Út

út

út, adv. mods. inn. 1) ud af Rum eller Sted, = fram 1; ef hann (nl. yrml-ingrinn) leitar út (af Legemet) munninnFm. VI, 35122; þeir koma fram í einnúkunnan skóg svá þykkvan ok langanat sjá, at þeir vitu með öngu móti hvertút (&vl hvar úti) er Mar. 24922; síðankomsk hann út fjósdyrr (ud igjennem)Sturl. II, 4612; Halldórr komsk út suðr-dyrr af búrinu Sturl. II, 16623. 2) især ud af Huset, = fram 2; báru þeir hannum þvert húsit ok svá út í gegnumvegginn Eg. 61 (1406); en er kom atdagan, þá gékk Þórr út ok sér -SE. I, 1461; hann fór út, þegar lýstiGrett. 8019; mátti ekki sofa ok gékkýmist út eða inn Nj. 70 (10413); sjáút dvs. gaa ud af Døren for at se sigom i fri Luft, mods. koma inn: þat vareinn morgin snimma, at maðr sá út áHrútsstöðum - en er hann kom inn- Laxd. 37 (9628); H. kom á Rúts-staði ok kallar Rút út til máls við sik;hann gékk út - Nj. 10 (1723); tókHœingr knörru tvá; lét hann þar beraá út fé þat allt, er hann átti Eg. 23(4417); Gunnarr sér, at rauðan kyrtilbar við glugginn, ok leggr út með at-geirinum Nj. 78 (11426); Gunnarr skautút örum at þeim Nj. 78 (1152); leiðae-n út dvs. sende fra sig, følge en, derforlader Huset efter en kortere eller læn-gere Tids Ophold, se under leiða; ellipt.gaa ud! paa Dør med dig! fór ek tilpútnahúss, ok sem ek þar kom, mæltiein púta við mik þegar: út þú hinngamli maðr! Post. 39230; út, út, drótt-ins svikar, út hlaupingjar, út níðingar!- hví seinkit? út þit, verðit út, þóttþit vilið eigi Heilag. I, 44525 fg. 3) ud af en Stilling eller Tilstand, ud af ensBesiddelse; ef þeir hafa görvan eindagatil, nær út skal leysa (veðit) Gul. 502 fg;ef hinn vil eigi láta hann hafa, þá skalhann krefja út festarkonu sínnar Gul.5110. 4) fra Landet eller det indre afsamme og ud i Retning mod Havet ellerdets yderste Grændser, mod Munding afFlod, Elv eller Dal; hann gaf Yngvaribú þat, er hann átti á Alptanesi okland inn til Leirulœkjar ok út tilStraumfjarðar Eg. 30 (612); lætr Oddrút dvs. sætter ud fra Land med sit Fartøi, Band. 3929; Egill sigldi út á haf umnóttina Eg. 60 (13310); sá á hafit útPartalop. 319; taka þeir landnyrðingút eptir firðinum Eg. 21 (3911); faraút ok inn með hverjum firði Eg. 12(2214); fóru út eptir ánni til hafs Eg. 19 (3618); út um eyjar dvs. uden om, ud forbi Øerne, Flat. I, 439; eigu halfa(á) hvárir út til miðrar (ár) Gul. 85;út í hús (dvs. den ydre Gaard) í Ulfar-landi Dn. VII, 3535. 5) i Retningen mod Vest fra Norge (jvf útnorðr, út-suðr o. s. v.); sendu orð út til FæreyjaFlat. I, 54929; er hann jarðaðr á ríkumunkaklaustri út í Frakklandi Krók.418; især til Island (mods. útan); þákómu út bréf Þóris erkibiskups Bp. I,5031; hann hafði komit út um sumaritáðr Gísl. 603. 6) sydover mod Verdens Ende, i Retningen som fører ind gjennemMiddelhavet til de ved eller hinsides detsinderste Bund liggende Lande (jvf ultramontem); hann vil fara pílagrímsferðút yfir hafit - ok segir, at hann væriá Rómvegi Æf. 776. 22; heldr B. suðrtil Danmerkr ok gengr út til RómsFbr. 10611; liðu vér um vestrhalfuna,er Affrica kallast, ok géngum svá inní Asiam út yfir hafit til Jórsala -, vérsóttum heim heilaga dóma í Hierusa-lem - ok fórum þaðan út yfir JórdanÆf. 95121. 123; haf gengr frá Nörfa-sundum ok allt út til Jórsalalands Hkr. 45 (Fris. 36); þeir sigldu út um (dvs. ind igjennem) Nörvasund Mork. 22335 (jvfFlat. II, 4831); Oddr er nú kominn áJórsalaland, hann snýr nú leið sínniút til Jórdanar Fld. II, 5392; sigldiSigurðr konungr út um Grikkland tilJórsalalands Hkr. 66629 jvf 52324. 5552;Mork. 2247; Fld. II, 4387; sendi hannElenam út um haf til JórsalaborgarHeilag. I, 30320; fara út í JórsalaheimFlat. II, 47319; hvárt er fara vil í Garðaaustr eðr út í Grikkland AR. II, 441b;út í Miklagarð Fm. II, 7; Ólafr kon-ungr lá í Karlsám ok beið byrjar okætlaði at sigla út til Nörvasunda okþaðan út í Jórsalaheim OH. 2238 jvfBp. I, 2521; út við Jórdan Symb. 3113. 19;þat munu vera skip þau, er menn hafaút hingat í heim, er þeir kalla dróm-unda Flat. II, 48319. 7) til Ende, fuldt ud, = upp 4; þá kom inn annus remis-sionis, er Gyðingar halda heilagt útdvs. fra Begyndelsen til Enden, Gyð. 5917;tveir brœðr munkar merkrinnar fóruþar í nálæga borg, at þeir verði því,er þeir höfðu iðnat allt árit út (dvs. hele Aaret igjennem) Heilag. II, 5019; hannskal ei - frá ganga eðr nökkra smiðitaka fyrr en várs herra biskopsinssmíði væri út gör Dn. III, 41918;systirin andast fyrr en hón hafi útent sína skript Mar. 90735; síðan hannút lifat hafði sínn aldr ok hvíldist ídróttni Mar. 90420; sem hón hefirút sagt tíðirnar Mar. 9029; eptir þatsegir hann út messuna Mar. 110328 jvf11447; ok svá út dvs. og saa fremdeles: bauð at hafa þat dagatal - at kallaannan dag viku ok þriðja dag ok sváút - Bp. I, 23733; út ok út dvs. uafbrudt, uophørligen (jvf mht. uz unde uz; nht.aus und aus o. s. v. f. Bech i Bartsch Germania XXIV, 147; Schiller-Lubben V, 141a39 fgg; Schambach Wörterbuchder niederdeutschen Mundart (Hannover 1858) 250a; DWb. I, 8193 fgg; Dietz Wörterbuch zu Luthers Werken I, 157):lét svá ganga út ok út til beggja handa,tjáði hins dáðir ok dygðir, annars löstok lýti Heilag. II, 43116; önnur sagðisthellt hafa yfir höfuð henni soðinu -,önnur kvezt hafa halslostit hana, enönnur fyllt nös hennar af mustarð; ját-uðu svá síðan ýmissar út ok út Heilag.II, 66336. 8) = úti, ligesom upp =uppi; nesit er liggr út í vatnit (dog, maa-ste hellere: som strækker sig ud i Vandet, jvf liggja) Flat. II, 6833; nautafjós hinýztu út við ána Dn. VI, 84; út í túninuDn. I, 8917; út hér (dvs. her ude) Grg. I, 244; á hafi út Stj. 9629; á vöztumút Gul. 150; hittu þá út á Nesi Flat.II, 5026; annarr var út á skipi Flat. I,55120; í Skaun út Dn. IV, 199 (Paa-skrift); eyjar sem í hafi út liggja Stj.1415; gerðust dimmur miklar út á eynaHerv. 21116; hafði hann látit heitamungát út þar Eg. 61 (13824); tóklandsfolkit eftir fall konungs fulligavið vesöld þangat út, er Sveinn varok Alfiva Fm. X, 40013 (Ágr. 528) jvfHkr. 5184; Magnús stýrði skipi því,er neðarst lá í móðunni ok næst lá útí vatninu Hkr. 60523. 9) med følgendePræp. ofte uden anden Betydning endyderligere at fremhæve Præpositionen; af: margar þjóðir munu gerast út af þérStj. 18919; af stórum ættum út komnirMar. 9431; - frá: út frá 1) udenfor: hann lét gera smiðju með sjónum mjöklangt út frá Borg Eg. 30 (619); fundustþeir út frá Hrauni Sturl. I, 33813; 2) efter: lifði fleiri ár en átta ár út ífrámanndauðinum Dn. I, 3875; 3) des-foruden: Aðalsteinn konungr unni hon-um meira en öllum frændum sínum,ok út í frá unni honum hverr maðr,er hann kunni Hkr. 8010; Flat. I, 4720;- úr: svá ílliligr sem genginn sé útór sjávarhömrum Nj. 120 (18221).

Part of speech: adv

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚢᛏ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.