Próvenda

próvenda

próvenda eller próventa, f. (= lat. præ-benda Du Cange III, 373) 1) hvad der overdrages, gives nogen til Eiendom medForpligtelse til som Vederlag for det mod-tagne at overtage ens (e-s) Forsørgelseeller lade det tjene dertil, den Forsør-gelse som ydes, skal ydes til Opfyldelsenaf saadan Forpligtelse (jvf forlag 1,forlaga (dvs. Folkesprogets follaug Aasen180a20 fgg)); Magnús, er blindaðr hafðiverit -, gaf sik í klaustr í Holmi októk við munkaklæðum, þá var skeyttþangat Hernes mikla á Frostu í pró-vendu hans Fm. VII, 1967; hverr, semhirðmaðr gerist, skal lúka eyri silfrstil hirðmanna próventu, at upp haldistsálamessa firir sál framfarinna lögu-nauta sínna ok sjalfs hans Hirðskrá53 (4499); ef einn hverr verðr firir svámikilli fátœkt, at hann gerist hjalplaussfirir elli sakir eða vanheilsu, þá skalkonungr ok hans lögunautar hjalpaþeim manni til klaustrs, gefi halfa pró-vendu konungr en halfa lögunautarHirðskrá 5317; gaf ek (nL. Erlendr -) ípróventu mína til Munkalífis í Björgvinellifo mánaðarmataból í jörðu þeirri,er heitir Eik -, með því skilorði, atek skal hafa presta máldrykkju í hvartmál hvern dag ok þílíka úttaku hafasem aðrir próventumenn Mk. 5731 (DN.XII, 824); á því fyrsta ári, er Þóra komtil próventu sínnar til Munklífis Mk.807 (DN. XII, 4219); Petr áðr nefndrgaf firir sik í próvento sína í félag 15spanna leigu jarðar í Rekonesi ok -;skal Petr hafa hér í mót æfinligt borðí félagi með öllum þvílíkum kost okstettningi sem kórsbræðr hafa í matok máldrykkju, svá í úttöku, ef hannkann krankr at vera eða öðruvís skyn-samliga heftr vera, at hann megi eitil borðs at ganga sem inn settr íkommuni, ok þar með hús þau hafa,sem hann megi liggja í ok nauðsynligþarfindi sín í hafa; skal ok Petr lið-ugr til vera at gera kommunsins erendiþau, sem honum stendr ok hann mável gera uttan sínn skaða, sem er umjarða skoðan, formannsskapr um tíundasamtöku ok annat viðrlíkt. - Kallarok guð allsvöldugr Petr áðr nefndanbráðliga til sín, þá skal namfn hansskrást inn í ártíðabók í Kristkirkju okhann luttakari verða alls þess góðsbœnahalds ok brœðralags, sem geristí kirkju ok kommuni, en capitulumeiga frjálsliga fyrr nefndar jarðer, hvárter Petr sitr próventu sína lengr eðaskemmr DN. II, 26316-39; gaf OgmundrOgmundarson próventu firir BergljótuBárðardóttur húsprøju sína - -;tókom vér (nL. ábóti at Munkalífi íBjörgvin ok allir conventubrœðr þesssama staðar, se L. 12 fg) fyrr nefndaBergljótu í várt brœðralag ok játtoð-om henni mat ok máldrykkju slíka,sem hafa prestbrœðr, könnu mun-gáts til hverrar máltíðar, pitenz athátíðom, en þess meiri mungát en (dvs.ef) pitenz er eigi til; skal hón úttaka til tolfmánaða halft annat stykkimjöls ok þrjá laupa smørs; meðr þessoskal hón hafa só mörg hús: loft meðklefom sínom, 1 kellara þar undir okhøgsæti í stufo, só at henni sé valsætt at sitja; skal hón með leigofœromtaka ok með leigofœr skiljast; meðþesso skal hón luttakari vera alls þessgóða bœnahalds, sem gerist í fyrrnefnduklaustri, hvárt sem þat er í messom, eðaí bœnahaldi, í vökum, föstum, almosa-gerðum ok öðrum miskunnarverkum,sem þar gerast árla ok síðla; hér í mótijáttaði hón oss sínni hollostu í orðiok í verki, hvar sem hón er stadd;skal ok klaustrit eiga eina sæng eftirhona eftir fornom rétt staðarins Mk.5815 fgg (DN. XII, 115); Ívarr lauk ca-pitulo þar firir kost sínn þann, semhann hafði keypt af þeim um sína daga- -; en firir þær tutughu merkr, semhonum brustu þá í próvento sína, battsik oftnemfdr Ívarr undir at lúka ca-pitulo - DN. IV, 30811 fg 25; hón gafsik til communs þeirra ok átján spannaleigu jarðar í próvendo sína þar innmeð sér, í Talgylum -; þar meðrdýnu ok pallklæði skal hón sér fá okkommunit eftir hana eiga; svefnstofueða loft skulu kórsbrœðr fá henni, enhón sjalf þjónostukonu sér, er geymiherbyrgis hennar; en á hverjum 12mánaðom skal communit gefa þeirrikono spann byggmjöls ok 2 pundsmœrs; útferð sína skal hón sjölf geraok þær sálogiftir, er henni líkar DN.II, 686. 13 fgg; gerði Endriði á Gyrfiæfinligt kaup firir sér viðr kórsbrœðrí Niðarósi á þenna hátt, at hann gafsik til communs þeirra ok eign þá, erLein heitir - í próvendo sína þar innmeð sér; svá gaf hann ok - -; enkórsbrœðr jáðo, at hann skal hafa meðsér í kommuni þeirra einn þjónustu-svein með slíkan kost, sem þeirrasveinar hafa, útferð sína skal hannsjalfr gera ok aðrar sálogiftir þær, semhonom sýnast; vill hann ok nökkorgildi sitja, þá skal hann sjalfr svarakost allum þar, firir sik DN. IV,896. 12 fgg 17 fgg; gaf Gunvor Olafsdóttirþessa eign sína - í próvendo firir sikok ævenligs heimilishúss í biskupsgarðií Stafangri -; skildi hón sér firirþessa sína gjöf hús í biskupsgarði,stofu ok undirbúð ok þvílíkt borðhald,sem þeir hafa, en um þvert sitja meðrbiskupi, bolla mungáts á hvern dagsér til máldrykkju, slíka pitenz, semum þvert gefst, útan - - DN. II,1157. 15-27; gaf Gyríð - þessar eignirsínar - í próvendo firir sik ok æfiligsheimilis húss í biskupsgarði í Stafangri- - skildi hón sér firir þessa sínagjöf hús í biskupsgarði o. s. v. DN. IV,1678. 16-24; Baugeið - gaf í próventosína til fyrr sagðra kórsbrœðra -;skildi hón sér þar móti slíkan kost okborðhald um sína daga, sem kórsbrœðrhafa, en þjónostokona hennar skal sitjasveina borð ok hafa þar kost o. s. v.DN. III, 1377. 13-20. 2) Præbende, hvadder er henlagt til Underholdning af hverenkelt Canonicus eller Kannik ved en Kolle-giatkirke, hver kórsbróðir som har at læseMesse ved et af dens Altere eller i ensamme tilhørende stúka (jvf præbendaest jus percipiendi proventus in ecclesiacollegiata ex actione proveniens, com-petens alicui tamquam uni ex collegioDu Cange III, 3743 fgg; provenda propræbenda dvs. beneficium ecclesiasticumDu Cange ed. Henschel V, 39051 fg; fr.provende dvs. provision de vivre Littré II,1368a; proviande (dvs. Proviant) se under viande (fr. viande, ital. vivanda, pro-vianda Diez3 II, 4534 fgg, = mlat. præ-benda, prebenda DN. I, 584. 8. 615. 7297. 14.III, 1177. 9. 1187. IV, 3 (433. 36). V, 710. 89.193 (1512. 15211). VI, 1105 fg 9 fg. 18213.2124. 2274. 2877)); hafa þeir (nL. kórs-brœðr) átt ok tekit rentu hverjar pró-vendo, er hefir laus vorðit í KristkirkjuDN. III, 3536 jvf 3841 fg jvf 3427. 29. 32; varþá rannsakat eftir um allar eignir, erlágu til próvendanna, at hver próvendahefði sínar eignir DN. II, 4311 jvf 16. 20;gefr ek hús mín þau, sem ek lét uppgera í félagi hinum helga Ólafi okkirkjunni, þeim góðom manni til nyt-semdar ok ívero, sem próvendona færeftir mik; item próvendo mínni gefrek psalteri með sálatíðum DN. II, 255(2135 fg); í communs ok próvendna görð-um DN. I, 8813. Et tilføiet Genitiv an- giver a) Personen som for Tiden nyderdets Indtægter: sira Eysteins prófentaDN. V, 30314 jvf IV, 46423; b) det som udgjør hans særegne Embede, den For-retning som tilligger hans Canonicat:klukkara próventa (= prebenda cam-panarii DN. II, 7524, campanistra EJb.273) DN. V, 1453 fg 8; EJb. 2552; skulapróventa EJb. 2738; c) den stúka, hvori dets Indehaver skulde læse Messe: Halv-arðs stúku próvenda DN. II, 4329; d)den betydeligste af de Jordeiendomme,som tilhørte eller udgjorde Præbendet, f. Ex. EJb. 2202 fg. 2487. 250. 252. 254.25613. 2571-259-270; Schulanda pró-venta DN. V, 2543 fg; Hægs próventaDN. IV, 2543. 40311. 4638. Ligesom man finder prebenda og próventa brugt isamme Betydning = lat. præbenda omhvad der er henlagt til en Kanniks Un-derholdning f. Ex. Imishaugs prebendaEJb. 2589 = Imishaugs próventa EJb.2645. 24 (jvf prebenda EJb. 23715. 250.252-258. 266 = próventa EJb. 259 fg.262 fg. 267-270. 273), synes det at liggenær at anse ogsaa próventa som ud- sprunget fra m.lat. præbenda, jvf DuCange III, 373 fg; provenda pro præ-benda dvs. beneficium ecclestasticum Du Cange ed. Henschel V, 39051 fgg; fr. pro-vende dvs. provision de vivre Littré II,1368a72 fgg. 2473 fg og provianda under viande Littré II, 698a, medens det dog kan tænkes muligt, at próvenda eller próventasvarer til lat. proventus, især naar manser hen til dette Ords Anvendelse i Sæt-ningen redditus et proventus communisvestræ nimis erant tenues ac exiles DN.I, 627; præbenda vero est jus spiritualerecipiendi certos proventus pro meritisin ecclesia, competens percipienti exdivino officio, cui insistit, et nascitur excanonia (jvf canonia dvs. canonicatus,præbenda canonici, præbenda vel redi-tus canonici Du Cange I, 7599. 12) tan-quam filia a matre; præbenda est juspercipiendi proventus in ecclesia colle-giata, ex actione proveniens, competensalicui tanquam uni de collegio, quod jusex canonica (dvs. canonici dignitate DuCange I, 75928) descendit Du Cange III,3741-6.

Part of speech: f

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛕᚱᚮᚠᚽᚿᚦᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary