Útan

útan

útan, adv. 1) udenfra; en hann útan stökkendlangan sal Hamh. 27. 2) fra Haveteller de ved samme liggende Steder; þessifylgði konungi útan um hafit Klm. 34828;þeir höfðu harða útivist ok koma umsíðir útan (dvs. til Lands) at MiðfirðiKorm. 180; koma útan (af úteyjum)Grg. I, 511; reið hann útan af Reykja-nesi ok inn um Berufjörð Fbr. 799;útan ok innan ór Þrándheimi Frost.1, 2; sá á hafit út -, þá sá hann hvarer fór skip útan af hafinu Partalop.320. 23. 3) vestenfra; fóru orðsendingarÓlafs konungs til þess at koma skyldiútan af Færeyjum einnhverr þeirrahirðmanna hans Flat. II, 24228; isærfra Island: er Snorri var kvángaðr,þá fór Guðríðr útan ok gékk suðr okkom út aptr til bús Snorra sonar sínsFlat. I, 5496; hann hafði verit útanum stund, þetta sumar kom hann útKorm. 5413. 4) fra de sydostlige Lande (jvf út 6); þat sumar kom útan afMiklagarði Endriði ungi - þótti mönn-um skemtan at spyrja hann útan órheimi Flat. II, 47317; jvf Hkr. 55820.67018; útan frá Jórdan er 5 daga förmikil til Akrsborgar Symb. 3119; þarfellr áin Garilea, hón skilr Rómverja-ríki ok Sikileyjar ok þar er Campaniaeðr Pull fyrir útan, en Italia fyrirnordan Symb. 256; þá er skamt tilJórdanar -, hón fellr ór landnorðrií útsuðr; þar fyrir útan ána er Rabita-land, en fyrir heðan Jórsalaland Symb.318; ek gef þér mítt yfirfat -, þatgjörðist fyrir útan hafit Bev. 22066. 5) udentil, paa den udvendige Side; útaná húsinu, mods. innan Mar. 11425; gyllaskaltu örkina útan ok innan Stj. 30615;útan þóttost menn þat sjá mega á hon-um Hom. 16510 jvf GuL. 40; var þarmarkaðr hólmstaðr, lagðir steinar íhring útan um Eg. 67 (15924); útanundir borgina Fm. IX, 41; þat kallamenn dómstaura, er útan skulo standaFrost. 10, 155. 6) paa den Side somvender mod Søen (mods. ofan); hlöðunaalla er stendr eldhúsinu sem næst útanat ok láfabrotit af miklu hlöðu meðskytjunni ofan at ok vænginn útan atDn. VI, 84. 7) paa Vestsiden; útanok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngjaþeirra Auðar ok Ásgerðar GísL. 151. 8) udenfor, m. Gen. útan brautar BarL.9910; útan borgar Fm. VI, 410; útanborðs Fm. VII, 202; útan garðs GuL.92; útan fylkis GuL. 59; fara útanheraðs Flat. I, 41021; útan lands okinnan Fld. I, 454; kom í lærit okrendi fram útan lærs dvs. paa den ud-vendige Side af Laaret, Eb. 58 (10913);útan kirkjugarðs SturL. I, 22228; m.Akk. alt þat kirkjunnar frelsi er hón áí sér ok útan sik JKr. 51; útan hurðklaustrsins Heilag. II, 5381; var þatútan hans venju at bregða svá mjöksínni - bindendi Heilag. II, 58210. 9) uden, = fyrir útan 2; med Gen. útannökkurs mótimælgis Dn. III, 34; útanhvers er guði má varla þekkiliga þjón-ast Ns. V, 561; ei útan mikillar pínuNs. V, 123; m. Akk. útan ef (se under ef);útan ráð e-s VígagL. 126; Bp. I, 74530;hvergi útan Er. 2120. 293. 3819. 10) undtagen a) som Præposition m. Akk. ermestr ok mætastr er manna með yðrútan sonu yðra Kgs. 15533; jvf Fm.IX, 367. X, 22; útan þat er - dvs. naarundtages at - Stj. 796. 10123; brunnuþegar allir á einu augabragði útanþann einn, er - Heilag. II, 53217; eng-inn maðr útan ykkr tvá Heilag. II, 1193;engi maðr útan þessa tvá munka Hei-lag. I, 11924; m. Dat. útan veizluskylduþerri Dn. III, 10; útan kjellara sínumBp. I, 8405. b) som Konjunktion (=nema 3); hana hefir enginn karlmaðrsét útan ek Stj. 20632; gerði þat enginnútan ek Dn. III, 22528; var folk alltí svefni útan móðir hans Grett. 108;aðrir kölluðu þá saklausa útan MartinusHeilag. I, 6323; hvat er þvílíkir hlutirútan þín verk Heilag. I, 645; i hvilketTilfælde gjerne Negtelsen ei eller eigitilføies efter útan (jvf fyrir e-t útan):kom hann öllum fastaeignum undirkonungdóminn útan eigi kennimannajarðir Stj. 22431; hafði hann fyrsta pen-ing ok efsta - útan ei eitt kýrlagkorns Dn. II, 330 jvf 371. 400. IV,346. 356. 363; med foregaande Negtelse: af því at ek sá ei annat sannari ok eiprófaðist fyrir mér útan (dvs. jeg fandtintet vissere end at) þeir brœðr værifulluliga óðalsmenn Dn. II, 32; erþetta ei útan (dvs. kun) hin minsta áminn-ing NL. V, 122; ekki sá hann þar útansléttan völl Klm. 7220; var þat - aldriútan í einom hluta fyrr en O. lét tve-luta hann Dn. IV, 60127. 11) medmindre at (efter negtende Sætning), =nema 5; med følgende Indikativ: Dn.II, 40213; Mk. 10029; med følgende Kon-junktiv: hafi þér eigi fundit djúpangrafning götu mínnar, útan þér hefðitarit til með mínni kvígu Stj. 41216; núsé ek, at ek man deyja ok svá í hendrfalla heiðingja, útan þú hjalpir mér Stj. 41433; hann skyldi eigi hafa dáiteðr nökkura pínu hafa þolat, útan þathefði af hans glœp ok syndagjaldi tilkomit Stj. 5129. 42129; Bp. I, 7094; Dn.I, 195; þú mátt eigi nökkut tala, útanþú farir áðr lúðrandi firir kné ábótaMar. 61426. 12) men (efter negtendeSætning), = nema 8. Ns. V, 97. 121;biskup hét ok at dœma hvergi frek-ara hér um en landslög segja, áðr ór-skurðrinn væri reyndr, útan fé þat,sem klerkar afla af kirkjum, skilr hannundan Bp. I, 72313; verðr fátt um kveð-jur, útan þeir leggja skip saman okberjast Fm. X, 105; fyrir e-t útan 1) udenfor: fyrir útan heimili Dn. I, 245; 2) uden: fyrir föður útan ok móðurElucid. 1175; fyrir útan vökva Elucid.1184; 3) undtagen: fyr einn útan VöL. 8;fyrir þat útan at - dvs. naar undtages det at - Hom. 851. 8916; fyrir útaneigi 3 merkr Dn. III, 138.

Part of speech: adv

Possible runic inscription in Medieval Futhork:ᚢᛏᛆᚿ
Medieval Runes were used in Norway from 11th to 15th centuries.
Futhork was a continuation of earlier Younger Futhark runes, which were used to write Old Norse.

Also available in related dictionaries:

This headword also appears in dictionaries of other languages related to Old Norwegian.

• Old Norse - Cleasby & Vigfusson Dictionary
• Old Icelandic - Geir Zoëga's Dictionary
• Old Swedish - K.F Söderwall's Dictionary