Peningr

peningr

peningr eller penningr, m. (Gen. -s, n. PL.-ar; af lat. pecunia, jvf ght. pending &c.Graff III, 342 fg, mht. phenninc Mhd.Wb. II, 1, 491a17 fg, ags. pening, slav. pienaz, ofte forkortet til pengr, peingr). 1) Eiendom, Eiendel: þá hefir hann firigört hverjum peningi fjár síns GuL. 76;Øysteinn skal lúka Páli - 7 mánaðamatileigu í Lynggerði ok sér í lagi 13 merkrok 20 í klæðum ok öðrum peningumDn. I, 1797; skal hón þessa peninga(nL. de førnævnte Eiendele, se L. 5-13)eiga frjálsa ok liðuga héðan í frá -til æverligare eignar Dn. I, 53714;mátom mér þá fyrr nefndom hjúnomJ. ok m. sex marker gildar í fégóðompeningom Dn. IV, 67013; Vígfúss -skipar upp gózit, var þar hverr pen-ingr valinn í Fm. XI, 43030; vér höfumlítinn varninginn, herra! en oss ero þóaðrir kaupunautar hentugri ok munuþér láta oss sjalfráða vera at seljaþeim góz várt ok peninga, sem osslíkar Flat. I, 20913 (Íslenzkar fornsögur III s. 1185); mátom upp fyrr nefndartíu merkr - - í þessom ánefndompeningom, fyrst 3 kýr fyrir 3 merkr,2 yxn fyrir 3 merkr o. s. v. Dn. IX,15126 fg; the hofdæ opborith af G. 4punds koppar kattlæ ok 2 mark íadhræ pening Dn. III, 83617; skiptheþeir þá í sundar peningonom - badhesmaat ok stoort heilan pening ok halfanDn. IV, 9306; hafði þá Olfur heilanpeng ok halfan firir áðrnefnda jörðDn. XI, 239; hann hafði upp borit afOrmi fyrsta pening ok œfsta (dvs. hvadder skulde betales at fyrsta sali ok œfsta,se OH. 8616; GuL. 3215 fg 18; Frost. 5,463. 7; LandsL. 1, 83 fg 8; = fyrsta salok œfsta Dn. XII, 2139) ok alla þar ímillum Dn. IX, 15132 jvf XI, 248; hannhirðir með engu móti, hvar hans mann-dómr ferr, ef penningar liggja í skautiHeilaG. II, 1031; hann tekr inn fallvaltanpening með fésínki HeilaG. II, 10230;hann kaupir með penningum, at ná-ungrinn hafi íllt HeilaG. II, 10212; lausspeningr, = lausapeningr, lauss eyrir,lausagóz, laust góz Dn. V, 48811. 2) Penge, Mynt, mods. Varer (varningr);vér fyrirbjóðum yðr -, at nökkorrpeningr gangi annarr (nL. en vár myntse L. 2) í landinu Rb. 308; mörk pen-inga dvs. Mark i rede Penge Dn. III,11815. 1606. 11 fg; eyrir peninga Dn. III,16017; fyrirbjóðom vér, at nökkorir metivarning eða annat sítt góz til annarsen til pennings at fornu Rb. 30; fyrir-bjóðom vér ok þann prett ok svik, ersumir menn gera, at þeir meta sínn varn-ing dýrra þann, er hann skal penningamóti taka, en þá ódýrra, er hann skalvarning móti taka, svá segjandi: tekrek penninga, þá tekr ek halfa mörk, enef ek tekr smjör, þá tekr ek laup Rb.3018 fg jvf 21 fg; norrœnir peningar Dn.II, 8231; allt annat kram gjaldi eptirþví, sem at fornu hefir verit, ok þvíminna, sem nú er penningrinn betri enfyrr Rb. 2, 10 (169); penningr at fornuRb. 3015 jvf 5. 10; forngildr peningr d. s.(Penge efter gammel, gammeldags Kurs eller Beregning Rb. 8412. 15 fg 20; jvf forn-gilt auralag Rb. 8418); enskir peningarDn. II, 9615. 17. 8225. 30. III, 3414. 2163;peningr forn d. s.? skógarspjallit varmetit 15 peningom fornom fyrir hvernköst, verðr þá skógarspjallit 9 aurar ok5 ok 2 ertogar (da der nemlig var 39kestir, se L. 8) Dn. IV, 15711 fg; svænskir,gotneskir ok samfengnir peningar Dn.II, 9618. 21; om Sølv, som skulde betales iSkat af Færøerne: Leifr tók við sjóðnumok bar enn fyrir Karl; sá þeir þat fé;mælti Leifr: ekki þarf lengi at sjá áþetta fé, hér er hverr penningr öðrumbetri OH. 15736 jvf 15724 fgg (Flat. II,24863 jvf hverr (nL. peningr) hygg ek,at íllr sé, sem hér er í (nL. sjóðnum)af þeim peningum, sem hér er umat velja í Norðreyjum Flat. II, 24723.3) Gjenstand som har Form eller Ud-seende af en Mynt eller Penge; einnmorgin ríss Gísli upp ok gengr tilsmiðju -, hann gjörði pening þann,er ekki stóð minna en eyri, ok hnitarsaman peninginn, ok eru tuttugu naddará, tíu á hvárum lutnum, ok þikkir semheill sé, ef saman er lagðr, ok má þótaka í sundr í tvá hluti, en frá því ersagt, at hann tekr í sundr peninginnok selr annan hlut í hendr Vésteini okbiðr þá þetta hafa til jarteigna, "okskulu við þetta því at eins sendast ámilli, at líf annars hvárs liggi við" GísL.145 fgg jvf 198. 202 fg. 4) den mindstePengeenhed, i Lighed med lat. denarius,som norsk Myntenhed = 1/10 eyrir (jvfeng. penny; Mnd. Wb. II, 491a35 fgg);penning skal hann gefa goða þeim, erhann leiðir í lög; þat skal inn tíundilutr eyris vera GráG. 1907 (GrG. I,19213); 10 peningar gera eyri GrG. I,2045; af saadanne peningar nævnes for-skjellige Slags saasom a) peningr veginn(mods. peningr talinn): i Taxter for Ber-gen af 16de Sept. 1282 nævnes peningarvegnir (ved Siden af aurar vegnir L. 27 fgog i Modsætning til peningr talinn L.25) Rb. 2, 1020-24. 33. 38. 43. 46 fgg; jvf peningveginn (nL. í legkaup) fyrir man mannaok pening fyrir börn öll þau, er eigiero til gerðar komin BorG. 1, 129 jvf206; Eids. 1, 484 jvf 6; skulu þeir eilífliga,meðan sá staðr stendr, vára ártíð halda- með allum fullum sálotíðum meðvaxi ok silfri; skal vax vera eigi minnaen halft pund, en 3 penninga vegna ísilfri hverjom presti Dn. I, 816; 7 merkrvegna peninga Dn. I, 1586; jvf NorgesMynter i Middelalderen af Schive og L. A. Holmboe s. XII og XIX; b) pen-ingr talinn se Rb. 210 ovenfor under a;nú hefi ek eigi svá mikit af mínu öllufé, at vegi einn talinn pening Klm.2864; 3 penningar taldir eru við einnveginn, 2 peningar vegnir í örtug, 3örtugar í eyri, 8 aurar í mörk AnO.1847 s. 2039 jvf 20; c) hvítr peningr (= fr.denier blanc Norges Mynter &c. XIII,4/421; Contes de la reine de Navarre nouv. 54, mlat. albus Du Cange I, 127;nt. wittenpfennig) dvs. peningr som ermyntet af rent Sølv uden Tilsætningaf Kobber (jvf hvítr í skor; mnt. witMnd. Wb. V, 747a15 fg, modsat swart (jvflat. nigrum argentum) Mnd. Wb. V,747a15 fgg): firir fim tigi marka hvítrapeninga Dn. II, 727; gaf ek honumannan kranz með gull, sem vegr fimaura ok fim hvíta peninga Dn. I, 53710;kjænist jek ok s. hafa up boret fjóramerker ok fjóra tighiu j ræidehvitepeningom Dn. II, 63711 jvf 5; d) svartrpeningr dvs. Penning som er myntet afSølv, der er blandet med Kobber, mods. hvítr peningr (mlat. denarius niger Du Cange II, 64334; swart Mnd. Wb. V,747a15 fg; jvf fr. monnaies noires, mnL.zwarte peningen, eng. black moneySchive og Holmboe Norges Mynter iMiddelalderen XII12 &fgg. . IV19); bollimungáts skal gjalda fimtan peningasvarta Rb. 2, 10 (167 jvf &vl). 5) Som Vægtenhed forekommer peningr, hvítrpeningr, peningr talinn og veginn; varþat járn svá mikit, sem vegr 7 peningaMar. 28; nú hefi ek eigi svá mikit afmínu öllu fé, at vegi einn talinn peningKlm. 2864; gaf ek henni annan kranzmeð gull, sem vegr fim aura ok fim hvítapeninga Dn. I, 53710; eitt fingrgull, erstendr fim peninga vegna Dn. I, 32131. 6) Uden at der er Tale om at værdsættenoget med Nøiagtighed, bruges einn pen-ingr ofte i foragtelig Betydning om noget,som har lidet eller intet Værd; nú hafiþér mik af sagt vandliga öllu, svá atek á eigi til eins penings (dvs. saa meget som kan være værd en Penning) EL. 710;aldri kemr þú í þat land né fylki, erþú getr sótt þér til sœmdar þat, ervert er eins pennings EL. 153; hann munaldri nýta sína ena vinstri hönd þat,er vert er eins penings Flov. 13816;gef ek einn pening falsaðan fyrir yðrþrjá (mere anser jeg eder ikke værd) EL.637; jvf þeir féngu skjótt þau vandræði,at fárra peninga var vert líf þeirraFlov. 14810.

Part of speech: m

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛕᚽᚿᛁᚿᚵᚱ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary