888; Kol-beinn smiðr gaf halfs þriðja mánaðr-mataból í Asknesi í hendr virðuligumherra Katli biskupi staðnum í Staf-angri til alda óðals ok úbrigðiligrareignar Dn. IV, 11913; þat níu mánaðr-mata ból hit stinna í Nesi í Súladali,er herra biskup leysti af honum stað-inum í Stafangri til alda óðals okúbrigðiligrar eignar Dn. IV, 12012;skal konungdómrinn héðan í frá eigaBjarku með allum lunnendum þeim,sem þar eigu til at liggja, til aldaóðals Dn. II, 1921; herra B. - keypti4 mánaðamataból í Nös - firir fullaaura á þann hátt, at herra B. skal hafaþessa jörð 3 vetr; ef eigi er aftr leystinnan 3 vetra, þá verðr sú jörð honumat alda óðali Dn. I, 2297; var þessumeignum skipt ok skeytt væðeslausumok varðslu hvárum tveggja sér til aldaóðals; en ef nokot verðr ófrjálst íeinni hverri þessarra eigna eða -, þáskalu þegar hverr hafa sína eign oktil ganga svá sem til sín(s) alda óðalsDn. II, 1722. 25 (jvf gsv. fastæ faþærniok aldæ oþæl UpL. L. Jordab. 1 (s.1809), Viþærbo b. 21 (s. 2471) jvf Vestm.L. I Bygn. 10 (s. 302. II Bygn. 10(s. 2073)); ef ómaginn er eigi fœrr ámilli heraða, þá skal hann (nL. sá erskil vill á gera) kveðja heimilisbúasína 5 til á þingi at virða þann ómaga(dvs. Omkostningerne ved hans Underhold-ning) á milli þeirra, hvers verðr þikki,at taka þann ómaga at alda avþli (øþleGrG. II, 1615) GráG. 1269 jvf 1277 (GrG.II, 1712). 2) Fædrehjem, Fædreland, lat. patria; síðan es hinn fyrsti maðr, faðirmannkyns, vas braut rekinn or para-dísar fagnaði í þessa heims útlegð, þámátti hann eigi sjá himnesks óðalsfagnaði þá, es hann hafði fyr litit (=postquam de paradisi gaudiis, culpaexigente, expulsus est primus humanigeneris parens, in hujus cæcitatis atqueexilii, quam patimur, venit ærumnam:quia peccando extra semet ipsum fusus,jam illa cælestis patriæ gaudia, quæprius contemplabatur, videre non potuitGregorii m. Dialogi lib. 4 c. 1) HeilaG.I, 23428 (jvf útlagi Alex. 15420); efvér leitum eigi til sættar við hannum þat, er vér misgjörum, at vérmegum þá ok eigi komast til þessóðals, er oss er heitit, er lifandi mannajörð heitir, þat er paradís eða sjalfthiminríki Messusk. 16811; Ólafr hafðiverit í útlöndum frá frændum okóðulum allt frá bernsku OT. 226;þeir heimtast nú saman ok vilja meðengu móti uppgefast, heldr berjastfyrir folk sítt ok óðal, þeir samnaher saman ok fóro í þann stað, erheitir Masphath Gyð. 146 (c. 4) =1 Maccab. 1, 21; stökkr hverr til sínsóðals, útan í Beturam, þeir einir haldasik móti Jonathe Gyð. 4025 (c. 12); þáer Haraldr herjaði land ok átti orrostur,þá eignaðist hann svá vendiliga alltland ok öll óðul, bæði bygðir ok setrok úteyjar, eignaðist hann svá, markirallar ok alla auðn landsins, vóro allirbúendr hans leigumenn ok landbúarOH. 418 (jvf Flat. I, 4122); Haraldrkonungr setti þann rétt allt þar, erhann vann ríki undir sik, at hann eign-aðist óþul öll, lét alla bœndr gjaldasér landskyldir bæði ríka ok óríkaFris. 4024; Hákon hafði þat upphafsíns máls, at hann beiddi bœndr atgefa sér konungs nafn ok -, en þarí mót bauð hann þeim at gera allabœndr óðalborna ok at gefa þeim óðölsín, er þá bjoggu á OH. 813 jvf 20.(jvfFlat. I, 4922; Fris. 6438. 658); Haraldrkonungr eignaðist í hverju fylki óðulöll ok allt land bygt ok úbygt okjafnvel sjóinn ok vötnin EG. 4 (628),jvf þat höfðu álög verit Haralds enshárfagra, at hann eignaðist jarðir allarí Noregi, bygðar ok óbygðar, ok jafn-vel sjóinn ok vötnin; skyldu allir hansjarðbyggendr vera GísL. 838; eptir þatfór Haraldr konungr með her í Orkn-eyjar; Einarr flýði þá upp á Skotland;Haraldr konungr lét Orkneyinga sverjasér öll óðul sín; eptir þat sættust þeirkonungr ok jarl, ok görðist jarl hansmaðr ok tók löndin í lén af konung-inum; - fleiri vóru þeir ríkismenn, erflýðu yr Orkneyjum óþöl sín fyrir ríkiEinars jarls OH. 918. 9316; Haraldrkonungr lagði gjald á eyjarnar -;Einarr jarl bauðst til at halda einnupp gjaldinu ok eignast óðul þeirraöll; en bœndr vildu þat, því at hinirauðgu hugðust leysa mundu óðul sínen hini snauðu höfðu ekki fé til;Einarr greiddu upp gjaldit, ok var þatlengi síðan, at jarlar áttu óðul öll, áðrSigurðr jarl gaf upp Orkneyingum óðulsín Flat. I, 22421-25; Kolr lagði þattil, at jarl skyldi fœra lög á þvi, atjarlar höfðu tekit óðul öll í erfð eftirmenn, en erfingjar leystu til sín okþótti þat heldr hart; þá lét Rögnvaldrjarl kveðja þings ok bauð bœndum atkaupa óðulin svá, at eigi þurfti at leysa,ok kom þat á samt með þeim svá, atöllum líkar vel Flat. II, 46331. 33 (IceL.saG. I, 132). 3) Jordeiendom; hann gafÞóri Jónssyni óðalit í halfs átta mr-bóli í innra túninu í Hellilandi Dn.III, 4287; hann hafði selt - sira Neriðihalfa (dvs. halfrar) merkr ból jarðar íEikibergi í œystra garðinum - meðöllum lutum ok lunnindum ok svá óðali,sem til liggr ok legit hefir frá fornook nýo uttan garðs ok innan Dn. VII,35812; = land, eiga Fris. 2674. 35 jvf26631. 36. 39. 4) saadan Jordeiendom, tilhvis Besiddelse en af de flere óðalsmenn,óðalsnautar er den nærmest berettigede (jvf næstr óðrli GuL. 2882; næstr atóðali LandsL. 6, 414. 71), saa at han for at komme i Besiddelse deraf kan for sigudløse (brigða, leysa) den af dens Hæn-der, som besidder den uden dertil at være óðalsborinn og i det mindste lige be-rettiget med ham selv, = óðalsjörð, mod-sat aurar (lausir aurar), lausafé, út-jarðir, arfr; nú verðr kona baugrygr,verðr hón bæði arfa óðals ok aura,ok á engi maðr undan henni at leysaGuL. 2751; sú er hin sétta (nL. erfð),er brœðrasynir takast arf eftir okbróðir sammœðra, ef til er, verðr hannaura arfi en þeir óðrla GuL. 1038 jvf1034; sú er hin sjaunda (erfð), er tekrhornungr ok risungr ok sunr þýborinnúleiddr í ætt eftir faður sínn bæði auraok óðöl GuL. 1042; skal sjá jörð fylgjaaurum en eigi óðrlum GuL. 2853 fg; effaðir á óðal eptir, þá skolu synir snúasttil óðla en dœtr til útjarða ok lausafjár,ef eigi eru jarðir til, ok skal hinn elztieinn eignast höfuðból, en hinum lotnistaðrar óðalsjarðir í sínn lut LandsL. 5,77 fg; hvervitna þar sem óðalsjörð ertil í skipti, þá hafi þat óðal, er til erborit, en hinir lausa aura (&vl lausarjarðir) LandsL. 5, 7, fjórða erfð sidsteLinje; játta óðrli mods. játta arfi GuL.587 fg 11 fg jvf LandsL. 5, 84 fgg; þá skalhann taka, síðan þeir ero dauðir, bæðiarf ok óðal GuL. 5821; öngum manniverðr jörð at óðali fyrr, en 3 langfeðrhafa átt ok kemr at hinum fjórða sam-fleytt Frost. 12, 4 jvf LandsL. 6, 26;ef jörð liggr undir sama ættlegg (&vlsamu langfeðrum) 60 vetra eða lengr,þá verðr þeim, er hefir, sú jörð at óðlisvá, at þá jörð má eigi undan honumbrigða LandsL. 6, 24; ef honum fullnastþessi vitni, þá verðr honum sú jörð atóðli, nema - LandsL. 6, 104; nú liggrjörð um stefnu ok liggr 20 vetr, ok hafaþeir enga lýsing þar á, þá er hón atóðrli orðin, þá má hann (nL. Besidderen)dula óðals ok kenna sér GuL. 27622;sveri hann, er kaupa vil, einseiði, at þathefir hann í sínni ætlan at kaupa sér tilóðals en eigi með arfsvikum undir aðramenn LandsL. 6, 56; jvf Frost. 12, 410; ermenn skipta óðalsjörðum sín í millum,en eigi óðlum annarra manna, ok verðrþat þá hvers óðal, er í því skipti færLandsL. 6, 28 jvf ef þeirra óðal varLandsL. 6, 511 og þat er mítt óðal eneigi þítt LandsL. 6, 810; hón má þvísvara, at þat er hvárskis okkart óðal,þat ero föng frænda okkarra, ok skalsjá jörð fylgja aurum en eigi óðrlomGuL. 2853 fgg; bjóða e-m óðal dvs. til- byde en Kjøb af Odelsjord: ef maðrvill óðalsjörð sína (= óðal sítt GuL.2871) selja, þá skal með þessum hættióðöl bjóða, ef föl verða LandsL. 6, 41;jvf GuL. 2761; Frost. 12, 41; skolumvér konungi várum óðöl sín bjóða,er undir oss berr, þau sem hann hefireigi gefit oss, þegar oss verða föl,sem konungr skal oss bjóða vár óðöl,þegar undir hann berr, ok svá skalhann öllum sínum óðalsnautum bjóða,sem þeir skolu honum bjóða þau,er þeirra óðal eru, í þeirra óðals-neyti LandsL. 6, 61 fgg; svá skolu konurkarlmönnum jarðir bjóða þær, er tilóðla eru taldar, sem karlmenn konum;en systir skal systur bjóða ef þærverða arfar óðla LandsL. 6, 71 fgg; núverðr þessum falt óðal, er keypti, þáskal hann enn bjóða hinum, sem hannkeypti af, ef hans óðal var, ok hansfrændum, ef þeirra óðal var LandsL.7, 510; brigða óðal dvs. søge paa lovligMaade at faa, ved Løsning komme i Be-siddelse af Jord, hvortil man er óðals-borinn: ef maðr vill óðal sítt brigða,þá skal hann fara til húss hanum umhaust ok segja honum fyrir jörðu GuL.2652 jvf 281; LandsL. 6, 82; dula óðals dvs.bestride Sagsøgerens Paastand, naar dennevil optræde som odelsberettiget til Jord,der ved at ligge 20 vetr, um stefnu, udenat de odelsberettigede have havt lýsingþar á, er bleven Besidderens Odel (at óðliorðin L. 22) GuL. 27622 (se s. 845a47. 50);nú skal svá undan frændkonum brigðaþeim, er svá nánar ero at frændsemi, ateigi má óðals dula GuL. 2851 (jvf Hák.744); fylgja óðlum a) regnes for Odel,være med blandt hvad der heder óðal:nú skal þær jarðar telja, er óðrlumskulu fylgja: sú er ein, er afi hefir afaleift GuL. 2701 (jvf LandsL. 6, 21), seogsaa GuL. 2853 fgg i det foregaaende; b) være odelsberettiget; nú eru þærkonur, er óðalskonur eru ok óðlumskolu fylgja GuL. 2752 fg; frændr þeir,er óðalum eigu at fylgja LandsL. 6, 92;kveðja e-n óðals síns dvs. affordre en denOdelsjord, hvortil man anser sig selvberettiget: þá skal hann fara með váttaþá til húss hinum, er hann hefir heimstefnt, ok koma þar at stefnudegi okkveðja hann jarðar ok óðals síns GuL.2668 jvf 2678, se óðalskveðja; selja óðalsítt Frost. 12, 41; skipta óðlum síná milli (í millum) dvs. dele Odelsjordermellem sig indbyrdes: nú skipta brœðrtveir (eða fleiri) óðlum sín á milli GuL.2821 (LandsL. 6, 11) jvf LandsL. 6. 27;nú vilja menn óðlum skipta sín á milliok skipta óðalsskipti GuL. 871 (LandsL.6, 31); nú ef eigi er innan lands sá, eróðal á með honum GuL. 8713 jvf LandsL.6, 316 fg. 5) Ret som óðalborinn, óðal-nautr; G. ok E. brœðr af Lýsa ok land-setar þeirra, Ljótr ok Skopti, er þááttu Ytrobleiðin, kærðu um grenni sítt,sira Niculási presti ok - ok öllumöðrum lögliga til stefndom þeim, er íjörðu áttu óðal Dn. IV, 67; þú segirmér fyrir jörðu þeirri, er þú átt ekkií, ek á þá jörð at eign ok at óðrli, okver ek þá lögum ok dómi GuL. 2657;nú er þar dómr settr: þeir skolo teljatil langfeðra sínna 5, er átt hafa, ensá hinn setti, er bæði átti at eign okat óðrle GuL. 26626; jvf Dn. III, 122,hvor Sagførselen i en Odelssag findesbeskreven. - Om Odelsretten i Norgese Fr. Brandt den norske RetshistorieI, 161-180; E. Hertzberg den ældstenorske Proces s. 35 fgg; R. Keysersefterladte Skrifter II, 324 fgg

Part of speech: n

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚮᚦᛆᛚ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary