Reiða

reiða

reiða, f. 1) hvad der udkræves til Hjælp ved en Gjerning, tjener til at afhjælpeen Fornødenhed; at þeirri veizlu vannstallt sjalft, bæði vist ok öl ok öll reiða,er til veizlunnar þurfti SE. I, 3385; einkona hafði vanheilso mikla -, hón reisupp ór rekkjo lotom ok vann at nökk-verjum hlut til reiðo sér Bp. I, 3535;síðan tók sá hinn ungi maðr við hon-um í herbergi síno ok fékk honum allareiðo gnógliga Post. 13135; freyja mínes vanheil ok líkþrá, ok vinn ek til reiðookkr báðum Post. 13522; lét Clemensbúa farskost góðan til handa Barnabepostola ok fékk alla reiðo á skip þatþá, er hann þurfti at hafa Post. 13215;ef prestr syngr messo svá, at hannhefir eigi þessa reiðo til, alla amettook messoserk - - ok bœkr svá, athann bjargist við, ok ljós ok 2 mennfastandi aðra en hann sjalfr DI. I, 24333;prestr skal eigi svá fara heiman -, athann hafi eigi þá reiðu alla með sér, erhann megi barn skíra Grág. 35. 10 (Grg.I, 425 jvf 52); ef sá bóndi er kvaddrvættis, er eigi á þingfararkaupi atgegna, eðr griðmaðr þess vættis, erhann mætti eigi ór segjast, þá er réttat kveðja í gegn hvárom tveggja þeirraallrar þeirrar reiðo, er til þingfararþarf at hafa Grág. 3287 jvf 17. 22 (Grg. II,20111. 26) jvf Grg. I, 11916; ármaðr hverrí fylki leggi mat ok fé í hömlur 3 yfirþvert skip ok alla reiðu Frost. 7, 143;hásetar skulo slíkt reiða búöndum aptrbæði matar ok fjár, sem tala rennr tilok þeir hafa úlaunat, en ef þeir erolengr, en þeim var reiða til fengin okfé, þá skulo bœndr til bœta Frost. 7,212; Erlendr af Húsabœ ór Heggni gafFilippo konungsnafn ok dœmdi honumleiðangr, róð ok reiðu Fm. IX, 3616 jvf&vl 8; hann (nL. Pharao) bað þá faraeptir feðr sínum ok flytja þangat alltlið sítt -, ok lézt hann þá mundu fáþeim alla reiðu (= alla þá bezta luti,sem í bíðr allri Egipto Stj. 2216 =Vulg. omnia bona Ægypti 1 Mos. 45,18) Pr. 766. 2) Gjerning, Forretning, som paaligger en som Pligt, som hanhar at udføre; i skyldarreiða: þetta áum nætr at vera hans skyldar reiðaeða sýsla Kgs. 10525; især om saadan Forretning, som Prest har at udføre: fylkisprestr eða annarr í stað hansskal heima vera ok gera mönnum reiðusína þeim, er þurfa Frost. 2, 172; sær- lig a) om Daab: ef barn lifnar (efteren Nøddaab), þá skal prestr veita þvíalla reiðu þá, er upp er þaðan frá, erþví er í vatn drepit; eigi skal skíra íannat sinn, ef rétt var at skírn faritGrág. 67 (Grg. I, 71); b) om Medde- lelse af Herrens Nadvere til en døende,"Berettelse" (embætti, þjónasta; jvfmlat. viaticum dvs. sacra eucharistia,quæ ægris et morituris datur Du CangeIII, 1306 fg); i Forbindelserne gera e-mreiðu, vinna e-m reiðu, fá reiðu: thasem sira Ásgaut giordhæ Ronnogo sineredho Dn. I, 83018 (Aar 1454); aahörandes sere Pædher kappelaan uppaHoff, som hans reðhæ giordhæ i hansydherstæ tiidh Dn. I, 89214 (Aar 1470);herre Kolbiörn Marteins son prestr áFágaberge giorde Hans Henriksyne allasína røøde, gud hans saal náde Dn.I, 9256; er sú tíð kom, dróttinnvildi taka önd hans, þá mælti Alexisvið þann, er reiðo vann honom Heilag.I, 2521 (Pr. 4433); Hrafn lá þrjár nætrí sárum ok fékk alla reiðu ok andaðistsíðan SturL. I, 13614. 3) Formuesan- liggende, = fjárreiða; varðar honumbrauthöfn hennar ok fjár hennar síðansem þau (nL. han og Hustruen) hafiengar fjárreiðor saman áttar, ok atengo er honom sú kona heimilli síðan,er skilnaðr þeirra var görr, heldr, ensú önnor, er hann hefir engar reiðorvið áttar Grág. 17218 (Grg. II, 4412). 4) Stilling med Hensyn til Tilfredsstil-lelsen af Livets Fornødenheder; á þeimskógi var svá hörð reiðan þeirra, at ekkivar at eta, nema börk af viði ok safi,ok þau ber, er undir snjó höfðu legitum vetrinn Fm. VIII, 323; gerðist núsvá hörð vistin ok reiðan á bjarginu, atlítit var til matarins annat en - Flat.II, 6984 jvf Fm. VIII, 440 &vl 13. 5) Beredskab, Stilling, hvori noget er til-gjængeligt, som giver Adgang til noget;i Forbindelserne vera til reiðu dvs. væreforhaanden, tilstede, tilgjængelig, saa atman har Raadighed derover: ek baðhann vetrarvistar, en hann kvað mérþat til reiðu at sitja þar svá lengi, semek vilda verit hafa Flat. II, 13714; þóat þeir hlutir sé eigi til reiðu at sendaAgulando Klm. 2299; nú er til reiðuskattrinn Klm. 229 &vl 3; til reiðu er(yðr) hér vetrvist Svarfd. 711; eldrinnok tréit eru hér til reiðu (= Vulg.ecce ignis et ligna) Stj. 13124 (1 Mos.22, 7); allt var til reiðu með þeim, semhón þurfti at hafa Fm. X, 1037; ogsaavera reiðu (for vera til reiðu; jvf reiðu-búinn): bjóðom vér ok handgengnummönnum ok öllum -, at þeir sé ok(dvs. okkr?) reiðu í fyrr sagðan dagDn. II, 53530 (Aar 1393); láta e-t tilreiðu dvs. oplade, overlade, indrømme (=láta e-t vera til reiðu): bað hann kon-ung v. fá sér herskip ok liðsmenn;konungr lét þat til reiðu Flat. I, 905;tók hann við þeim forkunnar vel oklét þegar til reiðu þat, sem þeir beidduHeilag. I, 67226. 6) Rede som man tager eller faar paa noget (á e-u), Besked, Kund-skab om noget; jarl spurði, hvert hannfœri þaðan; þeir kváðust eigi reiðurhafa á hent Nj. 89 (13316); konungrspurði, hvat Grímr hafði talat við hana,en hún kveðst eigi hafa hent reiðurá því Fld. III, 53019. 7) Udredsel, Be- taling som tilkom a) Biskoppen, b) Pre-sten; a) ef biskup kœmr í fylki eða ífjórðung, þá skal hann eða hans erend-reki þing kenna ok leggja eindaga tilþess, at hann vil reiðu sína hafa; þáer vel, ef menn reiða honum GuL. 96jvf 98-12; hverr maðr, er sitr svá, athann reiðir eigi biskupi reiðu eðaprestreiðu (&vl presti reiðu) GuL.2220 fg; Grjótgarðr n. lofaði - -herra Eysteini m. g. n. biskop í Osló- tighiu merker forngildar firir þet,at hann hafði ekki loket biskopsskatum tof ár - - ok ei reidhu giortmóti biskopenum sem aðir bœndro. s. v. Dn. IV, 5349. 11; sakar þess, atbiskup hefir sjaldan farit hér með yðrvisiterandi, efar ymisa um, hvar honomreiðu gera skal: því sé yðr kunnigt,at þar sem tíundar gerast, taka prestarmóti biskupi sínum svá, at kirkjan afsínu uppheldisgózi hielper þeim allsekki þar til; svá berr ok bóndomþar, sem ei gerist tíund, reiða biskupikost ok hestafóðr úsköddu kirkjunnaruppheldisgózi; ok af því, at hér áÞelamörkinni hafa bœndr sik skilt (dvs.skylt?) at gera biskupi skatt á hverjuári ok reiðu þá, (er) hann ferr at fermabörn, ok presti reiðu fyrir tvá lutitíundar ok þriðja halda uppi kirkjumsínum, því bjóðum vér yðr bóndumöllum, at þér gerir svá saman reiðuna,sem á er lagt, þeim í hendr sem oss.- Skipum vér svá sem ok geymistvíðara hvar á Þelamörku, at þá erbiskup býðr reiðu sína út at gera -geri hverr með laups vyrði í smœri okaðrum þeim lutum, sem EJb. 57431-57511 (Dn. IX, 187 s. 18725-1884).b) = gift, lagagift, prestgift, prest-reiða, reiðugift: ef hann (nL. prestr)vil eigi fara (nL. til erfðaölda eða sólo-ölda), þá skal hann þarnast tíundar(O. reiðu) sínnar þeirrar, er hann skaltaka 12 mánaðr ór þeirri manngerð,er ölgerð var í; en þá m. tíund (O.reiðu) skal sá maðr taka, er erfingier hins, er öl er eptir gört GuL. 23(152 fgg); ef hann (nL. fylkisprestr eðrannarr í stað hans) ferr frá nauðsynja-laust ok kœmr maðr með náunga sínndauðan eða á hann aðrar nauðsynjarok missir hann prest heima, þá hefirprestr fyrirfarit reiðu (= gift 1 Borg.1215. 15; 2 Borg. 2011; se under gift)sínni í þeim áttungi, er sá maðr erór, þá 12 mánaði Frost. 2, 144; efnökkorr er þen, er - heldr prestireiðo sína, þá - EJb. 57617 (Dn. IX,s. 1891); hafa bœndr skilt sik at gera- presti reiðu fyrir tvá luti tíundarok (fyrir) þriðja halda uppi kirkju sínaEJb. 574 ned. L. (Dn. IX, 18633). Lige- som reiða her betegner det samme som gift, lagagift, prestgift, reiðugift saa-ledes er skattr i flere Tilfælde vistnokintet andet end hvad der ellers kaldes reiða, noget som kan sluttes deraf at iTelemarken skjelnes mellem Tiendetagetog Skatlandet i Overensstemmelse medModsætningen mellem reiða og tíundGuL. 23 (152 fg); der (nL. ved Telebrekke1/4 Fjerding sydost for Aaen Örvella)slipper Telemarken og Skatlandet, somhör til Hammers Stigt; och Tindtagetbegyndis der, som hör til Oslo StigtJ. Nielsens Visitatsbog s. 39823 jvf167. 9 fg. Jvf. H. J. Wille Beskrivelseover Sillejords Prestegjeld s. 2827-28318; p. A. Munch d. n. f. HistorieUnionsperioden II, 356.

Part of speech: f

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚱᚽᛁᚦᛆ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary