Orka

orka

orka, v. (að) 1) magte, være i Stand til noget (e-u); þó at hann megi eigi skotiorka (dvs. eigi skjóta dómi sínum) GuL.266 (884 jvf 3 og 6); var bóndi úti ok sá,fannst honum mikit um ok lét á sann-ast, at hann mundi eigi sjalfr svá mikluorkat Flat. I, 32331; orkaði hún auð-veldliga þeim langa veg, því at - Mar.91817; hann hefir ok lítit lið, en þóhyggst hann einn munu öllu orka Fm.XI, 26724; þó at þat sé gervar líkneskjureftir fjándum eðr mönnum þeim, erek veit eigi, hverju orkat hafa Flat. I,45935; allt þat (nL. lið), er vápnum máttiorka Fsk. 26421; kómu með heilu aptrí s. eptir svá langan tíma, sem þeirmáttu vel fá þessu orkat Mag.* 10423;skal hann á einum degi kveðja alla,ef því má orka (dvs. dersom dette er over- kommeligt) Grg. I, 1628; ef búom sýnist,at lengra þyrfi garðinn, en sá orki half-um, er kvaddr var, þá skolo afréttar-menn gerða þann lut, er hann orkareigi á 3 sumrom Grg. II, 1213 fg; ekhræðumst hvárki tröll né menn íbardagum, ek orka 12 punda þunga,en hestr mínn berr 4 lesta byrði Bær.11652; mun líkligt þikkja, at ek hjalpiþér, ef ek má, slíkt er ek orka Flat.I, 23611; ek þarf eigi meira forvirki, enþetta lið orkar Hrafnk. 518; önnurvann allt þat, er hón orkaði DpL. 42;vill hann þat þjóna ok skylda meðsjalfum sér ok öllu vili ok erfaði, erhann orkar Dn. VII, 16621; móður sínaá maðr fyrst fram at fœra, en ef hannorkar betr, þá skal hann fœra framföður sínn; nú má hann betr, þá skal -Grág. 1035 (Grg. I, 35); treysta ek á,sem ek orkaða Flat. II, 1372; orkarek eigi eðr mín afkvæmi fyrr nefndanskilmála allan uppi at halda, þá - Dn.VI, 14812; undruðust þá allir, hversumikit hann gat orkat Grett. 11423; orkae-u á e-t dvs. faa nogen Magt Ordet noget: var þat þá lengi, at eigi orkaði eldrá Þórolf Eb. 63 (1159); hann sá hjásér liggja tré eitt lítit, ok tók hannþat ok gróf með ok mátti ekki atgera fyrir því, at þar var jörð sváhörð, at ekki orkaði tréit á - -;ek má því eigi á orka fyrir, því at -Heilag. I, 50837. 50913; fór konungrtil ok vildi skilja þá ok mátti önguá orka, svá vóru þeir óðir Fm. VII,2705; ef guð gefr þat fyrir sína mildi,at fyrr orkaði (upers.) á þeirra lut,þá væntir ek, at eigi fá þeir viðfallþaðan af Klm. 23335. 2) arbeide, virke;svá skal þar orka at kaupi ok at sölu -,sem - Grág. 44019; orkast (= orkasér) dvs. arbeide for sig, anstrænge sig,derved søge at opnaa noget: hinn erfarinn, er orkast má ok vill eigi sjalfrbjarga sér Heilag. I, 46736; orkast ate-u dvs. gjøre sig Umage for noget, vedArbeide eller Anstrængelse søge at op- naa noget: hann orkaðist svá at því atforðast rangar hugrenningar, at hannfór frá öðrum mönnum til JórdanarHomiL. 1139; Haraldr leitaði ráðs -,hversu hann skyldi at orkast at segjaföður sínum þessi tíðindi Fm. XI, 1526. 3) frembringe, faa noget (e-s), have nogettil Følge eller Virkning, være Aarsag der- til; Satan alls ílls orkandi Heilag. II,1218; guð er omnipotens ok alls ork-andi ok öllu stýrandi Post. 20214 (7528);þetta mun orka tíðenda Flat. II, 27024;fœrðu mik opt í kaf, at ek mátta eigisunds orka Mag.* 9020; jvf orka á e-ne-s under orka á 1; allt orkar tvímælisþá, er gert er Nj. 92 (13913); ogsaaupers. jafnan orkar tvímælis, þótt hafntsé Nj. 44 (6824); orkar tveggja huga (jvflér mér tveggja huga Völs. 13822 (c. 24);Draum. 11210), hvárt - dvs. der er to for-skjellige Meninger, er Tvil, om - Þ.Jón.319 fg (126b11); orkast e-s dvs. skaffe, til-egne sig noget: nú orkast folkit hugar(Vulg. accensus est spiritus populi) -ok svarar djarfliga Gyð. 10820 (1 Maccab.13, 7); þau höfðu sjölf orkast hugar áat bœta sína meinbugi Grett. 20717;sendast höfðingjar menn í millum okorkast hugar á, at peir gæti nökkutat gert Thom. 14613; þótt mart séþér vant í þeim helgum bókum, erþú leitar at skilja, þá láttu þeygi ork-ast atvistarinnar Leif. 1615. - Med Præp. á: 1) orka á e-t dvs. faa Magt over noget, Eb. 63; Heilag. I, 508 fg; Fm.VII, 2705; Klm. 233, se under orka 1s. 90638 fgg. 2) orka á e-t dvs. tage fatpaa noget for at indvirke derpaa, fravindedet noget (e-s, til e-s); kvað hann optmundu lítil erfiðislaun taka, þó athann orkaði á jörðina sér til bjargarPr. 6721; Hrœrekr var fámálugr oksvaraði stutt þá, er menn orkaðu (=ortu OH. 6937) orða á hann (= ef mennmælti við hann Flat. II, 8510) Fm. IV,1656; nú orkar a. einarðarorðs á Hir-canum Gyð. 736; nú fær keisaranumþetta mikillar áhyggju, ok orkar (nL.hann) á Óla til atkvæðis ok órráða umþetta mál ok bað hann fá þeim nökkutráð, er gegndi Fm. XI, 3314; hverr, erátt hefir, skal orka heimildar á seljandasínn Grág. 4208; ef menn eigo landsaman ok vill maðr orka landsdeildará annan Grg. II, 8622; nú vill sá orkadeildar á skóginn, er miðr neytir Grg.II, 1088; á skip skal skreiðar orka, ená skjöld til hlífar, mæki höggs en meytil kossa Hm. 81 (82). 3) orka á dvs.tage fat, gjøre en Begyndelse: þessi hinhelga kona, er hér liggr, bauð mér atgrafa sik í jörð niðr, en ek má þvíeigi á orka fyrir því, at ek em gamallmaðr ok meginlauss Heilag. I, 50913;nú settu þeir tiglsteininn milli sín, oksagði annarr at fyrstu, at minn er;´annarr svarar, lézt heldr hyggja, athann ætti; þá sagði sá, er fyrr hafðiá orkat (dvs. taget til Orde), kvað hanneigi eiga o. s. v. Heilag. II, 5839; hefrþessi helgi faðir enn af nýju fáheyrðariföstur -, orkar enn á af nýju (dvs. tageratter til Orde, jvf s. 44413) ok biðr, atguð birti, hverjum jarðligra mannahann væri nú jafn Heilag. II, 4485;orkum eigi á fyrri, en verjum hendrvárar, ef þeir vekja fyrri við oss Grett.982 fg. 4) orkast á (upers.) dvs. der gjøresen Begyndelse, indtræder en Fremgang:Magnús konungr var fyrst - í skjald-borg, en er honum þótti seint á orkast,þá hljóp hann fram or skjaldborginni,kallaði hátt ok eggjaði sína menn Fm.VI, 7724; láta sér á orkast med følg.Inf. dvs. tage sig noget til, indlade sig paanoget: þá láttu þér aldri á orkast uppat rísa (= lat. occumbas, mods. noncesses exsurgere L. 26. 23) Heilag. II,5894. - at: orka at dvs. foretage signoget, = orka á 3: þeir rœða um meðsér, hversu at skal orka, því at engivar fúss at ganga inn í selit Laxd. 55(16110). - til: orka til e-s dvs. gjøreForberedelse til noget, gjøre sig Umagefor at faa noget istand: lét hann orkatil prýðiligrar veizlu Fld. III, 6624;orka á e-n e-s, til e-s dvs. gjøre sig Umage for at faa noget af en, Pr. 6721; Fm.IV, 1656. XI, 3314; Gyð. 73; Grág. 4208;Grg. II, 8622. 1088; Hm. 81 (82) se Nr. 2 under orka.

Part of speech: v

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚮᚱᚴᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.