Sök

sök (sǫk)

sök, f. (Gen. sakar, n. Pl. sakir & sakar) 1) Brøde hvorved man paadrager sigSkyld, som lægges eller kan lægges entil Last; jafnt skyldu metast tvær fjör-baugs sakir ok ein skóggangs sök Eg.85 (21523); gera sakir við e-n dvs. for-bryde sig, forsynde sig, handle utilbør-ligen mod en: þú hefir gert sakar viðIngolf, en nú máttu bœta þat meðþeim hætti at - Vígagl. 1517 jvf Vatsd.5 (111); gera sakir á hendr sér dvs. paa- drage sig Brøde eller Skyld, Laxd. 14(2724); ef sakar gjörast héðan af á millivár Heið. 33 (3808); þat ræð ek þér -,at þú við frændr þína vammalaustverir; síðr þú hefnir, þótt þeir sakargöri Sigrdrif. 22; þú leggir ekki athonum eðr drepir hann eðr rekir afríki firir slíkar sakir, svá stórar semþú átt honum at hefna Flat. I, 4737;gera sök sína dvs. gjøre sig sagskyldig, forbryde sig, Dn. V, 4346. 50 fg; skyndþú pisl þeirra, því at ger er sökin (dvs.lad dem strax lide Straf, da Brøden er begaaet) Heilag. I, 28814; fyrir hvat varhann píndr, eða hvat sök gerði hann?Bp. I, 94; þér eigut at leysa oss afsökum þeim, sem hér hafa görzk ísumar Sturl. II, 2278; þær sakir semgörzk hafa millum vár ok annarra leik-manna, skiljum vér undan yðrum dómiSturl. II, 2273; fyrirgef oss várar sakar,svá sem vér fyrirgefum várum söku-nautum Hom. 1988; sendi hann hingat- með sönnum jarteignum, at þú gæfirhonum upp sakirnar Vatsd. 5 (1014);upp mun ek ok gefa þér sakir þær,er þú hefir gjört á hendr þér í björg-um við Þórolf Laxd. 14 (2723); vera ísökum við e-n dvs. have forbrudt sig moden: konungr tók stór gjöld af bóndumþeim, er honum þóttu í sökum við sikEg. 79 (19117); vera bundinn í sökumvið e-n (= vera sekr við e-n Flat. I,686) Fris. 9225; nú veit ek þat eigi,hvárt heldr er, at hann hefir til þesssakar nökkurar, eðr skal hann hins atgjalda, er ek hefir sett hann yfir varnaðmínn Flat. II, 19818 (OH. 1123); er þúvið þá eigi ódrápgjarn, er minna geratil saka dvs. der gjøre mindre Ting, der kunde lægges dem til Last, Flat. II, 30332;því skal neita, at ek gefa þær sakirAsláki né öðrum, þóat í þjónustu yð-varri sé Flat. II, 19824 (OH. 1128); núhefi ek drepit annan þræl þínn fyrirþér; gaf ek þessum hina sömu sök,sem hinum fyrra Eg. 85 (2151); váru þóbyskuparnir dauða verðir fyrir sökinaKgs. 12312; David konungr féll í söksvá mikla, at hann hóraði konu Uriaso. s. v. Kgs. 12814; Ó. konungr dœmdibœtr fyri Einar jarl svá sem fyri 3lenda menn, en fyri sakir skyldi niðrfalla þriðjungr gjalda OH. 9834 (Flat.II, 18033); þann þriðjung, er átti Einarrrangmuðr, þann lét ek fallit hafa ímínn garð firi þá sök, er hann drapEyvind - hirðmann mínn OH. 9826(Flat. II, 18028); engi sök er á Erlingium þetta mál dvs. hvad denne Sag an-gaar, har Erling ikke forbrudt sig i nogen Maade, Fm. IV, 2594; hví gerðir þúþetta ílla verk (dvs. at hugge Hovedet afManden)? hvat gaftu honum at sök (dvs.hvad lagde du ham til Last)? Didr. 3136;spurði, hvat þeir gæfi honum at söktil svá mikils fjándskapar (dvs. hvad delagde ham til Last, saa at de derfor skulde vise ham saa stort Fiendskab) Sturl. II,2292; eigi man ek hvárttveggja gera ateggja menn til bardaga við B. konung,enda gefa sök á, ef hann er drepinnFlat. II, 12717; er mér mikil ván, ats. konungr gefi oss sakir á þessi ferð,er vér komum í Noreg Fm. VI, 117(Mork. 511; Flat. II, 25536); Ólafr Svía-konungr hafði ok borit sakir á þámenn (jvf bera mál á hendr e-m Fm.XI, 2519), er flutt höfðu Ástríði dótturhans til Noregs Flat. II, 16820; þeirvóru staddir á þingi því ok héldu svör-um upp af hendi þeirra dœla ok báruþá undan sökum OH. 17417; bœndrsvöruðu fyrir sik ok fœrðust undanöllum sökum Fm. XI, 25115; vegin sökdvs. Skyld som man har paadraget sig ved at vega, = vígssök, Grg. I, 15816; sönnsök dvs. Brøde hvori nogen virkeligen erskyldig: skaltu senda mann eptir Sig-valda, er þú hefir gert útlaga fyrirsannar sakir Flat. I, 47311; röng sökdvs. Brøde som man med urette lægger entil Last: mér þykkir gótt at deyja fyrirranga sök Trist. 11; sannr at sök dvs.skyldig i den Brøde som lægges en til Last, Fm. VII, 1416. 2) retslig Til- tale mod en for noget som lægges hamtil Last; eiga sök á e-u dvs. være i denStilling, at man kan eller bør paataleen Sag, bringe den under retslig Af- gjørelse: hygg ek, at konungr eigi engasök á því Fm. IV, 2589; oss þykkir,sem þér munit þar öngvar sakir á eigaSturl. II, 2276; falli fé hans allt í kon-ungs garð, ok hafi sá halft, er sök áttivið hann Flat. II, 1708; á sök, er vildvs. hvo som vil, kan paatale Sagen, Grg.I, 92. 1527; sœkja e-n sökum dvs. sagsøge en, Eg. 85 (21710. 24); at eigi skyli ávalt,er vil, sœkja hina sömu sök Fm. VII,1429; svæfa sök dvs. tilendebringe Sag:þar Forseti byggir flestan dag ok svæfirallar sakir Grimn. 15; eigo dómendrsök þá við guðana Grg. I, 7219; ef maðrverðr veginn á skipi, er menn fara úthingat, ok varðar mönnom eigi sam-vista við veganda þar til, er menn komatil várs lands þeim megin siglo, ermenn eigo síðr sakir við menn Grág.38515; um sakir þær allar, er hér hafagerzt á þingi - Grg. I, 8317; hannvissi eigi, at sakar vóru búnar á höndhonum Grg. I, 391; er rétt, at sá búi tilsökina, er vígit hefir vegit Grág. 33217;þeir menn, er með sakar fara Grg. I,532. 7; hverr maðr þeirra, er sök hefirmeð at fara í dóm, þá skal hlut beraí skaut einn, þótt hann hafi fleiri sakarí dóm þann Grg. I, 5310 fg; lýsa sök áhönd e-m Grg. I, 709. 406 jvf 3922; skalsök þeirri stefna at lögbergi ok kveðjaheimilis búa 5 þess manns, er sóttr erGrg. I, 5317. 5625. 589; sá maðr skalnefna sér vátta, er sök sína vil framsegja; nefni ek í þat vetti, at ek býðþeim manni, er ek vil hér sökum sœkja,at lýða til eiðspjalls míns ok til fram-sögo sakar Grg. I, 5410; sœkja sökGrg. I, 5314. 577. 6116. 7912; sœkja söksína á hendr e-m Grg. I, 7920. 805. 7. 18.8230; segja sök sína fram Grg. I, 5328.543. 5; skal hann segja fram sök sína áhönd honum svá skapaða, sem hannlýsti Grg. I, 8012; ónýt er sök Grg.I, 618. 8219; sá maðr er hann hefir sökat verja, hann skal nefna sér vátta okbjóða þeim manni, er sök hefir á hendihonum, at - Grg. I, 8017. 8112; ef hanngetr þann kvið, at hann mundi fyrr útkoma, ef sól um sæi, ok versk hannþá sökinni Grg. I, 5320 jvf 5612; hafasök á hendr e-m Grg. I, 7915; hannskal láta sök þá fara á hendr honumGrg. I, 6021; ef sú sök kemr á hendrgoða Grg. I, 678; ef sök kemr á hendrþeim manni, er í dóm er - Grg. I, 7114;sök kemr í dóm Grg. I, 7117. 731. 9920;hafa sök í dómi Grg. I, 796. 8; þeir eigoat dœma sök hverja annattveggja mætaeða ómæta Grg. I, 7324; dœma um sökdvs. paadømme, Grg. I, 746; ef maðrsættist á sök Grág. 1934; hann kveðrsvá at orði, at sakir allar skolo liggjaniðri á meðal okkar Grág. 1936. 3) =sókn mods. vörn; i Forbindelsen sakaraðili mods. varnar aðili Grg. I, 6214;menn skolo - svá eiða vinna ok faraat sökum öllum ok svá at vörnum semá alþingi Grg. I, 9922; eða hann hefirsök handselda eða vörn handselda Grg.I, 3816. 396. 4) hvad man faar ud-rettet, jvf erendi; hafa ekki at sök dvs.have intet for sin Umage, gjøre sig for-gjæves Umage, intet Resultat vinde af sine Bestræbelser: vöru öxn margir fyrirbeittir, ok hafði þó ekki at sök athrœra hana Heilag. I, 43527; tók Þór-oddr þá at vanda um kvámur hans, okhafði ekki at sök Eb. 29 (5015) jvf Bp.I, 19431; Gísl. 12821; hinn helgi Jónbiskup rœddi um við hann, at hannskyldi betr gera, - en biskup hafði þóeyfvit at sök um þenna mann Bp. I,1702; höfðu þeir ekki vætta at sök, erhann vildu drukkinn gera Fm. VIII, 187;hafa gótt at sök dvs. vinde godt Udbytteaf sine Bestræbelser: nú eggjar f. liðsítt ok hafði gótt at sök Flov. 16632;reyna má ek þetta -, en eigi segirmér vænt hugr um, at ek hafa gótt atsök hér fyrir Grett. 918. 5) Bøde, =sakbót (jvf sekr, saktal); um sakir iOverskriften til Gul. 246 fg. 248. 252; 6aura sök Gul. 246 jvf 247 fg. 6) An-ledning, Grund, Aarsag; er ein sök sú,er mik eggjar mest fram at vera þínnmótgangsmaðr, en þat er sú, at -Flat. III, 24535; hann vildi af hennar andsvörum mega finna sök ok tildráttat tala þat, sem hann hafði til hugatStj. 358; fyrir hverja, þá, þessa sök dvs.hvorfor, derfor: fyrir hverja sök bauðguð ykkr, at þit skyldit eigi eta afhverju þí tré, sem hér er í paradís;fyrir þá sök spurði hann, at - Stj.355. 7; en heðan munu eigi líða margirvetr, áðr yðr mun fyrir þessa sök athendi koma mikil úgipta ok hamingju-leysi Flat. I, 28713; af þeim sökum dvs.af den Aarsag, paa Grund deraf: sválauk þessu, at húsfreyja lézt af þeimsökum Eb. 34 (6122); af e-s sök, sökumdvs. paa Grund af noget: þá er rétt,kvað hann, at þváttdagr sé fastaðr afsök graptar hans Heilag. II, 24839;svefn hafði fallit á hann af mœði sök-um Post. 92515 fg; Alexandr var velvið móður sína ok af hennar sökumþvarr ófriðr við kristna menn Pr. 935;af frændsemis sökum Grág. 33814; fyrire-s sakir eller sökum dvs. a) paa Grundaf noget: fyrir sakir vinsælda konungaþá sóttu Jamtar austan á fund konungs- Flat. II, 26213; fyrir harms sökumFm. XI, 484; fyrir aldrs sökum Fm.XI, 509; b) med Hensyn, i Henseende tilnoget: hann - var gerfiligastr bæðifyrir vits sakir ok alla atgerfi Flat.II, 18133; jvf Fm. VI, 571; fyrir konusakir Grág. 33222; fyrir mínum sökumdvs. for min Del, for mitt Vedkommende, Þ.stang. 54; um sök e-s dvs. for ens Skyld:fyrrum grét Jesus um sök Marie, þáer hann sá hana gráta bróður sínndauðan Heilag. I, 5295; of óra sök Sig. 3, 49; um sakar e-s d. s.; um sakarþínar Hund. I, 38; veita manni áverkum konu sakir Grág. 33218; i Tale-maader hvor Gen. betegner Tid og derskal siges hvor ofte noget sker eller hvorlænge noget varer: um sinns sakir dvs.for en Gangs Skyld, Þ.hræð. 36; umnætr sakir dvs. for en Nats Skyld, Hítd.53; bergjast um stundar sakir dvs. enStund, Þ.stang. 53; er þat drengskapraf gefa honum frest ok fararleyfi umviku sakir, at hann forði sér Eg. 63(14725); Þ. fékk komit á griðum umnökkurra nátta sakir Sturl. I, 23425;sakir, sakar e-s, = fyrir e-s sakir a):sakir guðs elsku Mar. 75823; sakarharma várra Ljósv. 215; sagði, at þatvar ei sakar hans heldr af því at -Str. 821; konungr hafði þungan hug ásakir útrúleika við sik Fm. VI, 2222;sakir hvers dvs. hvorfor, Mar. 7596; sakirþess at hann var ekki skáld Flat. I,21434 jvf Fm. IV, 23813; SE. I, 1819;sakir orða konungs Vatsd. 10 (1817);sökum e-s d. s.: snemma tók at hausta,ok gerði fœrðir þungar sökum snjóvaLjósv. 899; afbryðis sökum gékk ekeptir þér í kirkjo inn Post. 14522.

Part of speech: f

Orthography: Johan Fritzner's dictionary used the letter ö to represent the original Old Norwegian (or Old Norse) vowel ǫ. Therefore, sök may be more accurately written as sǫk.

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᛋᚯᚴ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary