Umb

umb

um eller umb, præp. (jvf of, yfir) 1) oven- over, modsat nedenunder, = of 1, yfir 1;m. Dat. œgishjalm bar ek um aldasonum Fafn. 16; nema sjalfum þérsyngvi (þat sverð) um höfði Hund. 2,31; sat um Sigurði Guðr. 2, 21 jvfsatk yfir Sigurði v. 12; sá er um verðiglissir Hm. 30 (31); hann sat um mat-borði Fm. VIII, 2122 &vl. = yfir borð-um Flat. II, 4928; er hann sat umborðum OH. 4510. 2) henover, hvor der er Tale om Sted, Gjenstand, somnoget passerer under en Bevægelse, m.Akk.; straukt vátum dúki um augu þérFm. V, 326; leiddi Rauðr Þór optligaúti um eyna Flat. I, 2925; var hannbrotinn um báshelluna Grett. 8028;hljópu menn um akrinn OH. 2031; m.fór um dag um akr eins auðigs mannsHeilaG. I, 57834; fylgði þeim um einnlítinn skóg Klm. 34828; sem þú reidtfram um skóginn Mar. 5761; blóð okvágr féll um hennar ásjónu Mar. 66830;komast þau aldrigi út um þann hringKgs. 2123; sigldi norðr um sundin okveik inn um Sognsæ Fm. VIII, 211;riðu suðr um heiði ok svá suðr ummýrar Sturl. I, 23917; géngu þau umógurliga staði ok miklu harðari götu,en fyrr höfðu þau farit HeilaG. I, 34613;hann hleypr skjótara um fjöll ok hamraok úsléttur en hinir skjótastu vápn-hestar á sléttum velli El. 922; kómuaustan um kjöl OH. 4432 jvf 20214. 3) henover, udover, hvor der er Tale omdet Rum hvorover noget udstrækker sig,den Vidde eller Længde, som noget om-fatter, m. Akk.; mér gaf þá sýn, at eksá um allan Þrándheim ok því næstum allan Noreg, - sá ek æ því viðaraallt þar til er ek sá um alla veröldOH. 20225 fg; var sultr ok seyra umallt land OH. 1133; um alla Svíþjóðfellr hvert rennanda vatn í löginn OH.1728; stefndi til sín liði víða um landEG. 9 (151); dró saman her mikinn umallar eyjar Nj. 86 (12630); er getit millimallra vitra manna um allan heim Kgs.10136; um breidd vatzins var brú mjöklöng HeilaG. I, 33922; yfir slá eina erlá um þvert skipit Nj. 85 (12521); liggrþjóðgata um bœ manns Gul. 90. 4) paa, i, inden Grændserne af noget, m.Akk.; um miðjan skóginn er víða smá-viði EG. 78 (1881); þeir gerðu guðs þrælióskil um götu (dvs. paa Veien) HeilaG.I, 18220 jvf Elucid. 15614; þessi vegr -er hinn harðasti um at fara HeilaG. I,34623; einn dag - er K. gékk umstræti Korm. 2282. 5) udover, hen- over noget, som man har passeret, til-bagelagt, Veien som fører derover, m.Akk.; allar þær sálur, er eigi máttu umkomast brúna HeilaG. I, 33928; kominnum langan veg Stj. 36634; EG. 62 (14331);lið dróst vel til hans ór heruðum, enfátt kom um lengra (dvs. fra fjernere Steder) Flat. II, 30317 (jvf OH. 17722);munkar stóðu ok sá til um langan veg(dvs. i lang Afstand) HeilaG. I, 5823; umlangt (dvs. langt borte): sem hón sá hannum langt (= langt um HeilaG. I, 33327)bjartan sem dagsbrún HeilaG. I, 68815;hann hóf upp augu sín ok sá Abrahamum langt Leif. 4211 (Luc. 16, 23); hannsér í einum stað um langt, hvar grið-ungrinn stendr HeilaG. I, 6941 jvf Part- alop. 3210; þegar ferr orð er um munnlíðr Sturl. I, 20724; nafli hinnar sjúkukonu opnaðist ok þar um fœðir hónmót nattúru Mar. 119623; út um dvs. udigjennem: út um munn ok nasir Leif.1943; sér a. Joseph út um glugg Stj.20617; jvf HeilaG. II, 59810; lagði H.spjóti út um sels glugginn Laxd. 64(18627); fór hann út um glugg einnFm. IX, 324; ganga þau út um aðrardyrr Korm. 40; hann lagði sverðinu áBárði miðjum, svá at blóðrefillinn gékkút um bakit EG. 44 (8617); út um Nörva-sund Mork. 22335 jvf OH. 1731; inn umdvs. ind igjennem: sem þau inn kómu umþenna vegg HeilaG. I, 3567 (jvf 35436);engi þeirra mátti koma inn um Þránd-heims mynni OH. 1018. 6) forbi, =yfir 5, jvf fyrir 4; m. Akk. svá (sem)hinn sjúki maðr leit hann um sik gang-anda, þá kallaði hann á hann ok bað,at hann skyldi eigi svá skjótt um hannganga, nema heldr skyldi hann hjalpahonum í þessarri nauðsyn Barl. 97 fg;var eigi alljóst orðit, þá er konungrreri inn um þá, logn var veðrs, rerikonungr inn um eyna OH. 3631; núfara menn at götu saman, finnr sáfynd, er fyrst gengr, þá eigu þeir allirsaman ok þeir, er eptir ganga; þeireigu ekki af, er um ganga Gul. 1444;skal hann ganga um þat hús ok tilannars hins næsta Gul. 1567; þá vissuþær (nl. sálirnar) eigi, hverjum hættihvár þeirra var um komin aðra (der hvor de mødtes paa den smale Bro) Hei- laG. I, 3419; megum vit öngum kostium komast hans herbergi HeilaG. I,34121 jvf 33732; Elis - þokaði hvergiundan honum, heldr þegar sem hestr-inn hafði borit hann um hinn, snýrhann aptr at honum El. 1085; draugr-inn hafði þokat at Þorsteini um þrjársetur við hvert ópit Flat. I, 41715; Temser fellr um Lundunir Bær. 8821; riðuþar 10 milur norðr um borg Bær. 11451;skip konungs bar ok skjótt norðr umJaðar OH. 1828; vilda ek helzt norðrum (dvs. nordover, over Fjeldet til Nord- landet) ok taka verknað Vígagl. 1313;hvervitna var at sjá dal um hól, klettrvið klett HeilaG. I, 6994; er þeir kómufram um Bjarkey OH. 13723; eigi fyrren þeir kómu um fram þat, er skipa-ferðin var Fm. VI, 32116; sá bað gefasér klæði þá menn, er á mót honumfóru, ok liðu allir um fram (dvs. alle gik forbi uden at give ham) HeilaG. I, 5761. 7) med Forbigaaende eller Tilsidesættelseaf noget, uden at tage sig det nær eller ændse det; þeir géngu um (&vl umfram) 10 lagaboðorð Mar. 96; þeirmenn, sem á þau ganga ok misþyrmaþeim ok þeirra gózi um fram lög okréttindi eðr fiskir í vötnum þeirra, er-, eðr vinna í skógum þeirra eðreignum um fram þeirra vilja ok (útanþeirra) leyfis Dn. III, 3310. 12; sitja umstefnu BorG. 1, 85 fg; ef þá sitr nökkurrkyrr um Landsl. 3, 313; jvf fyrir 22. 8) foruden; um annat dvs. foruden andet:um annat skaltu svá vera skemdr, at- Klm. 39925; ok um dvs. og desfor- uden: gaf hann hinum sjúka meynameðr öllum hlutum, er hann þá tókmeðr henni, ok um þat sem hann hafðihenni ætlat af sínu gózi, ef hón hefðihans orðit Æf. 5131; fim hundruð golfaok um fjórum tögum, svá hygg ek atValhöllu vera Grimn. 23 jvf 24; hann(nl. rostungr) hefir tennr tvær stórarok langar um fram aðrar smátennrKgs. 4123; þeir höfðu á hvárum þrjátigi manna, þeirra er liðfœrir váru, okum fram konur ok ungmenni (dvs. og desforuden) EG. 25 (5111). 9) udover, længere end noget rækker, strækker sig;margir féngu eigi hlaupit um röst dvs.længere end en Mil, Klm. 45115; þessháttar byrðar lét hann binda á baköllum fuglaungum svá smár, at þeimvarð ekki um afl at fljúga með Fm. VI,15322 (Flat. III, 2999); jvf Band. 217;at þú, Egill! munir hafa kastat steinium megn þér (dvs. forsøgt dig i, indladtdig paa, hvad du ikke formaar) í yðrumskiptum EG. 66 (15530); þetta mál ermiklu meira, en þat megi skjótt ráð-ast, ok nökkut þér um megn með atfara Fm. VI, 1821; honum sýndist semþeim myndi um megn verða at berjastímót Magnúsi konungi ok Erlingi jarliFm. VIII, 62 &vl 3. 10) efter Ud- løbet af en vis Tid; útlegðar sakir skoloeigi standa um várþing þar er þær faraeinar saman GrG. I, 996; grið mun sámaðr skolo hafa um helgina (dvs. over Helligdagene) OH. 11831 jvf Flat. II,13232; um lengra dvs. efter længere TidsForløb: þetta mælti Magnús konungr:vertu sem beztr; eigi var um lengraen Haraldr mælti þetta: ver þú semnæmastr ok minnugastr Flat. III, 32329;þér munut fátt mæla - eða gera, áðryðr munu vandræði af standa, en hérmun verða um seinna Nj. 59 (9116);þetta þótti mörgum vanhagr at sitjaum þat fram, er marknaðrinn stóð (dvs.varede) Flat. I, 12412; grið mun þessimaðr hafa skulu fram um helgina, þóat hann hafi ílla gert Flat. II, 23232;stóð hennar hagr með slíkum (hætti)fram um jól ok svá til langaföstu Bp. II, 1671; a. bygði fyrr nefnd tveggjaaura ból - um þrjú ár Dn. IV, 29715;J. tók af Halvarði lítsla fim aura bóljarðar um þrjú vetr í Húsabœ Dn.IV, 2707 jvf 35326. 35414. 11) om,hvor der er Tale om Tiden paa hvilkeneller i Løbet af hvilken noget sker, menogsaa om Tiden i hvilken noget varereller vedbliver; m. fór um dag um akreins auðigs manns HeilaG. I, 57834;hann - fullgjörði þessa alla hluti umnóttina Stj. 39116 jvf ef hann væri atum ljósan dag Stj. 39118; ek sá umvár gálausa menn leika á velli um dagHeilaG. I, 28621; er þau höfðu gengitum stund um þann myrkva veg HeilaG.I, 3375; Gísli bíðr þá enn um stundok vermir höndina í serk sér Gísl. 2924;Barl. 1038; um hríð, hríðir se 2det Bind s. 56 b; hann hefir tekit lík Þórðarbratts - ok haldit þí rúmt fimtigi(daga?), sem óheyriligr hlutr er at firranokorn kristinn mann sínum heilagumlegstad um jamlangan tíma Dn. IV,141 (13328); T. var um tíma kaldr ísínu hjarta Mar. 4114; hafi hann brúð-menn en hón brúðkonur, ok gefi hennigjöf of morgon, er þau hafa um nóttsaman verit Gul. 514; er sá víttr at 6aurum er heima sitr um þat þing Gul.1614; vóru þeir þar um sumarit Harð. 14 (429); hélt því um vetrinn Flat. I,2518; brœðr áttu Mærins kirkju umdaga erkibiskups Jóns -, en svá gerðaek, sagði hann, um 3 vetr, flutti ekum 2 ár tíundina út til kommuns þeirraDn. II, 6314 fg; þetta vissum vér görtvera um alla vára daga Dn. III, 3448;I. lauk capitulo þar firir kost sínnþann sem hann hafði keypt af þeimum sína daga Dn. IV, 30812; þat erskylt öllum mönnum at standa upp umguðspjall Mar. 2212; um allan líksönghéldu þeir heilagar bœkr í höndum sérHeilaG. I, 5438; smiðrinn játaði at vinnaþar kauplaust um fimtán daga ok hugð-ist með því frelsast skyldugr upp athalda um alt árit Mar. 66328 fg; Hákonjarl fór út á Hlaðir ok sat þar um vetr-inn Flat. I, 6920; Ó. konungr bjóst umvárit Flat. II, 18325; síðarr um vetr-inn Flat. II, 1859; Ólafr konungr hafðiveizlu mikla um páska OH. 10336 (Flat.II, 18529); vakir hann þar um nóttinaHeilaG. I, 70021; var siðr hans at rísasnemma upp um morna OH. 441; umnætr sem um daga Kgs. 441; um vetr-um öllum fœðist þar búfé úti, ok náligaeru þá menn klæðlausir bæði um vetrok sumar Kgs. 2115. 17; þeir vóru sumir,er héldu sik á vetrum í Suðreyjum eðrOrkneyjum, en um sumrum herjuðu þeirí Noreg Eb. 1 (312); hann hafði lengiverit með Eiríki, veiðimaðr hans umsumrum en bryti um vetrum Karlsefn.7 (Aa. 1377 fg); þegar um vetrum ersnjór er Kgs. 2019; þat sýndist gangameð honum úti um dögum Flat. I, 2924;E. kveðst hvergi myndu flýia en vera álandi um nóttum Fm. VII, 16614. 12) over, mere end, m. Akk.; þá er G. hafðitvá vetr um þrjá tigi Sturl. I, 1085; varekki um tvitugan dvs. var ikke mere end 20 Aar gammel, Pr. 32722; hón (nl.kistan) var eigi um vættar höfga dvs.var ikke tungere end en vætt Bp. I, 71215;þessi veðr eru langt um úfœr Grett.18113; sá hón vítt ok um vítt (= víttok víðu víðara) Vsp. 23 (NFkv. 5b26.15a32); þar sem þit vildut guði lík veraí fróðleik ykkrum um þat fram semykkr var lofat dvs. være Gud mere lig i eders Visdom end eder var tilladt, Kgs. 10837; þessi kona var at vænleik okviti langt um fram hina, er honum varfyrr sýnd Fm. VI, 5828; hón unni hon-um um alla menn fram Laxd. 8 (1218);mun birtast tign þín um fram allamenn aðra í þessu landi Flat. II, 29827;var harðskeyti hans um fram alla mennaðra Fm. V, 3438; OH. 2414; hann erum fram alla menn búinn at íþróttumFlat. I, 919; skrýddr ok prýddr umfram aðra Stj. 720; þat er þakt meðísum - um fram öll önnur höf Kgs.4138; þeir glöddust um fram allt annataf hans ásýnd Stj. 721; þar er höfð-ingjar útlendir hefjast mjök til ríkiseðr svá mikillar frægðar, at þat verðium fram innlenzka Flat. I, 912. 13) omkring; er þeim sandi eða moldu sáití hring um þau Kgs. 2122; reri hannit ýtra um bardagann Fm. VI, 317;útan yfir þær (nl. hosur) góða bryn-hosur svá háfar, at maðr megi gyrðaþær um sik tviföldum sveip Kgs. 8728;leggja bast um ár, þar sem blað tekrofast, ok skera svá breiðan hún tilbeins sem bast er langt Gul. 1505;sjórinn er fellr um heim allan (jvfumsjór) Pr. 19325; snerust þá um hannmenn hans ok vörðust Klm. 3682; ermikill fjöldi um hann heiðinna mannaKlm. 45329. 14) om, angaaende; rœða,tala um e-t Elucid. 13515; OH. 442;Sturl. I, 33928; deila um e-t OH. 8614;Fm. VII, 1446; þræta um e-t Fm. VI,137; Band.* 819; Eb. 37 (6513); hlýðaþér öllu því prófi ok skilríki, er Ólafr- hafði til síns máls um fyrnemdajörð Dn. IV, 35313; dœma um lifendrok dauða HeilaG. I, 31627; lét J. biskupbera kvið af Snorra um fjárráð Sturl.I, 1084; s. skipaði um mál þeirra umalla þá hluti Sturl. I, 33929; þat þikkirmér víst um (nl. þat) Mar. 2993; þatmun á yðru valdi um mína ferð Flat.III, 4122; þeir féngu mér umboð umhana (nl. kirkjuna) Dn. II, 6314; þater staðit um "quicunque vult" semum credo in unum deum, at þá errétt trúa greind, er petta er sungitMar. 2215; heyrit - þessa ina dýrligusögu um Karlamagnús Klm. 3636 jvf 5;inventarium um skrúð í skrúðhúsi okaðra gripu Dn. III, 34 (3820); og i dethele taget anvendes um med følG. Akk.for at betegne den Gjenstand, hvortil Om-fanget af en i Talen nævnt Handling,Egenskab, Tilstand o. desl. indskrænkersig; hertil maa fremdeles henføres føl-gende Talemaader: er mikit um e-t dvs.noget er stort, af Betydenhed: varð hannaf því stórliga vinsæll ok var mest umörlæti hans við útlenda menn ok þáer lengst vóru at komnir . II, 285;Flat11allmikit er um yðr Haukdœla, er þérgáit einskiss annars en at drekka .Gísl10;21 er mikils vert um e-t (= e-t ermikils vert): þœtti mér ekki mikilsvert um félát þetta, er Þórolfr hefirmist nú, ef nú fœri eigi hér hit meiraeptir . 18 (34);Eg11 e-m finnst mikit ume-t dvs. : konungren synes godt om nogetgerði sik blíðan ok kátan, ok fannstmikit um list þá ok kurteisi þá, erþar var á öllu . II, 293;Flat29 e-m erekki um e-t dvs. :en synes ikke om nogeter mér ekki um vist hennar hér .FlatII, 194;25 . 395;Post26 e-m er ekki um dvs. (): honum er ekki umm. Inf.en synes ikke om, skjøtter ikkeomat gjøre nogetat berjast í dag . II, 43;Flat8 er þérnökkut um (dvs. ), at vér rannsökumhar du noget at udsættepaa, indvende modþik ok hús þín . 53;Gísl e-m er ume-n dvs. : segir innlendien holder af enmaðr at margir taka þannig á, at hon-um muni vera um hana (= at konungrmuni elska hana . III, 357) okFlat4muni hann því öðrum banna . 72;Mork13aumligt er um e-n dvs. , . 159;det staar ynkeligttil med enHom6 þat lét hannfylgja, at þat mátti vera um röskvanmann, at hann mætti standast píningar,svá at hann héldi munni . VII, 227Fmjvf . 335;Fris15 segir honum um hvatvera er (dvs. ), athvorledes Sagerne staaB. er vestan kominn . 36;Gísl16 Þrándrgékk til dyranna ok sér þegar, at kon-ungr er reiðr mjök, ok spurði, hvatværi um at vera . 35;Mork8 lætr semhann eigi um ekki at vera dvs. , . 30;som omhan ikke var stedt i nogen særegne Om-stændighederGísl hvat sem um þater dvs. ,hvorledes det dermed forholder sig . 9. Fbr32 ;15)formedelsk, paa Grundaf vér höfðum fallit í eilífa fyrdœmingum glœp enna fyrstu manna . 172;Leif31gerir honum góðan greiðskap af umþessa mína bœn . III, 249;DN7 umsök e-s sök 6. o. s. v. se under 16) per,ved Hjælp af noget som Middel, lat. durch;t. hefir þetta sáttmálsmark milliguðs ok mannkynsins - í sér teikn okmark tveggja hinna mestu guðs dóma- annars fyrir vatnit þess sem um-liðinn er - þess annars sem um eld-inn kemr, þá er veröldin skal brigðast- - til marks um þann dóminn semat síðustunni kemr um eldinn á jarðríki. 62;Stj ek mun við hann mæla munnitil munns berliga - eigi um gátur eðadrauma eða myndir . 324;Stj33 guðgerði um hann undr . 349;Stj2 eptirdóm áfeldan ok sagðan um herra Sig-urð . III, 127;DN10 þat vitnum vér umþetta bréf . III, 34;DN31 gerum vit þáútlæga um þetta bréf . III, 53;DN24gefr ok honum 60 merkr - upp at lúkaskulandi - honum eðr hans barnumum mik eðr mína erfingja . IV,DN493. 17)med Hensyn til, forsaavidt;vedkommer noget, m. Akk. hverr um sik= hverr sér, . 114;Rb18 um þá menn(dvs. ) er ganga áhvad de Mænd angaartrygðar, þá ero (dvs. ) þeir úbóta-saa eremenn . 32;Gul nú vænti ek, Sigurðrmágr, um þik ok aðra menn, þá eróðalbornir eru í landi til konungdóms- þá mun yðr eigi svá fjarri fara, atþér munit eigi . II, 35;Flat30 um, um;herunder maa vel ogsaa henføres den Anvendelseaf Præp.at man i Stedet for medden i Sætningen forekommende Præ-position at forbinde dens Komplement iden deraf styrede Kasus, sætter dette iAkkusativ og forbinder det med hin Præ-position, der staar absolut, ved Hjælp afet indskudt s. hélt vörð áf. Ex.um ferð þeirra . 27 (52);Eg31 mun all-mikil skylda á þykkja um hina .Kgs103;14 at hann teli ekki at um vistEgils . 48 (97);Eg10 eigi mun konungrláta at eggjast um öll níðingsverk þín. 62 (145);Eg7 kunna hóf at um ágirnisína . 131;OH20 báðu liðsmenn gefagaum at um stöður sínar . 215;OH11honum hafði hugr um sagt, at Þórolfrmundi eigi til alsendis gæfu til beraum vináttu við Harald konung . 18Eg(34);10 eiga stóra hluti til at telja viðe-n um hans vináttu . 34;OH34 jvf veittihann tilkall um föðurarf (= kallaðihann til föðurarfs) . 65 (154). Eg26 18);med Akk. Neutr. af Adjektiver synes detbrugt i samme Betydning som et deraf dannet Adverbium gjalda um sárt .FmV, 226; sitja, setjast um kyrt . II,Flat275;4 . IV, 270. Fm ;19)uden tilføiet Komplement og forbundet med et Verbumsynes det udtrykke en Tilstedeværelse, Til-endebringelse hvat um er dvs. , . I, 465;hvad der er paa FærdeFlat27 . 613.Stj4628;18 eiga um við e-n eigase underum; (jvfherunder maa vel ogsaa henføresden fornemmelig i den ældre Eddaof, 7) forekommende efter Udseendet ple-onastiske Anvendelse af denne Præposition.

Part of speech: præp

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚢᛘᛒ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary